Τρίτη 26 Οκτωβρίου 2010

«Είμαι κατά της οικογενειοκρατίας, αλλά…»



Ουδόλως εκπλήσσει· πως θα δικαιολογούσε, άλλωστε, την πολιτική της σταδιοδρομία; Επίλεκτος γόνος ανατολίτικου τύπου πολιτικής δυναστείας, η κυρία Ντόρα Μπακογιάννη αναφέρθηκε στη δημαρχιακή υποψηφιότητα του γιού της Κώστα Μπακογιάννη στο Καρπενήσι, με το εξής σχόλιο: πρόκειται για «φυσική εξέλιξη ενός τέκνου που μεγαλώνει σε πολιτική οικογένεια και όπως το παιδί ενός δικηγόρου έχει πολλές πιθανότητες να γίνει δικηγόρος ή ενός γιατρού να γίνει γιατρός, έτσι τα παιδιά των πολιτικών είναι πολύ πιθανόν να ασχοληθούν και αυτά με την πολιτική».
Λογικό ακούγεται. Μόνο που η λογική δεν συνίσταται μόνο σε στατιστικού τύπου διαπιστώσεις, αλλά και στη δεοντολογική-ηθική κατανόηση της λογικής που διαπερνά ένα κοινωνικό σύστημα. Φανταστείτε λ.χ. τον πρύτανη της Οξφόρδης να λέει ότι το πανεπιστήμιό του, καθότι υψηλών απαιτήσεων και (σύντομα) διδάκτρων, «έχει πολλές πιθανότητες» να προσελκύσει παιδιά των υψηλότερων εισοδηματικά οικογενειών. Στατιστικά μιλώντας, λογικά έγκυρος θα ήταν ο συλλογισμός του, αλλά θα μας εντυπωσίαζε η προσπάθεια του πρύτανη να περιορίσει τη λογική του σε μια δήθεν ουδέτερη καταγραφή στατιστικών τάσεων, αποποιούμενος τη δεοντολογική-ηθική διάσταση του αξιώματός του. Με άλλα λόγια: μάλλον έτσι είναι, αλλά πρέπει να είναι;
Από τους φίλους του κ.Χριστοφοράκου ίσως είναι υπερβολικό να ζητά κανείς τέτοιους λεπτούς συλλογισμούς. Άνθρωποι που έχουν μάθει να υπηρετούνται από άλλους, δυσκολεύονται να καλλιεργήσουν την ηθική οξύνοια. Όχι γιατί στερούνται ηθικής ευφυΐας, ούτε μόνο γιατί πρόκειται για ναρκισσιστικές προσωπικότητες, αλλά γιατί, στις νεωτερικές κοινωνίες, προκειμένου να κερδίσουν την ηθική νομιμοποίηση, είναι αναγκασμένοι να μετέρχονται πρακτικών απόκρυψης των συμπεριφορών τους· είναι υποχρεωμένοι να αυταπατώνται και να παραπλανούν.  
Όπως ο ρατσισμός ή ο χρηματισμός, η οικογενειοκρατία είναι μια πρακτική για την οποία δεν υπερηφανεύονται αυτοί που την ασκούν, γι αυτό προσπαθούν να την αποκρύψουν. Ένας τρόπος είναι η «φυσικοποίηση» της πρακτικής (για «φυσική εξέλιξη…» μίλησε η κυρία Μπακογιάννη). Ένας άλλος είναι η υποκρισία: υιοθετείς την πρακτική και συγχρόνως την καταδικάζεις· αποποιείσαι ρητορικά την οικογενειοκρατία, την ίδια στιγμή που την επιλέγεις, όπως ο ρατσιστής διακηρύσσει «εγώ δεν είμαι ρατσιστής», για να προσθέσει, «αλλά δεν θέλω μαύρους στη γειτονιά μου»!

Διαβάστε τις δηλώσεις πολιτικής υποστήριξης στον κ.Κώστα Μπακογιάννη και θα εντυπωσιαστείτε με την ομοιότητά τους. Λέει ο πρώην υφυπουργός (ωιμέ!) κ.Μιχαλολιάκος (επικεφαλής του Τομέα Αυτοδιοίκησης της ΝΔ): «Στην καινούργια ΝΔ δεν υπάρχει χώρος […] για οικογενειοκρατία. Παρά ταύτα, όμως, η καινούργια ΝΔ, σε ένδειξη τιμής στη μνήμη του Παύλου Μπακογιάννη, στη γενέτειρά του, το Καρπενήσι, δεν θα στηρίξει […] άλλον υποψήφιο». Λέει ο πρόεδρος Καρατζαφέρης: «Είμαι κατά της οικογενειοκρατίας. Όμως στην περίπτωση του Κώστα Μπακογιάννη, όσοι πιστεύουμε στη δημοκρατία έχουμε ένα χρέος απέναντι στον Παύλο Μπακογιάννη». Λέει ο «γαλάζιος» υποψήφιος περιφερειάρχης Στερεάς Ελλάδας κ.Χειμάρας: «Ο Κώστας Μπακογιάννης είναι γιός του Παύλου Μπακογιάννη και της Ντόρας Μπακογιάννη που καλείται να συνεχίσει το έργο του πατέρα του».  
Με αλλά λόγια: δεν είμαι οικογενειοκράτης, αλλά θα υποστηρίξω έναν υποψήφιο με οικογενειοκρατικά κριτήρια! Ασυνάρτητο; Φυσικά. Ενοχλείται κανείς; Αμφιβάλλω. Στη χώρα των Παπανδρέου, Καραμανλή, και Σαμαρά μπορείς να υποστηρίζεις τα πάντα και τα αντίθετά τους, ατιμωρητί· να αλλάζεις βολικά την άποψή σου, χωρίς συνέπειες· να λες όποια μπαρούφα θες και να σε χειροκροτούν! Η γελοιότητα δεν έχει όρια στη χαριτωμένη μας χώρα...
Η υποκρισία, βέβαια, δεν είναι τυχαία· οι υποκριτές δεν είναι ανόητοι. Τι άλλο θετικό μπορείς να πεις για τον κ.Κώστα Μπακογιάννη ως υποψήφιο δήμαρχο Καρπενησίου, εκτός από το ότι είναι γιός του αείμνηστου πατέρα του; Άντε να εκθειάσεις και τη νεότητά του, την καλή οικογένειά του, και τις λαμπρές σπουδές του στην Αμερική! Είναι αρκετά;
Σε τι διακρίθηκε ο κ.Μπακογιάννης επαγγελματικά; Που είδαμε να ακονίζει την κρίση του μέχρι τώρα για να διαισθανθούμε πως θα ασκήσει το αξίωμά του αύριο; Πόσο καλά γνωρίζει τα προβλήματα της πόλης κάποιος που η μόνη σχέση με τη γενέτειρα του πατέρα του ήταν οι περιστασιακές, ολιγοήμερες διακοπές; Τι να συνάγουμε για την εκτίμηση που τρέφει για την πόλη που θέλει να διοικήσει κάποιος ο οποίος παντρεύεται σε τοπική εκκλησία και μεταφέρει τα εδέσματα (και τον σχετικό εξοπλισμό) της γαμήλιας δεξίωσης από υπερπολυτελές κέτερινγκ της Αθήνας;
Ότι οι υποστηρικτές του τον αντιλαμβάνονται κυρίως ως το «γιο του Παύλου» παρά ως αυτόβουλο πολιτικό ον είναι δηλωτικό όχι μόνο της μικρής πολιτικής βαρύτητας που αναγνωρίζεται στον κ.Μπακογιάννη, αλλά και των ανορθολογικών κριτηρίων που διέπουν την πολιτική ζωή. Όπως στην Ινδία τον δολοφονηθέντα Ρατζίβ Γκάντι διαδέχθηκε στην πολιτική αρχικά η σύζυγος και τώρα τα παιδιά, έτσι και τον δολοφονηθέντα Παύλο Μπακογιάννη διαδέχθηκε η Ντόρα και, τώρα, ο Κώστας. Στις τριτοκοσμικές κοινωνίες το κύριο κριτήριο αναφοράς στη λειτουργία του δημόσιου βίου δεν είναι τα προσόντα αλλά η συγγένεια.
Με την υποψηφιότητά του για δήμαρχος Καρπενησίου ο κ.Μπακογιάννης αξιοποιεί το συμβολικό κεφάλαιο του πατέρα του και το πολιτικό κεφάλαιο (συσσωρευμένο με πολύ ρουσφετολογικό κόπο …) της πρώην βουλευτή Ευρυτανίας μητέρας του. Ο εκλογικός μηχανισμός της μητέρας, ένα εκτεταμένο σύστημα ντόπιων αυλοκολάκων, διαμεσολαβητών και κομματανθρώπων, περνάει πλέον στο γιο.  Αν κρίνουμε από το πόσο ενδιέφερε η διοίκηση του Δήμου Αθηναίων τη μητέρα, μπορούμε να εικάσουμε πόσο θα ενδιαφέρει η διοίκηση του Δήμου Καρπενησίου το γιό...
Η βαλκάνια Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει…

Δευτέρα 11 Οκτωβρίου 2010

Πάγκαλος: Oι πολιτικοί είναι φαύλοι!


«Η απάντηση στην κατακραυγή των πολιτών “πώς φάγατε τα λεφτά;” είναι: “Σας διορίζαμε όλα αυτά τα χρόνια στο Δημόσιο. Τα φάγαμε όλοι μαζί σε μια πρακτική αθλιότητας, εξαγοράς και διασπάθισης του δημόσιου χρήματος”».
Θ. Πάγκαλος, Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης

Φανταστείτε ένα νεαρό να λέει αγανακτισμένα στον πατέρα του: «Που πήγαν τα λεφτά της οικογένειας μπαμπά; Γιατί δεν έμειναν χρήματα και για μένα να σπουδάσω;». Προβληματισμένος ο πατέρας απαντά: «Θα σου πω γιατί· τα φάγαμε όλοι μαζί. Εσύ και η αδερφή σου θέλατε διαρκώς ακριβά ρούχα, ξωτικές διακοπές, πολυτελή αυτοκίνητα. Όλα αυτά κόστιζαν. Με πιέζατε … Ήθελα να είμαι αγαπητός, σας τα έδωσα όλα…».
Τι το περίεργο έχει αυτή η απάντηση; Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Στο παράδειγμα αυτό ο φέρων την ευθύνη πατέρας αυτο-εξισώνεται με τον υπαγόμενο στην ευθύνη του γιο. Ο νεαρός ζητούσε από τον πατέρα του αγαθά, τα οποία έμαθε ότι είναι απολύτως εύλογο και ορθολογικό να απαιτεί, αδυνατώντας να δει το μακροχρόνιο συμφέρον του. Ο πατέρας, ενδίδοντας στις πιέσεις, αποποιήθηκε την ευθύνη για τον τρόπο που συγκροτείται η σχέση με το παιδί του· λησμόνησε ότι το παιδί επιλέγει από ένα μενού που κυρίως διαμορφώνει ο γονιός.
Τι θέλω να πω; Ο θεσμικά υπεύθυνος διαμορφώνει και προ-επιλέγει. Ό,τι είναι βραχυπρόθεσμα επωφελές για το άτομο δεν είναι απαραίτητα μακροχρονίως ορθολογικό για το ίδιο ή για το σύνολο. Οι θεσμοί, όταν λειτουργούν καλά, προστατεύουν τα άτομα από τις μακροπρόθεσμες παρενέργειες της ενίοτε μυωπικής ορθολογικότητάς τους.
Πρώτο σφάλμα, λοιπόν, κ.Πάγκαλε: όπως η σχέση γονιού-παιδιού ή δασκάλου-μαθητή, έτσι και η σχέση πολιτικού-πολίτη δεν είναι ισοβαρής, αλλά λαμβάνει χώρα σε ένα ήδη δομημένο περιβάλλον, τη θεσμική ευθύνη για το οποίο έχει, κατ΄ αρχήν και πρωτίστως, ο πολιτικός.  Όταν ξέρω ότι ο κύριος τρόπος για να βρει δουλειά το παιδί μου είναι ο ρουσφετολογικός, πιθανότατα θα τον χρησιμοποιήσω, όπως χρησιμοποιώ το αυτοκίνητο για τις μετακινήσεις μου στην Αθήνα, αδιαφορώντας για τις μακροχρόνιες περιβαλλοντικές συνέπειες που προκαλώ. Εκ μέρους μου αυτό είναι βραχυπρόθεσμα ορθολογικό. Εκ μέρους σας, όμως, κ. αντιπρόεδρε είναι ανορθολογικό να ενθαρρύνετε αυτή τη συμπεριφορά μου, στο μέτρο που είστε επιφορτισμένος με την αποτελεσματική διαχείριση των θεσμών. Εσείς είστε θεσμικά υπεύθυνος για το σχεδιασμό του πεδίου εντός του οποίου δρω. Η δική μου ορθολογικότητα αναφέρεται στις επιλογές μου από ένα μενού που εσείς κυρίως διαμορφώνετε. Η δική σας ορθολογικότητα συνίσταται στο να σχεδιάσετε το μενού, με γνώμονα το μακροχρόνιο δημόσιο συμφέρον. Αυτό, άλλωστε, ορκίζονται να προστατεύουν οι πολιτικοί...
Φυσικά κι εσείς που ενδίδετε κι εγώ που εκμαυλίζομαι φέρουμε ακέραια την ηθική ευθύνη για τον ξεπεσμό του θεσμού στον οποίο μετέχουμε. Σε αυτό έχετε δίκιο. Η δική σας θεσμική ευθύνη, όμως, είναι πολύ μεγαλύτερη. Εξισώνοντας τα δύο μέρη της συναλλαγής, λαϊκιστικά αυτο-απαλλάσσεστε· λησμονείτε ότι ρόλοι μας είναι διαφορετικοί, η ορθολογικότητά μας διαφέρει.
(Η αναλογία της σχέσης πολιτικού-πολίτη και γονιού-παιδιού έχει, ωστόσο, τα όριά της. Μπορεί ο γονιός να «εξαγοράζει» την αγάπη των παιδιών του αλλά καταβάλλει συχνά βαρύ προσωπικό τίμημα – κοπιάζει, αγχώνεται, στερείται. Ο πολιτικός εξαγοράζει ψήφους με τα λεφτά των άλλων!)
Δεύτερο σφάλμα. Η δήλωση «όλοι μαζί τα φάγαμε τα λεφτά» ανήκει σε εκείνη την κατηγορία δηλώσεων που οι φιλόσοφοι ονομάζουν «αυτο-αναφερόμενες», και οδηγούν σε παράδοξα. Κλασικό παράδειγμα  είναι η δήλωση του Επιμενίδη του Κρητικού, ότι «όλοι οι Κρητικοί είναι ψεύτες», γνωστή ως «το παράδοξο του ψεύτη». Αν είναι αλήθεια ότι όλοι οι Κρητικοί είναι ψεύτες, τότε ο Επιμενίδης, καθότι Κρητικός, ψεύδεται με τη δήλωσή του. Πότε λέει την αλήθεια; Όταν ψεύδεται. Πότε ψεύδεται; Όταν λέει την αλήθεια! Η δήλωση είναι και αληθής και ψευδής – είναι παράδοξη.
Λέει, λοιπόν, σε παράφραση, ο κ.Πάγκαλος στη δήλωσή του: «οι πολιτικοί είναι φαύλοι». Το γεγονός ότι συγχρόνως δείχνει τον ευρύτερο …φαύλο κύκλο εκμαυλισμένων πολιτών και ρουσφετολόγων πολιτικών, ουδόλως μειώνει τη διαπίστωση περί φαυλότητας των τελευταίων, απλώς επιχειρεί να ερμηνεύσει πως προέκυψε. Είναι και ο ίδιος, όμως, επαγγελματίας πολιτικός, άρα, σύμφωνα με τη δήλωσή του, είναι κι αυτός φαύλος. Προσέξτε: ένας φορέας δημόσιας εξουσίας, ο οποίος επί τρεις δεκαετίες ορκιζόταν να υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, δηλαδή να συμπεριφέρεται ενάρετα, ομολογεί εμμέσως τη φαυλότητά του! Είναι σα να λέει: υπηρετώ (ή έστω: υπηρέτησα) φαύλα έναν ενάρετο δημόσιο θεσμό. Η τωρινή ειλικρίνειά του αποκαλύπτει τη φαυλότητά του. Πράττοντας όμως αυτό λογικά αυτο-αποκλείεται από την άσκηση δημόσιας εξουσίας, την οποία παρόλα αυτά ασκεί! Ιδού το παράδοξο: ένας πολιτικός ομολογεί την «πρακτική αθλιότητας, εξαγοράς και διασπάθισης του δημόσιου χρήματος» στην οποία συμμετείχε και εξακολουθεί να ασκεί δημόσια εξουσία!
Πως αίρεται το παράδοξο; Δεν χρειάζεται να έχεις σπουδάσει Λογική για να το βρεις, αρκεί η κοινή λογική: ζητώντας συγγνώμη και, συγχρόνως, παραιτούμενος από το αξίωμά σου. Ο κ.Πάγκαλος δεν έκανε τη δήλωσή του ως παρατηρητής της πολιτικής ζωής, αλλά ως ενεργός μέτοχός της, και μάλιστα από θέση κυβερνητικής ευθύνης (εξού και ο αυτο-αναφερόμενος χαρακτήρας της δήλωσής του). Αλλά, φυσικά, ποιος είχε ποτέ τέτοια ευαισθησία στην Ελλάδα για να τον μιμηθεί ο κ.Πάγκαλος! Εδώ ένας πρωθυπουργός ανέλαβε την «πολιτική ευθύνη» για το σκάνδαλο του Βατοπεδίου και παρέμεινε, χειροκροτούμενος, πρωθυπουργός! Πως το είπε ο Γράουτσο Μαρξ; «Η ειλικρίνεια είναι σπουδαίο πράγμα, και αν την προσποιηθείς τα κατάφερες»! Η μεγαλύτερη «αθλιότητα» της δημοκρατίας μας δεν είναι η φαυλότητα των πολιτικών μας, αλλά να ομολογούν τη φαυλότητά τους και να παραμένουν στη θέση τους!