Σάββατο 25 Αυγούστου 2012

Τα δικά μας τα παιδιά είναι τα καλύτερα!


Συστήσαμε πολιτική κοινότητα, πολίτες όμως δεν γίναμε. Ιδρύσαμε κράτος με βάση τα ιδεώδη του Διαφωτισμού, σύγχρονο κράτος όμως δεν φτιάξαμε. Γίναμε μέλος της ΕΕ, ευρωπαϊκή συνείδηση όμως δεν αποκτήσαμε. Δύο αιώνες, τώρα, η ανατολίτικη ψυχή μας παλεύει με τις εκσυγχρονιστικές μας παρορμήσεις. Διαθέτουμε νεωτερική πρόσοψη, αλλά προ-νεωτερική νοοτροπία.

Ένα (ακόμη…) πρόσφατο παράδειγμα οικογενειοκρατικής πρακτικής αποκαλύπτει πώς η προ-νεωτερική νοοτροπία διαβρώνει τους θεσμούς της χώρας. Όχι ότι η οικογενειοκρατία είναι άγνωστη στις ανεπτυγμένες κοινωνίες. Όταν όμως εκεί αποκαλύπτεται, ντρέπονται, δεν μπορούν να την υπερασπίσουν δημόσια. Αντιθέτως, στη μετα-οθωμανική Ελλάδα, όχι μόνο δεν ντρέπεται κανείς, αλλά δεν διστάζει να τη δικαιολογεί!

Ο βουλευτής κ. Πολύδωρας διετέλεσε Πρόεδρος της Βουλής για μία μόνο μέρα (!). Με την ιδιότητα του πρώην Προέδρου επέλεξε την κόρη του Μαργαρίτα να εργασθεί ως μετακλητή υπάλληλος στο πολιτικό του γραφείο. Στις επικρίσεις που προκάλεσε η απόφασή του αυτή, ο κ. Πολύδωρας φέρεται να απάντησε: «Κάλυψα τη θέση μόνο ενός υπαλλήλου (αντί για έξι) με την κόρη μου που είναι στενός, πολύτιμος συνεργάτης μου. Έχει τρία μεταπτυχιακά, μιλά τέσσερις γλώσσες και διερωτώμαι γιατί τώρα έρχεται το θέμα στη δημοσιότητα.».

Η ηθική αμβλύνοια του ανδρός είναι αξιοπρόσεκτη. Δεν κατανοεί ότι η πράξη του αυτή, ακόμα κι αν είναι νομότυπη, είναι ηθικά προβληματική. Στη συνείδηση των πολιτών, στη συγκεκριμένη συγκυρία της οικονομικής καταστροφής αλλά και της καθολικής απαξίωσης των πολιτικών, εγγράφεται ως ένα ακόμα δείγμα πλεονεξίας της πολιτικής ελίτ. Μπορεί, βέβαια, να μην υπάρχει νόμος που να απαγορεύει την πλεονεξία των πολιτικών, την απαξιώνει όμως το κοινό αίσθημα.

Ο κ. Πολύδωρας υπερασπίζεται το διορισμό της κόρης του επικαλούμενος τα προσόντα της. Δεν του περνάει από το νου ότι πολλοί νέοι έχουν παρόμοια προσόντα, αλλά έχουν ελάχιστη πιθανότητα να εργασθούν ως υπάλληλοι σε μια επίζηλη δημόσια θέση. Δεν είναι, λοιπόν, μόνο τα προσόντα της κυρίας Μαργαρίτας Πολύδωρα αυτά που είναι σημαντικά (τέτοια και περισσότερα έχουν κι άλλοι), αλλά ο τρόπος με τον οποίο γνωστοποιούνται τα προσόντα αυτά στους αρμόδιους λήπτες αποφάσεων. Ο κ. Πολύδωρας γνωρίζει τα προσόντα αυτά από πρώτο χέρι, αφού η Μαργαρίτα είναι κόρη του. Η συγγενική σχέση δηλαδή, στο μέτρο που δίνει προνομιακή πληροφόρηση σε έναν εργοδότη αναφορικά με τα προσόντα ενός υποψήφιου εργαζομένου, παραχωρεί το προβάδισμα στο συγγενή έναντι άλλων ατόμων. Σε ένα σύγχρονο κράτος δικαίου αυτό είναι επιλήψιμο, αφού δεν έχουν όλοι, κατ’ αρχήν, ίσες ευκαιρίες πρόσβασης σε δημόσιες θέσεις. Στο δικηγορικό του γραφείο ο κ. Πολύδωρας μπορεί να διορίσει όποιον θέλει, σε μια δημόσια θέση όχι.

«Είχα δικαίωμα να το κάνω», διατείνεται ο κ. Πολύδωρας. Ναι, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας. Ένας πατέρας δεν μπορεί να πείσει την κοινότητα ότι κρίνει αμερόληπτα το παιδί του. Πώς μπορούμε να ξέρουμε ότι η απόφαση του κ. Πολύδωρα δεν έγινε με ιδιοτελή κριτήρια, αλλά με αξιοκρατικά, τα οποία ως δημόσιος αξιωματούχος οφείλει να εφαρμόζει; Στο μέτρο που το ερώτημα αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί με ασφάλεια, η λογοδοσία του δημόσιου αξιωματούχου ακυρώνεται.

Ο πολιτικός οφείλει να μην ενεργεί ως ιδιώτης που φροντίζει για την πάρτη του, αλλά ως ηγέτης που μεριμνά για την προαγωγή του δημοσίου συμφέροντος και των αξιών που το υπηρετούν, μεταξύ των οποίων η αξιοκρατία. Πράξεις που θέτουν εν αμφιβόλω την αξιοκρατία υπονομεύουν την πειθώ του πολιτικού, εφόσον αδυνατεί να πείσει ότι ενεργεί για το συμφέρον της «πόλεως» και όχι για το δικό του. Ο ενάρετος πολιτικός πείθει στο μέτρο που αυτο-περιορίζεται.

Ο πολιτικός ηγέτης ενσαρκώνει αξίες που συνέχουν την κοινότητα. Με τη στάση του παιδαγωγεί του πολίτες. Υπακούμε, όχι μόνο στους γραπτούς νόμους της «πόλεως», λέει ο Περικλής στον «Επιτάφιο», αλλά και σε εκείνους που «ενώ είναι άγραφοι, επιφέρουν πανθομολογούμενη καταισχύνη (των παραβατών)». Η αρχαιομάθεια του κ. Πολύδωρα αποδεικνύεται αυτό που μερικοί υποψιαζόμασταν: κενολογικός στόμφος, όχι πυξίδα ενάρετης πολιτικής συμπεριφοράς.

Σάββατο 18 Αυγούστου 2012

Γιατί να θέλουν να μπει τάξη;


Οι εξουσίες ενθαρρύνουν τη λήθη. Έχουν συμφέρον να βλέπουμε το παρόν θραυσματικά, αποσυνδεδεμένο από μοτίβα του παρελθόντος. Όσο πιο στενός ο ορίζοντας κατανόησης ενός προβλήματος, τόσο πιο πιθανό είναι αυτό να ορισθεί με όρους επικαιρικούς, τους οποίους προνομιακά ελέγχει μια εξουσία. Και αντιθέτως: όσο πιο ευρύς ο ορίζοντας κατανόησης, τόσο πιο απαιτητικά είναι τα κριτήρια λογοδοσίας όσων ασκούν έλλογη εξουσία.

Ας θυμηθούμε ότι πριν από ένα χρόνο ψηφίστηκε στη Βουλή ο νόμος 4009/2011 για τα ΑΕΙ. Ο νόμος ήταν ρηξικέλευθος για τα ελλαδικά δεδομένα, αφού ανέτρεπε το υφιστάμενο «λαϊκοδημοκρατικό» μοντέλο διοίκησης. Ήταν, επιπλέον, η πρώτη φορά που ένας νόμος για τα ΑΕΙ συνάντησε τόσο μεγάλη συναίνεση (ψηφίστηκε από το 85% των βουλευτών). Η τότε υπουργός Παιδείας κ. Διαμαντοπούλου δήλωσε αισιόδοξα ότι «το πιο σημαντικό σημείο της συναίνεσης που επετεύχθη είναι ότι ο νόμος δεν θα ανατραπεί τουλάχιστον για τα επόμενα 20 χρόνια»!

Παρασκευή 10 Αυγούστου 2012

Η αερολογία της «διοικητικής μεταρρύθμισης»



Είναι υποχρεωμένοι να μιλάνε για «διοικητική μεταρρύθμιση», δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά. Μιλάνε, φυσικά, και για «αξιοκρατία», δεν γίνεται αλλιώς. Από τον τρόπο που μιλάνε, όμως, καταλαβαίνεις ότι το εννοούν όσο εννοεί και η κ. Παπαρρήγα τον όρκο της στο Σύνταγμα! Η γλώσσα τους δεν αποσκοπεί στη διασάφηση και τη δέσμευση, πόσω μάλλον στην έμπνευση των πολιτών, αλλά στην παραπλάνηση.

Ο πρωθυπουργός δήλωσε πρόσφατα ότι θα «παρακολουθεί προσωπικά» τις μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση. Σε σύσκεψη στο Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης (!), ο κ. Σαμαράς είπε ότι αναμένει πως, εκτός από «οικονομική», η δημόσια διοίκηση να είναι και «αξιοκρατική»!

Τον πιστεύει κανείς; Αμφιβάλλω. Τα έχουμε ακούσει τόσες πολλές φορές που, δικαιολογημένα, γίναμε κυνικοί. Τα ίδια δεν έλεγε ο Καραμανλής ή ο Παπανδρέου; Γιατί τα λέει, τότε; Γιατί «πρέπει» να τα πει: ο πρωθυπουργικός λόγος δεν σημαίνει κάτι· συνιστά ένα ρητορικό τέχνασμα, μια δήθεν ορθολογική κίνηση σε ένα πολιτικό παιχνίδι προκειμένου να δείξει ότι έχει «επίγνωση» των προβλημάτων και διαθέτει τις «λύσεις». Λέει αυτό που αναμένεται να πει, όχι αυτά που πιστεύει, ούτε μετουσιώνει σε λόγο αυτά που πράττει.

Οι πολιτικάντηδες προσποιούνται ότι υιοθετούν τη γλώσσα του ορθολογισμού για να αποκρύψουν τις παλαιοκομματικές πρακτικές τους ή να συσκοτίσουν τα πραγματικά προβλήματα. Αν εννοούσαν αυτά που λένε όχι μόνο θα μιλούσαν διαφορετικά, θα έπρατταν διαφορετικά. Όταν ακούτε έναν πρωθυπουργό να λέει ότι θα «παρακολουθεί προσωπικά» τα θέματα της διοικητικής μεταρρύθμισης, ή τον αρμόδιο υπουργό να εκλαμβάνει δίχως όραμα τη διοικητική μεταρρύθμιση ως οργανωτική κοπτοραπτική, δεν είναι δύσκολο να καταλάβετε ότι οι άνθρωποι αερολογούν.

Γιατί; Διότι αν σε ενδιαφέρει στ’ αλήθεια να επιφέρεις ριζοσπαστικές τομές στη δημόσια διοίκηση, τότε καταπιάνεσαι με το βαθύτερο πρόβλημά της: τον κομματικοποιημένο χαρακτήρα της που της στερεί, μεταξύ άλλων, τη θεσμική μνήμη. Αν είσαι σοβαρός δρας, δεν φλυαρείς: φτιάχνεις με όραμα και στρατηγική επαγγελματικά συστήματα διοίκησης, δεν δηλώνεις στα ΜΜΕ το «προσωπικό» ενδιαφέρον σου για τη δημόσια διοίκηση, ούτε αναδιατάσσεις χαζοχαρούμενα τα έπιπλα του σπιτιού. Η τέχνη της διοίκησης είναι, μεταξύ άλλων, να δημιουργείς συστήματα, διαδικασίες και νοο-τροπία για να επιτυγχάνεις, μέσω άλλων ανθρώπων, αποτελέσματα με διάρκεια, ακόμα κι όταν εσύ θάχεις φύγει.

Τι σημαίνει αυτό; Πρωτίστως τη δημιουργία θεσμικής μνήμης στη δημόσια διοίκηση. Όσο οι γενικοί γραμματείς των υπουργείων θα είναι πρόσωπα πολιτικής επιλογής, τόσο η δημόσια διοίκηση θα παραμένει το πολιτικά εξαρτημένη, άρα λάφυρο των κομμάτων εξουσίας.

Τι έκανε η λεγόμενη κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας μόλις ανέλαβε; Διόρισε στις θέσεις γενικών γραμματέων υπουργείων και περιφερειών δικούς της ανθρώπους. Πρόκειται για άτομα που διορίστηκαν με πολιτικά-περσοναλιστικά κριτήρια, όχι λειτουργοί που σταδιοδρομούν στη δημόσια διοίκηση. Αλλά, ακόμη κι αν ήθελαν να διατηρήσουν το σημερινό σύστημα των μετακλητών γραμματέων, γιατί δεν κράτησαν τουλάχιστον τους άξιους; Γιατί λ.χ. έπρεπε να αντικατασταθεί η ειδική γραμματέας του ΕΣΠΑ κ. Ζεμπιλιάδου, για την οποία εκφράστηκαν τόσο κολακευτικά αξιωματούχοι της ΕΕ;

Τα ερωτήματα δεν έχουν τέλος: γιατί ο γραμματέας του υπουργικού συμβουλίου να είναι επιλογή του πρωθυπουργού και όχι ανώτατο στέλεχος της διοίκησης; Γιατί οι γενικοί γραμματείς των περιφερειών να είναι πολιτευτές (όπως τώρα) και όχι δημόσιοι λειτουργοί; Γιατί ο διοικητής του ΙΚΑ, του ΕΟΠΠΥ, του ΤΑΙΠΕΔ, κοκ, να μην επιλέγεται από ανεξάρτητες επιτροπές μεταξύ ανθρώπων που σταδιοδρομούν στη διοίκηση επιχειρήσεων και οργανισμών; Ετσι δεν γίνεται στον ανεπτυγμένο κόσμο;

Διότι αυτό είναι το σημαντικό: τα ηγετικά στελέχη δημοσίων οργανισμών να σταδιοδρομούν στη διοίκηση. Τι το ιδιαίτερο έχουν αυτοί που σταδιοδρομούν σε έναν τομέα; Αυτό που έχουν οι επαγγελματίες ταξιτζήδες σε σχέση με τους «πειρατές» συναδέλφους τους: τείνουν να αναπτύσσουν επαγγελματική αυτοσυνειδησία, κρίνονται με βάση τις επιδόσεις τους σε βάθος χρόνου, λειτουργούν σε ένα πλαίσιο κινήτρων και κυρώσεων που επιβάλλει, κατ’ αρχήν, ορθολογικές συμπεριφορές.

Είναι τυχαία, άραγε, η εκτεταμένη λεηλασία δημόσιων πόρων στο ΙΚΑ λ.χ. από απατεώνες δικαιούχους; Τι αποκαλύπτουν τέτοιες απάτες για το σύστημα διοίκησης του οργανισμού; Οι συστηματικοί έλεγχοι, χάρη στους οποίους επιβάλλεται η τήρηση της νομιμότητας, προϋποθέτουν ένα σύστημα επαγγελματικής διοίκησης, τα αποτελέσματα του οποίου έχουν συνέπειες για τα στελέχη και τους υπαλλήλους. Είδατε το διοικητή του ΙΚΑ, γενικό διευθυντή του ΠΑΣΟΚ μέχρι πρότινος, να παραιτηθεί, αναλαμβάνοντας την ευθύνη γι αυτό το μπάχαλο; Όχι, φυσικά. Ο κ. Σπυρόπουλος δεν σταδιοδρομεί στη διοίκηση οργανισμών, άρα δεν έχει λόγο να στεναχωρηθεί μήπως οι αποκαλύψεις σκανδάλων κηλιδώσουν το βιογραφικό του. Οι πολιτικοί του προστάτες θα του εξασφαλίσουν την επόμενη δημόσια θέση…

Η «αξιοκρατία» για την οποία μιλάνε οι πολιτικάντηδες είναι ένα ρητορικό τέχνασμα για να απωθούν την προσοχή των ΜΜΕ από τα πεπραγμένα τους. Σε ποια χώρα της ανεπτυγμένης Ευρώπης θα παραιτούνταν ο αρχηγός ΓΕΣ, καταγγέλλοντας την πολιτική ηγεσία του υπουργείου του ότι «αντί να συζητήσουμε για την εξοικονόμηση χρημάτων, για το αξιόμαχο των Ενόπλων Δυνάμεων […] άρχισαν να κάνουν τις κρίσεις και να ασχολούνται νυχτιάτικα με τα ρουσφέτια», και ο υπουργός Άμυνας θα έμενε στη θέση του;

Όποιος νομίζει ότι η κρίση αυτομάτως αφυπνίζει, μάλλον εκλαμβάνει την επιθυμία του για πραγματικότητα. Οι βαθιές δομές του πολιτικού συστήματος διαθέτουν ισχυρότατες δυνάμεις αδράνειας. Όπως στο οικονομικό, το φως στο πολιτικό τούνελ αργεί ακόμη…