Άλογη ή έλλογη οργή;

Ο φαύλος κύκλος στενεύει, μας πνίγει. Η αίσθηση του αδιεξόδου μας πανικοβάλλει. Ενεργούμε τυφλά, σπασμωδικά, αντι-δραστικά. Η λογική λέει πως όταν είσαι στριμωγμένος στη γωνία, προσπαθείς να ξεφύγεις, δεν στρέφεσαι εναντίον του εαυτού σου.

Η διεθνής κοινότητα μας δανείζει για να βγούμε από τη γωνία, να πάρουμε μια ανάσα, να ανασυγκροτηθούμε. Η αποπληρωμή των δανείων είναι επαχθής, συνεπάγεται θυσίες, αλλά δεν υπάρχει άλλη λύση. Χρεοκοπία ή λιτότητα; Αυτό είναι το μόνο δίλημμα σήμερα, ο πρωθυπουργός έχει δίκιο. Το δίλημμα δεν μας αρέσει, αλλά σπάνια επιλέγουμε τα διλήμματά μας. Αν είμαστε σώφρονες, επιλέγουμε τι διλήμματα θέλουμε να αποφύγουμε. Δεν υπήρξαμε σώφρονες.

Δεν έχει σημασία τώρα σε ποιο βαθμό συνεισέφερε ο καθένας στη σημερινή οικονομική αθλιότητα της χώρας. Όσοι διαμαρτύρονται «να πληρώσουν τα λαμόγια» κι «αυτοί που δημιούργησαν την κρίση» προδίδουν αφέλεια. Όχι μόνο γιατί όλοι ποικιλοτρόπως δημιουργήσαμε την κρίση (τι άλλο δείχνουν η μαζική φοροδιαφυγή και η εκτεταμένη διαφθορά;), αλλά γιατί είναι αδύνατον να μετρηθεί η ατομική συνεισφορά τους καθενός στην αποτυχία (ή την επιτυχία). Οι κοινωνικές αστοχίες (όπως και τα επιτεύγματα) είναι συλλογικά αποτελέσματα. Τα άτομα αλληλεπιδρούν.

Μαζί με τα ξερά καίγονται δυστυχώς και τα χλωρά. Η κοινωνία είναι εγγενώς αδιαφανής. Μπορεί να μην καπνίζεις αλλά με τους φόρους σου συνεισφέρεις στη θεραπεία των ασθενών με νοσήματα που προέρχονται από το κάπνισμα. Η ζωή μου εξαρτάται από τη ζωή σου. Οι φόροι σου χρηματοδοτούν τις επιλογές μου. Η φοροδιαφυγή μου επηρεάζει τη ζωή σου. Η παρακμή μας καθηλώνει όλους. Οι περικοπές αφορούν όλους - αναγκαστικά.

Η λογική συνιστά συλλογική αυτοσυντήρηση, ορθολογισμό, ψυχραιμία, γενναιότητα. Ο θυμός για την οικονομική κατάντια, τη διάχυτη φαυλότητα και την εθνική ταπείνωση μας ωθεί, αντιθέτως, στην τυφλή-ιδιοτελή αντίδραση. Παραβαίνουμε το νόμο, απαξιώνουμε τα πάντα, διαιωνίζουμε τον φαύλο κύκλο. Ο ορίζοντας συρρικνώνεται, χάνουμε την αίσθηση του συλλογικού συμφέροντος, το πουλόβερ ξηλώνεται. Λεηλατούμε τα κοινά• αυτοκαταστρεφόμαστε αλλά δεν το καταλαβαίνουμε. Όταν το συνειδητοποιούμε, οργιζόμαστε ακόμη περισσότερο• είναι όμως αργά. Θέλουμε να καταστρέψουμε ό,τι συμβολίζει τη χώρα γιατί μισούμε τον εαυτό μας. Βιώνουμε την αναξιοπρέπεια και την αυτο-απαξίωση• τις επιστρέφουμε ως αυτοκαταστροφή.

Έχουμε κάθε λόγο να είμαστε οργισμένοι - πολύ. Εκλέγουμε, συνήθως, ανίκανους, ανεπαρκείς και συχνά διεφθαρμένους να μας κυβερνήσουν. Και φυσικά μας κυβερνούν με τον τρόπο που ξέρουν – με ανικανότητα, φαυλότητα, και ιδιοτέλεια. Εμείς όμως τους εκλέγουμε. Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο δεν μπορείς να μεμφθείς κάποιον τρίτο.

Η οργή χρειάζεται έλλογη επεξεργασία, διαφορετικά διαλύει το φορέα της. Χρειαζόμαστε ηγέτες να τη μετασχηματίσουν, όπως ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, ο Λεχ Βαλέσα, και ο Βάτσλαβ Χάβελ μορφοποίησαν έλλογα την οργή των λαών τους. Δεν έχουμε δυστυχώς τέτοιους ηγέτες, κάτι που μας εξοργίζει ακόμη περισσότερο.

Φλυαρούν περί «υπευθυνότητας» οι πολιτικάντηδες, ακριβώς για να μη χρειαστεί να την ασκήσουν. Οι πραγματικοί ηγέτες παίρνουν ρίσκα, ενεργούν αντισυμβατικά, ξεφεύγουν από την πεπατημένη. Αν ο Σαμαράς ήταν υπεύθυνος πολιτικός θα υπερψήφιζε το πρόγραμμα διάσωσης της χώρας. Αν ο Παπανδρέου ήταν διορατικός θα δημιουργούσε κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας. Αν η Παπαρρήγα νοιαζόταν για τους εργαζόμενους θα διαπραγματευόταν τη συναίνεσή της. Τίποτε από όλα αυτά.

Έχουμε πυγμαίους πολιτικούς, κατώτερους των περιστάσεων, αντάξιους όμως του αναστήματός μας. Έχουμε εθιστεί στην περιφρόνηση του νόμου και τη λεηλασία των κοινών. Ο υπερτροφικός ναρκισσισμός μας, θρεμμένος από τον εμετικό λαϊκισμό των πολιτικάντηδων, δεν γνωρίζει περιορισμούς, νόμους, δεσμεύσεις. Δεν σεβόμαστε τους κανόνες του παιχνιδιού γιατί το θεωρούμε στημένο. Αυτοεκπληρούμενη προφητεία, φυσικά.

Το έχω ξαναγράψει: το ελλαδικό δράμα ζητά αίμα για να επέλθει η κάθαρση. Χθες ήταν ο έφηβος Γρηγορόπουλος, σήμερα οι τρεις εργαζόμενοι της Μαρφίν, αύριο πιθανώς ένας πρύτανης ή ένας υπουργός. Θα ζήσουμε την τραγωδία μέχρι τέλους. Εκτός… εκτός αν η θέα της αβύσσου μας τρομάξει.