Δύο σφάλματα επαναλαμβάνονται συχνά στην πολιτική ανάλυση: το ρασιοναλιστικό και το δεοντολογικό σφάλμα. Και τα δύο υπεραπλουστεύουν τη διαδικασία πολιτικών επιλογών του ψηφοφόρου και εμφορούνται από ένα υπόρρητα πατερναλιστικό ύφος.
Οι ρασιοναλιστές εκδέχονται την πολιτική ως μια διαδικασία μεγιστοποίησης οφελών. Ο πολίτης οφείλει να επιλέγει για αντιπροσώπους του εκείνους του πολιτικούς που έχουν να επιδείξουν το καλύτερο έργο. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, ο πολιτικός είναι όπως ο γιατρός. «Όταν επιλέγουμε γιατρό είμαστε πολύ προσεκτικοί. Δε διαλέγουμε το γιατρό του ΠΑΣΟΚ ή το γιατρό του Τσίπρα, διαλέγουμε τον καλό γιατρό, ό,τι και να ‘ναι αυτός» (Σ. Μάνος, συνέντευξη στον ιστοχώρο www.newstime.gr). Κατ’ αναλογίαν, αυτό θάπρεπε να συμβαίνει και στην πολιτική: να διαλέγουμε για αντιπροσώπους αυτούς που έχουν το καλύτερο βιογραφικό.
Η άποψη αυτή διαθέτει αληθοφάνεια. Και η ιατρική και η πολιτική είναι σύνθετες δραστηριότητες, οι οποίες απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις, εκλεπτυσμένη κρίση, και δυσμίμητη τέχνη στην άσκησή τους. Και οι γιατροί και οι πολιτικοί κρίνονται εκ του αποτελέσματος. Υπάρχει όμως μια κρίσιμη διαφορά. Η πολιτική είναι κάτι παραπάνω από αποδεδειγμένη γνώση – είναι πρωτίστως συμβολοποιητική δραστηριότητα. Στην πολιτική δεν ξέρουμε ρητά τι ακριβώς θέλουμε• μόνο ένα γενικό περίγραμμα επιθυμητής κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας μπορούμε να διατυπώσουμε. Οι επιθυμίες μας είναι γενικές, αντιφατικές και αδιαμόρφωτες• γι αυτό αναζητούμε ανθρώπους να τις μορφοποιήσουν – να τις συμβολίσουν. Ο Μακέην και η Κλίντον διέθεταν καλύτερο βιογραφικό από τον Ομπάμα, αλλά μόνο ο τελευταίος συμβόλισε με την προσωπική του διαδρομή και το λόγο του την αλλαγή που επιθυμούσαν οι Αμερικανοί. Οι πολιτικοί διατυπώνουν οράματα, μορφοποιούν επιθυμίες, συμβολίζουν τα όνειρά μας. Η πολιτική, η «κυριωτάτη» των επιστημών (Αριστοτέλης), δεν είναι αναγώγιμη στην ιατρική ή τη μηχανική.
Οι δεοντολογιστές αντιλαμβάνονται την πολιτική ως μια κορυφαία συλλογική διαδικασία στην οποία οι πολίτες, εξ ορισμού, επιβάλλεται να μετέχουν. Αν δεν το κάνουν, όπως συνέβη με την πρωτοφανή αποχή από τις πρόσφατες ευρωεκλογές, είναι «αχρείοι, δηλαδή άχρηστοι και ανάξιοι» της κοινωνικής συμβίωσης (Θ. Πάγκαλος, συνέντευξη στην «Κ», 14/6/2009). Ο ισχυρισμός αυτός φορτίζει αξιολογικά την ιδιότητα του πολίτη. Η τελευταία δεν συνάγεται από την εμπειρική πραγματικότητα, αλλά προϋποτίθεται από έναν αφηρημένο ορισμό.
Αυτό ο τρόπος σκέψης αρνείται να μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα κατασκευάζουν την πολιτική τους ταυτότητα και ασκούν τα πολιτικά τους δικαιώματα στην εκάστοτε συγκυρία. Είναι σα να ορίσουμε, ας πούμε, τη νεανική σεξουαλική συμπεριφορά a priori (πως αυτή θάπρεπε να εκφράζεται), αντί να εγκύψουμε σε πραγματικές συμπεριφορές, στο νόημα που τις συνέχει, και στις συνθήκες που τις διαμορφώνουν. Με την πρώτη – εξιδανικευτική- προσέγγιση ικανοποιούμε απλώς την πατερναλιστική επιθυμία μας να υποδεικνύουμε στους άλλους πώς να συμπεριφέρονται. Με τη δεύτερη –εμπειρική- προσέγγιση προβληματιζόμαστε σχετικά με τον τρόπο συμπεριφοράς των ατόμων και αναζητούμε ρεαλιστικούς τρόπους βελτίωσής τους.
Αν θέλουμε να προβληματιστούμε σοβαρά για την τεράστια αποχή από τις ευρωεκλογές, πρέπει να ακούσουμε το λόγο αυτών που απείχαν. Τότε θα δούμε ότι, για αρκετούς, η επιλογή της αποχής δηλώνει τη βαθιά απέχθειά τους για το σάπιο πολιτικό σύστημα. Στα μάτια πολλών ‘όλοι είναι για τη μάσα’. Έτσι κυρίως αισθάνεται ο απλός ψηφοφόρος. Μπορεί κάποιος πολιτικός να συμβολίσει εμπράκτως μια διαφορετική αντίληψη για την πολιτική; Το βάρος της απόδειξης ανήκει στον πολιτικό-ηγέτη, όχι στον πολίτη.
Ο ηγέτης συμβολίζει συμπεριφορές• οι πολίτες μιμούνται τους άρχοντες. Όταν τον τόνο στους άρχοντες τον δίνουν οι καιροσκόποι, οι ανίκανοι, οι διαπλεκόμενοι ή οι διεφθαρμένοι, τότε μην αναμένετε από τον πολίτη να αισθανθεί ότι υπερήφανα μετέχει σε μια μυθική Αθηναϊκή δημοκρατία. Ο πολίτης εύλογα αποσύρεται στην ιδιωτική του σφαίρα, από την οποία εξέρχεται μόνο όταν ένας χαρισματικός πολιτικός τύπου Ομπάμα τον πείσει ότι μπορεί να ελπίζει• ότι στη δημόσια σφαίρα αξίζει να μετέχει όχι για να τιμήσει την αφηρημένη ιδιότητα του πολίτη, αλλά γιατί η ζωή του μπορεί να γίνει καλύτερη με τη δική του συμμετοχή. Στην Ελλάδα οι πολιτικοί σκότωσαν την ελπίδα και τώρα μας επιπλήττουν για την απελπισία μας!
7 σχόλια:
Αγαπητέ κ. Τσούκα,
Δε συμφωνώ με την παρατήρηση σχετικά με τους πολίτες που συνειδητά επέλεξαν αποχή γιατί είναι απογοητευμένοι πλήρως από το πολιτικό σύστημα.
Θεωρώ πράγματι ότι αυτοί που δε συμμετέχουν στα κοινά είναι ανάξιοι της κοινής συμβίωσης. Νομίζω ότι πολλά σοβαρά επιχειρήματα έχουν διατυπωθεί υπέρ αυτής της θέσης, οπότε δε θα το αναλύσω περαιτέρω.
Οι συνειδητά απέχοντες της εκλογικής διαδικασίας, συμμετέχουν ίσως στα κοινά με άλλους τρόπους, αλλά συνειδητά εκχωρούν σε αγνώστους το δικαίωμα να συναποφασίσουν οι τελευταίοι για αυτούς. Αν το συνολικό εκλογικό σώμα αποτελούταν συνολικά από 10 ή 100 άτομα, πιθανολογώ ότι αυτό δε θα συνέβαινε διότι θα ήταν αντιληπτό ότι μία ψήφος θα είχε μεγαλύτερη συμβολή στο εκλογικό αποτέλεσμα. Είναι παράλληλα ελαφρυντικό το γεγονός ότι η σημασία μιας ψήφου μέσα σε 10 εκατομύρια ψηφοφόρους έχει φυσικά πολύ μικρότερη συμβολή. Αλλά η μη ψήφος έχει μηδενική συμβολή και επιτρέπει στον καθένα να δώσει όποια ερμηνεία θέλει χωρίς εμπεριστατωμένη γνώση. Διάφορες ερμηνείες έχουν ήδη δοθεί, αλλά, προσωπικά, είμαι δύσπιστος: εάν το πολιτικό σύστημα δεν ήταν σε αυτά τα χάλια αυτοί που δε ψήφισαν θα είχαν πάει να ψηφίσει: εξάλλου, σε προηγούμενες εκλογές, το σύστημα ήταν καλύτερο; δεν είχαμε φαινόμενα σήψης και παρακμής (σε είδος και μέγεθος);
Τουλάχιστο, το μήνυμα απόρριψης του πολιτικού συστήματος θα ήταν πιο καθαρό και ηχηρό εάν οι απέχοντες ψήφιζαν όλοι λευκό: εάν δήλωναν παρόντες στην εκλογική διαδικασία αλλά απέρριπταν τους προτεινόμενους για ψήφο.
Εν κατακλείδι, δε μπορούμε να ξέρουμε γιατί τόσος κόσμος δε ψήφισε: πιθανολογώ ότι υπάρχουν διάφορες αιτίες, με κυριότερη το γεγονός ότι πρόκειται για ευρωεκλογές. Σίγουρα όμως, δεν αποτελεί καθόλου καλή ένδειξη για την τάση συμμετοχής στα κοινά.
Ωστόσο οι εξηγήσεις για το ποσοστό αποχής θα πρέπει να εξηγούν και τα (ακόμη μεγαλύτερα) ποσοσστά αποχής στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και τις ΗΠΑ. Είναι και εκεί όλοι οι πολιτικοί "βαθιά σάπιοι" και "όλοι για τη μάσα"?
Στο παράδειγμα του κ.Μάνου, με τον γιατρό, συμφωνώ γιατί τα προβλήματα που καλούνται να λύσουν σήμερα οι πολιτικές ηγεσίες είναι πολύ συγκεκριμένα και καθόλου αφηρημένα.
Εννοώ ότι η λύση για το πρόβλημα της φοροδιαφυγής, της κρατικής σπατάλης, του χρέους κτλ, οφείλει να είναι συγκεκριμένη και καθόλου γενικόλογη.
Αν λοιπόν έπρεπε να διαλέξω για μια επιχείρηση οικονομικό διευθυντή, δεν επέλεγα ούτε τον Τσοβόλα, ούτε τον Αλογοσκούφη.
``Τότε θα δούμε ότι, για αρκετούς, η επιλογή της αποχής δηλώνει τη βαθιά απέχθειά τους για το σάπιο πολιτικό σύστημα. Στα μάτια πολλών ‘όλοι είναι για τη μάσα’. Έτσι κυρίως αισθάνεται ο απλός ψηφοφόρος.``
Μηπως αυτη ειναι η εκλογικευση του πολιτη που απεχει για να καλυψει την προσωπικη πολιτικη ανεπαρκεια του και την διαιωνηση του παροντος συστηματος?
Αυτο που προσωπικα εχω βιωσει ειναι οτι αυτοι που θεωρουν οτι ολα ειναι για την μασα, στην πλειοψηφια τους επιλεγουν ενα απο τα δυο μεγαλα κομματα. Η αποψη τους αυτη απλα χρησιμοποιειται ως οπλο εναντιων καθετι νεου. Λενε ''ολοι για την μασα ειναι οποτε και εσεις για την μασα ειστε...''...οποτε ας ξαναψηφισουμε αυτους που ηδη ειναι για την μασα...
Προσωπικα συμφωνω απολυτα με την αποψη του Παγκαλου
Agapite Kyrie Tsouka,
Tha ithela na sas sygxarw gia to eksairetiko blog sas kai gia tis idees kai provlimatismous pou parathetete.
Tha ithela episis na apologithw gia tin xrisi latinikwn xaraktirwn alla vlepete den ginete diaforetika apo ton ypologisti pou sas grafw.
Tha ithela na sas rwtisw gia ton skopo pou eksipiretei to blog sas.
Ti epithimeite na epitixete me to blog auto?
O logos pou rwtaw einai epeidi vlepw merikous anagnwstes sas na thetoun kairies kai eustoxes erwtiseis/paratiriseis sta arthra sas.
Distixws elaxistes fores vlepw apantiseis sas...
Ean o skopos tou blog autou einai didaktikos(diladi mia sxesi daskalou-mathiti) me periorismeno xrono gia dieukriniseis apories (mia sinitheis taktiki twn Bretanikwn -kai mi- panepistimiwn kathws oi apories epi tou lecture linontai meta sta gnwsta seminars i tutorials), tote sas dikaiologw na apantate epilektika stis erwtiseis/dieukriniseis twn anagnwstwn sas.
Ean pali o skopos einai dimosiografikos - kati to opoio de pisteuw oti isxyei- kai epidiwkete na sxoliazete ton palmo tis epikairotitas tote oi dynates protaseis lysewn einai perites kathws o dimosiografos anaferei kai analyei alla spania proteinei (fantasteite tous dimosiografous - oxi tous invited contributors- tou The Economist na proteinan lyseis me skopo na epireasoun to ekastote policy making process).
Ean o skopos sas einai na exete ena forum gia anoixto dialogo me tous sympolites sas (kai kalwntas pleon tous psifoforous na pistepsoune se esas kai auta pou presvevetai kai proteinete), tote ofeilete na apantate stis apories twn anagnwstwn sas kai kyriws otan autes oi apories den ksepernoun tis 3-4 ana anartisi sas kai me mia mesi syxnotita anartisis tis peripou 10 imeres (ean p.x. anartousate kathimerina kai eixate 30 erwtiseis/dieukriniseis imerisiws tote einai katanoito pws den tha mporousate na apantate se olla).
Exw polla na sas grapsw kai akoma perissotera na sas rwtisw. Omws thelontas na pisteuw pws eimai enas skeptomenos politis tha ithela na exete enan pio anoixto dialogo me tous anthrwpous pou prospatheite na peisete.
Fysika auto apaitei xrono kai kopo kai edw einai pou mou dimiourgeite i ekseis aporia. Ean pisteuete pws prepei na allaksei i nootropia tou Ellina/idas kai gia na ginei auto prepei na dwthei i eukaireia se esas kai ti Drasi na vgeite stin epifaneia pws perimenete na kanete tin arxi an oxi me to na exete enan anoixto dialogo me tous polites (estw kai an stin arxi apoteloun enan mikro pyrhna anthrwpwn oi opoio mporoun na dimiourgisoun mia kali kai maxitiki magia gia tis koines mellontikes mas epithimies).
Oi sygyries tou politikou systimatos sas voithane alla den tha eprepe na epanapaueste ean pragmatika thelete oi skeptomenoi polites na pistepsoune se esas kai ti Drasi.
Katalavainw pws oi xroniki piesi sas einai megali alla politiki part-time de ginetai eukola pisteuti.
Sygxwreiste mou to parapanw makry keimeno kathws episis gia alli mia fora sygxwreiste mou ti xrisi latinikwn xaraktirwn.
Auta pou grafw den ta grafw me skopo na sas 'riksw', antithetos zitaw perissotero dialogo me esas kai pou kserete isws apo auton ton dialogo kerdisete ki eseis kati (oso diakekrimenos ki an eisaste stin akadimaiki koinotita tha itan autokatastrofiko kai antiepistimoniko ean pisteuate to antitheto)
Perimenw me anypomonisia ta sxolia sas (fysika mporeite na epileksete na min apantisete egw pantws tha perimenw).
Me thermous filikous xairetismous.
A
κ. Τσούκα,
Για τους λόγους που περιγράφεται δεν θα ψήφισα Δράση. Θεωρείται οτι ο πολίτης ψηφίζει ένα σύμβολο με βιογραφικό. Είδατε οτι αυτό δε συνέβει στην περίπτωση της Δράσης, δεν νομίζω όμως οτι πιάσατε το νόημα της αποτυχίας. Η πλειοψηφία των ψηφοφόρων αναζητούν πρόγραμμα δράσης που να είναι αναλυτικό, λογικό και πραγρατοποιήσιμο. Αυτό είναι το μόνο που δεν βρήκαν, και αντι αυτού βρήκαν μόνο "σύμβολα", σε όλο το πολιτικό φάσμα. Κανείς δεν αμφιβάλλει οτι το βιογραφικό ενός πολιτικού είναι σημαντικό, άλλωστε ανεξάρτητα από τις ιδέες, πρέπει να έχει την ικανότητα να τις υλοποιήσει. Αν όμως δεν έχει σοβαρές προτάσεις, τι να υλοποιήσει;
Επίσης, θεωρώ το κείμενο σας επικίνδυνο. Σύμφωνα με την Hannah Arendt στο Origins of Totalitarianism (3ο κεφάλαιο), ο Χίτλερ ήταν ο πρώτος που κατέλαβε οτι ένα κόμμα που αποσιωπά το πρόγραμμα του και δίνει έμφαση μόνο σε μακρόχρονες γενικόλογές ιδέες και πολιτικές προσωπικότητες είναι το μόνο που μπορεί να επιβάλει ολοκληρωτισμό. Την στρατηγική του αυτή ακολούθησε πιστά και ο Στάλιν. Τα ελληνικά κόμματα δεν απέχουν, και εσείς επικροτήται την πρακτική αυτή.
Ευχαριστω για τα σχόλια, ιδιαίτερα αυτα που προέρχονται απο τον/την Α. Πράγματι έχω αμελήσει το σχολιασμό των σχολίων, οχι για κανένα άλλο λόγο, αλλά γιατί πραγματικά δεν έχω το χρόνο. Ξέρω ότι αυτό είναι σε βάρος της διαδραστικότητας του ιστολογίου, και ακυρώνει εν μέρει το σκοπό του. Θα προσπαθήσω να επανορθώσω όπως μπορώ. Πρέπει να πω όμως ότι δεν νοιώθω πάντοτε την ανάγκη να σχολιάσω κάτι. Θα σχολιάζω όταν έχω κάτι να συνεισφέρω.
Επι του προκειμένου. Οι λόγοι της αποχής από τις εκλογές διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχουν συστημικοί λόγοι που ωθούν τους πολίτες στην αποχή γενικώς, αλλά εμένα με ενδιαφέρει η αποχή στην Ελλάδα, στην οποία διακρίνω τεράστια απογοήτευση και αποστροφή στο διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα. Καταλαβαίνω τους πολιτικοποιημένους απέχοντες, γιατί ενίοτε υπήρξα ένας από αυτούς. Ξέρω καλά ότι από μόνη της η αποχή δεν δίνει λύσεις, αλλά, αν μπορούσε στιγμιαία να γενικευθεί, θα κλόνιζε την ίδια τη νομιμοποίηση του σάπιου πολιτικού συστήματος που έχουμε την ατυχία να υφιστάμεθα. Σε κάθε περίπτωση στο άρθρο αυτό με ενδιέφερε να κατανοήσω την αποχή, όχι να την καταδικάσω.
Επιμένω ότι η πολιτική είναι σε μεγάλο βαθμό η διαχείριση συμβόλων - πάντοτε ήταν. Αν οι πολίτες συγκινούνται από τα λάθος σύμβολα, είναι κι αυτό το τίμημα της ελευθερίας που καταβάλλει κανείς σε μια δημοκρατία. Οπως λέει ο Καστοριάδης, και το Αουσβιτς και η Ακρόπολη είναι ανθρώπινα δημιουργήματα. Δεν υπάρχουν εκ των προτέρων εγγυήσεις για το που θα κατευθυνθεί η ανθρώπινη δημιουργικότητα.
Δημοσίευση σχολίου