Τετάρτη 28 Νοεμβρίου 2007

Η κουλτούρα της ανομίας


Αν ταξιδέψετε σε αυτοκινητόδρομους της Αυστραλίας θα συναντήσετε πινακίδες, όπως «Δέστε τη ζώνη ασφαλείας. Είναι νόμος» («Fasten your seat belt. Its the law»). Για έναν Ελληνα, το εντυπωσιακό δεν είναι η υπενθύμιση-προτροπή, αλλά η αιτιολόγησή της: «Είναι νόμος». Στις εκλογικευμένες κοινωνίες, το γεγονός ότι μια συμπεριφορά ρυθμίζεται με νόμο αποτελεί, κατ’ αρχήν, επαρκή λόγο για να τηρείται. Αν πείτε σε έναν Ελληνα οδηγό ότι πρέπει να τηρεί τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας είναι σα να διαβάζετε Εμπειρίκο στους χασισοκαλλιεργητές των Ζωνιανών! Τίποτα δεν είναι πιο εντυπωσιακό και συνάμα θλιβερό σε αυτή τη χώρα από την περιφρόνηση του νόμου.

Βεβαίως, σε όλες τις χώρες υπάρχουν φαινόμενα παραβίασης της έννομης τάξης. Το αξιοπρόσεκτο, όμως, στην περίπτωση της Ελλάδας είναι ότι η περιφρόνηση του νόμου αποτελεί συστατικό στοιχείο της νεοελληνικής κουλτούρας, σε σημείο που να θεωρείται συχνά αυτονόητη, να επιδεικνύεται εκτεταμένη ανοχή απέναντί της, ακόμα και να προβάλλεται δημοσίως. Αν νομίζετε ότι υπερβάλλω, σκεφτείτε τα εξής.

Το 29% των ιδιωτικών δαπανών υγείας αφορούν «μαύρο» χρήμα, δηλαδή «φακελλάκι» σε γιατρούς δημοσίων νοσοκομείων και πληρωμές χωρίς απόδειξη σε ιδιώτες γιατρούς. Η φοροδιαφυγή υπερβαίνει το 30% του ΑΕΠ, η παραοικονομία είναι ιλιγγιώδης. Δεν είναι ασυνήθιστο, οι αγροτικές επιδοτήσεις να εισπράττονται παράνομα από μη δικαιούχους. Η εκτεταμένη διαφθορά μας κατατάσσει στις κορυφαίες θέσεις πανευρωπαϊκώς. Εκτιμάται ότι ένα στα τρία κτίσματα, είτε είναι παντελώς αυθαίρετο, είτε έχει παραβεί πολεοδομικές διατάξεις. Τρισήμισυ εκατομμύρια στρέμματα δημόσιας γης έχουν καταπατηθεί. Οι καταλήψεις δημοσίων χώρων είναι τόσο συνηθισμένες, όσο η εβομαδιαία επίσκεψη στο σούπερ μάρκετ. Η ευνοιοκρατία συνιστά έναν βασικό μηχανισμό ικανοποίησης αιτημάτων, είτε αυτά αφορούν άτομα, είτε ομάδες.

Δεν χρειάζεται να συνεχίσω. Ο βιόκοσμος του νεοέλληνα απαρτίζεται συχνά από πρακτικές που είτε παρακάμπτουν το νόμο, είτε τον παραβιάζουν ανοιχτά, είτε κινούνται στα όρια της νομιμότητας. Σε κάθε περίπτωση, για διάφορους λόγους, ο Ελληνας πολίτης δεν νοιώθει να δεσμεύεται από αφηρημένες αρχές καθολικής εφαρμογής. Τι είναι νόμιμο και τι όχι δεν τον απασχολεί ιδιαίτερα, ενίοτε μάλιστα ούτε καν το αντιλαμβάνεται, αρκεί να γίνει η δουλειά του. Η επίκληση του νόμου δεν επιφέρει αυτόματη συμμόρφωση, αλλά μάλλον έκπληξη, χλευασμό ή αναζήτηση μεθόδων παράκαμψης.


Η κουλτούρα της ανομίας καθιερώνει μη έλλογους τρόπους ικανοποίησης επιμέρους επιδιώξεων, κυρίως μέσα από την αυθαίρετη ιδιωτική δράση και την πρόσβαση σε κλειστά, και γι αυτό μη υποκείμενα σε δημόσιο έλεγχο, δίκτυα συμφερόντων. Σε μια τέτοια κουλτούρα, τα άτομα δεν θεωρούν ότι είναι υπόλογα σε κοινές, έλλογες αξίες που, κατ’ αρχήν, εκφράζει ο νόμος, αλλά αυτοαναφορικά επιδιώκουν να ικανοποιούν τις ιδιωτικές επιδιώξεις τους, Γι αυτό στην κουλτούρα της ανομίας συναντούμε όχι μόνο παράνομες πρακτικές, αλλά και ακοινώνητα άτομα, εκτεταμένη δυσπιστία και αγένεια, καχεκτικούς θεσμούς, ισχνή δημόσια σφαίρα.

Καθοριστικός παράγοντας για τη διαιώνιση της κουλτούρας της ανομίας αποτελεί η συμπεριφορά των «αρχόντων». Αν αυτοί που ασκούν έλλογη εξουσία δεν τηρούν το νόμο, η συμπεριφορά τους αντιγράφεται από τους πολίτες και διαχέεται σε όλο το κοινωνικό σώμα. Οταν οι βουλευτές δεν πληρώνουν τα τηλέφωνά τους ή αυτοαπαλάσσονται από τις συνέπειες του νόμου για την υπέρβαση του ορίου εκλογικών δαπανών, γιατί να μη φοροδιαφύγει ο πολίτης; Οταν οι πρυτάνεις αρνούνται να εφαρμόσουν το νόμο, γιατί να σεβαστεί ο φοιτητής τον πανεπιστημιακό χώρο;


Δείτε πως ορισμένα πανεπιστήμια υποδέχθηκαν τον πρόσφατο «νόμο-πλαίσιο». Σύμφωνα με το νόμο, το πανεπιστημιακό άσυλο προστατεύει μόνο χώρους στους οποίους γίνεται μάθημα και έρευνα. Τι λένε οι πρυτάνεις επ’ αυτού; «Εμείς θεωρούμε ότι το άσυλο ισχύει για όλους τους χώρους του πανεπιστημίου», δήλωσε ο πρύτανης του ΑΠΘ, κ.Α. Μάνθος. Με άλλα λόγια, ποιός νοιάζεται τι λέει ο νόμος, σημασία έχει τι λέμε «εμείς» – οι όποιοι εμείς, από τον πρύτανη, ως τον καταληψία συνδικαλιστή, μέχρι τον αυθαίρετο οικιστή και το φοροφυγάδα. Ο επικεφαλής του ΑΠΘ δεν διστάζει να ανακοινώσει ότι, για την πιθανή άρση του ασύλου, δεν θα απευθυνθεί στο αρμόδιο Πρυτανικό Συμβούλιο, όπως ορίζει ο νόμος. «Δεν θα εφαρμόσω τη διάταξη για συνεδρίαση του πρυτανικού συμβουλίου [...]», δηλώνει ανενδοίαστα. «Θα προσφύγω [...] στη Σύγκλητο» («Το Βήμα», 11/11/2007).

Η κουλτούρα της ανομίας κορυφώνεται όταν ακόμα και οι «άρχοντες» τείνουν να περιφρονούν το νόμο. Είναι λυπηρό, διότι ο νόμος είναι το εργαλείο αυτού που ασκεί έλλογη εξουσία. Αν το παραμερίσει, αυτοκαταργείται. Κι αν το περιφρονήσει, μειώνεται το ηθικό του ανάστημα. Τι θα πει στον καταληψία φοιτητή ο πρύτανης που αρνείται να εφαρμόσει το νόμο; Το πιο λυπηρό, όμως, είναι ότι, στην κουλτούρα της ανομίας, αυτές οι διακρίσεις δεν είναι καν αντιληπτές, αντί να θεωρούνται αυτονόητες.

Δευτέρα 19 Νοεμβρίου 2007

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Οι ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
σας προσκαλούν στην παρουσίαση του βιβλίου
του ΧΑΡΙΔΗΜΟΥ Κ. ΤΣΟΥΚΑ
ΕΝΑΡΘΡΗ ΚΡΑΥΓΗ
Κριτικές παρεμβάσεις στο δημόσιο λόγο
την Τετάρτη 28 Νοεμβρίου 2007, στις 7 μ.μ.
στο Κέντρο Λόγου και Τέχνης 104 (Θεμιστοκλέους 104, τηλ. 210-33.01.208)

Το βιβλίο θα παρουσιάσουν οι
ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ, πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας
ΠΑΣΧΟΣ ΜΑΝΔΡΑΒΕΛΗΣ, δημοσιογράφος της εφημερίδας Καθημερινή
ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΣ, αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΠΕΠΕΛΑΣΗΣ, καθηγητής

Τη συζήτηση θα συντονίσει ο ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΠΑΧΕΛΑΣ, διευθυντής της εφημερίδας Καθημερινή.

Δευτέρα 12 Νοεμβρίου 2007

Τρώμε τις σάρκες μας


Ένας Αμερικανός αξιωματικός στον πόλεμο του Βιετνάμ έκανε το ακόλουθο διαστροφικό σχόλιο, μετά την πρωτοφανή αγριότητα των ανδρών του για την κατάληψη ενός χωριού: «Προκειμένου να σώσουμε το χωριό, έπρεπε να το καταστρέψουμε». Παρατηρώντας για μια ακόμη χρονιά τις εθιμοτυπικές, πλέον, καταλήψεις των γυμνασίων και λυκείων της χώρας, οδηγείται κανείς σε παρόμοιο συμπέρασμα: για να σώσουν υποτίθεται τη δημόσια εκπαίδευση, οι καταληψίες πρέπει να την καταστρέψουν! Η αυτο-καταστροφική μανία που χαρακτηρίζει όλο και περισσότερο τη σημερινή Ελλάδα, βρίσκει την πιο πλήρη έκφρασή της στη δημόσια εκπαίδευση: κλειδωμένα σχολεία, κατεστραμμένα θρανία, σκουπίδια, ιδεολογικός αφιονισμός, διαπληκτιζόμενοι γονείς. Και μη χειρότερα!

Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, η καινούρια σχολική χρονιά εγκαινιάζεται με μαθήματα, στην Ελλάδα με καταλήψεις. Σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες συζητούν τρόπους να καταστήσουν τα σχολεία πιο αποτελεσματικούς χώρους μάθησης, στην Ελλάδα το πιο πιεστικό αίτημα είναι, ναι, να ανοίξουν τα σχολεία! Σε όλες τις χώρες της ΕΕ ενισχύεται ποικιλοτρόπως η δημόσια εκπαίδευση, στην Ελλάδα καταρρέει. Αν το Διαδίκτυο είναι το σύμβολο της εκπαίδευσης στη δικτυακή κοινωνία, στην Ελλάδα είναι το λουκέτο! Απελπισία!

Καταλαμβάνουν τα σχολεία, λένε, για να διαμαρτυρηθούν, μεταξύ άλλων, για τις ελλείψεις σε σχολικά βιβλία και τα κενά σε καθηγητές. Τα προβλήματα αυτά είναι όντως υπαρκτά. Είναι απαράδεκτο για μια σύγχρονη χώρα να μη μπορεί να στείλει εγκαίρως βιβλία και καθηγητές σε σχολεία. Δεν χρειάζεται κάτι περισσότερο από βασικές ικανότητες project management, τις οποίες εδώ και μερικές δεκαετίες το υπουργείο Παιδείας των αποσπασμένων καθηγητών-υπαλλήλων προφανώς δεν διαθέτει, και κανένας υπουργός δεν φρόντισε να τις αποκτήσει. Η παιδεία για τους Υπουργούς Παιδείας μάλλον είναι «αγγαρεία», για να θυμηθούμε έναν φαιδρό πρώην υπουργό.

Προσέξτε όμως τη διαστροφή: οι καταληψίες εμποδίζουν τη μάθηση γιατί η διαδικασία της μάθησης έχει κενά! Είναι σα να εκδικείσαι το γιατρό σου για κάποιες ελλιπείς συμβουλές του στο παρελθόν, καπνίζοντας περισσότερο! Υπάρχει μέθοδος στην τρέλα, όμως, η διαστροφή εξηγείται. Οι μαθητές γνωρίζουν ότι τα δημόσια σχολεία δεν εκπαιδεύουν, τη δουλειά την κάνουν τα φροντιστήρια. Όταν μια ιδεοληπτική μειονότητα καταλαμβάνει ένα σχολείο, δεν επισύρει απαραίτητα την οργή των συμμαθητών τους, αφού δεν νοιώθουν ότι στερούνται κάτι πολύτιμο. Το δημόσιο σχολείο έχει πάψει να συνιστά αποτελεσματική κοινότητα μάθησης. Είναι πολλοί οι λόγοι που παρήγαγαν αυτό το αποτέλεσμα.

Στην Ελλάδα οι δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση είναι οι μικρότερες στην ΕΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ (3.5%, όταν ο μέσος όρος είναι 5.2% και στις Σκανδιναβικές χώρες πάνω από 7%). Αντιθέτως, οι ιδιωτικές δαπάνες γιγαντώθηκαν την τελευταία εικοσαετία: ενώ στις χώρες του ΟΟΣΑ οι ιδιωτικές δαπάνες για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση αντιστοιχούν στο 10% του συνόλου των δαπανών, στην Ελλάδα είναι το 33%. Η πενία δημιουργεί κακές υποδομές, ιδιαίτερα σε κτίρια και εκπαιδευτικές πηγές, όπως είναι οι βιβλιοθήκες και οι τεχνολογίες πληροφορικής, οι οποίες, σε συνδυασμό με την έλλειψη αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου, ελλιπούς επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, απειθαρχίας των μαθητών, και την ισχνή διοίκηση των σχολείων, παράγουν μια κουλτούρα μετριότητας και ένα αρνητικό μαθησιακό κλίμα, το οποίο οδηγεί σε χαμηλές επιδόσεις. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι οι Έλληνες μαθητές κατατάσσονται στις τελευταίες θέσεις στα διάφορα τεστ του ΟΟΣΑ, ή ότι το 20% των μαθητών της Α’ Γυμνασίου είναι λειτουργικά αναλφάβητοι.

Ένα αρνητικό μαθησιακό περιβάλλον απομειώνει το σχολείο από κοινότητα γνώσης σε έναν απλό μηχανισμό μετάδοσης πληροφοριών. Τα παραπλανημένα παιδιά των καταλήψεων δεν αντιλαμβάνονται ότι αυτό που πρωτίστως καταστρέφουν είναι η αυτονόητη εκπαιδευτική ρουτίνα, η λεπτή σχέση καθηγητή-μαθητή, η ευαίσθητη μαθησιακή κουλτούρα. Την εκπαιδευτική διαδικασία δεν την ξαναπιάνεις εκεί που την άφησες, όπως ένας αθλητής χάνει τη φόρμα του αν σταματήσει να προπονείται για ένα διάστημα. Η εκπαίδευση είναι άθλημα, όχι μηχανική λειτουργία. Στην εκπαίδευση δεν πραγματοποιείται απλή μεταφορά πληροφοριών αλλά μετοχή σε μια κοινότητα αξιών. Η εκπαίδευση απαιτεί κόπο, πειθαρχία και υπακοή, ακριβώς τα αντίθετα από αυτά που ξεφωνίζουν οι καταληψίες. Η φαντασία, μας θυμίζει ο Αϊνστάιν, απαιτεί ιδρώτα - ενεργοποιείται σε εκείνους που μοχθούν και πειθαρχούν. Ρωτήστε την Κική Δημουλά και τον Θανάση Φωκά.

Η παθιασμένη αναζήτηση της αριστείας δεν συγκαταλέγεται στις συλλογικές μας αξίες: συμβιβαζόμαστε με τη μετριότητα, ανεχόμαστε την αθλιότητα, γυρίζουμε αδιάφορα την πλάτη στην αυτο-καταστροφική διαμαρτυρία. Ένα συλλογικό αγαθό μετατρέπεται σε ιδεολόγημα και απαξιώνεται από αυτούς που δήθεν το υπερασπίζονται. Την επόμενη φορά που θα ακούσετε έναν πολιτικό να αερολογεί για την «κοινωνία της γνώσης», φέρτε στο μυαλό σας τα λουκέτα της Γκράβας και θάχετε μια εικόνα της σημερινής Ελλάδας χωρίς ψιμυθιώσεις.

Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή στις 11 Νοεμβρίου 2007