Κυριακή 6 Ιουνίου 2010

«Κλέφτες, κλέφτες», ως εδώ




«Έχουν αντιληφθεί όσοι διαδηλώνουν κατά των μέτρων του πακέτου διάσωσης πόσο παράλογα είναι τα αιτήματά τους; Οι εναλλακτικές είναι ακόμη χειρότερες: αναδιάρθρωση χρέους, χρεοκοπία, έξοδος από το ευρώ», είπα στον Χρήστο, υπάλληλο λογιστηρίου. «Το προσεγγίζεις πολύ λογικά κύριε καθηγητά», μου απάντησε ελαφρώς περιπαικτικά. «Υπάρχουν κι άλλοι λόγοι για να διαδηλώσει κανείς». «Όπως;», ρώτησα με περιέργεια. «Κοίτα... Δεν μπόρεσα να πάω στο πρόσφατο συλλαλητήριο το Μάη, αλλά θα ήθελα να είμαι εκεί», είπε. «Ξέρεις γιατί; Για να φωνάξω με όση δύναμη έχω: «Κλέφτες, κλέφτες». Η πενιχρή σύνταξη του πατέρα μου έχει περικοπεί, είναι θέμα χρόνου πότε θα μειωθεί κι ο δικός μου μισθός, οι φόροι αυξάνονται, οι τιμές ανεβαίνουν, σύνταξη δεν ξέρω αν θα πάρω, η οικονομία καταρρέει, το στεγαστικό δάνειο με αγχώνει, ανησυχώ για τη δουλειά μου. Είμαι 35, έχω τρία παιδιά να θρέψω, πως θα τα βγάλω πέρα; Κι όλα αυτά γιατί; Διότι αυτοί που για χρόνια μας κυβερνούν νοιάζονται μόνο για τη «μάσα»: να κάνουν τα ρουσφέτια τους, να πάρουν τις μίζες τους, να διορίσουν τα παιδιά τους, να χτίσουν τα αυθαίρετά τους, να καταπατήσουν δημόσια γη…Έχουν ασυλία, δεν διώκονται για τίποτε, ζουν στη χλιδή. Τους έχω σιχαθεί…Γι αυτό θα διαδήλωνα - να εκφράσω την αηδία μου...»

Όσο μιλούσε άναβε. Ήταν εμφανώς οργισμένος. Δεν είναι φυσικά ο μόνος. Αρκετοί βετεράνοι πολιτικοί αποδοκιμάζονται σε δημόσιους χώρους, η Βουλή λοιδωρείται ανενδοίαστα, ο λαϊκός θυμός ξεχειλίζει. Οι πολιτικοί πυγμαίοι, ωστόσο, επιμένουν να μας κουνάνε το δάχτυλο με το χαρακτηριστικό θράσος ανθρώπων μειωμένης αυτεπίγνωσης. Ο Παπουτσής κι ο Πετσάλνικος, ο Κοντός κι ο Παναγιωτόπουλος, και πλείστοι άλλοι όμοιοί τους καταγγέλλουν - ναι, μη γελάτε -, την «απαξίωση του πολιτικού συστήματος»! Είναι τόσο πιστευτοί όσο οι μαφιόζοι των Ζωνιανών που κατήγγειλαν την αστυνομία για «παρενόχληση»! Στο βάθος, οι πολιτικάντηδες ξέρουν καλά ότι στη συνείδηση του κόσμου θεωρούνται ανάξιοι, φαύλοι, «κλέφτες, κλέφτες».

Αφοριστικό το σύνθημα, αναμφίβολα. Μήπως όμως όλα τα συνθήματα που συμπυκνώνουν λαϊκή οργή δεν είναι αφοριστικά; Οπως η κραυγή «δολοφόνοι» στο ξέσπασμα του Δεκέμβρη 2008, μετά το φόνο του ανυποψίαστου εφήβου Αλέξη Γρηγορόπουλου, έτσι το σύνθημα «κλέφτες» δεν συνιστά εμπειρικά ελέγξιμη υπόθεση αλλά, πρωτίστως, συναισθηματική έκφραση - θυμού. Δηλώνει οργή, αηδία, αποστροφή για την ποιότητα του πολιτικού προσωπικού που κυβερνά τη χώρα επί δεκαετίες· αναδεικνύει – δηλαδή καθιστά δημοσίως εμφανές - ένα σημαντικό στοιχείο του πολιτικού συστήματος (την κλεπτοκρατία), το οποίο θέτει στο δημόσιο λόγο.

Ο χαρακτηρισμός «κλέφτες» απολυτοποιεί ένα γνώρισμα του συστήματος, αλλά δεν το κάνει τόσο για να αποτυπώσει στατιστικά μια κατάσταση, όσο για να κινητοποιήσει συγκινησιακά τους πολίτες να απαλλαγούν από αυτή (όχι στους κλέφτες). Το άρρητο μέρος του συνθήματος (η κάθαρση από τους κλέφτες) είναι η αιχμή του. Αρθρώνοντας αυτό που μας δυσαρεστεί, δηλώνουμε συγχρόνως την την επιθυμία μας να απαλλαγούμε από αυτό. Οπως λέει ο Βιτγκενστάϊν, όταν ονοματίζουμε το «παιχνίδι» που παίζεται, οι συμμέτοχοι δεν μπορούν να συνεχίσουν να παίζουν ανυποψίαστοι. 

Γιατί δεν εκφράζεται η δυσαρέσκεια νηφάλια; Γιατί δεν ζητούμε απλώς την εφαρμογή των νόμων; Γιατί πρέπει να βιώσουμε το συναίσθημα της οργής προκειμένου να γνωστοποιήσουμε τις επιθυμίες μας; Διότι «τα πάθη θεσμίζουν τις πόλεις», γράφει ο Κορνήλιος Καστοριάδης στην υπέροχη ανάλυση της «Αντιγόνης». Σκεφτόμαστε συνήθως τους νόμους και τους θεσμούς ως απολύτως αντίθετους με τα πάθη, τις Σοφόκλειες «αστυνόμους οργάς», ενώ το αντίθετο ισχύει. «Στη ρίζα του πρωταρχικού θεσμού υπάρχει μια προ-λογική «βούληση» και πρόθεση, [...] οι θεσμοί δεν μπορούν να διατηρηθούν χωρίς πάθος», παρατηρεί ο Καστοριάδης.

Οταν οργιζόμαστε κατά των «κλεφτών» δηλώνουμε τη συγκινησιακή μας ταύτιση σε μια οργανωμένη συλλογικότητα που επιθυμεί να ζήσει χωρίς διαφθορά, χωρίς κλοπή δημόσιου πλούτου, χωρίς φαυλότητα. Η επιθυμία μας αυτή δεν είναι προϊόν ορθολογικού υπολογισμού ή ηθικής διαβούλευσης, αλλά προ-λογική βούληση για το πως θέλουμε να ζούμε. Ολες οι σημαντικές κοινωνικές κατακτήσεις - από το φιλελεύθερο ιδεώδες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη συναφή νομοθεσία, μέχρι την ισότητα, την προστασία του περιβάλλοντος και τους συνακόλουθους θεσμούς διαχείρισης δημοσίων αγαθών -, προέκυψαν όχι τόσο γιατί σκεφτήκαμε, όσο γιατί θυμώσαμε, αγανακτήσαμε, είπαμε «δεν πάει άλλο». Εν αρχή ήν το πάθος, ο Λόγος έπεται.

Οταν βιώνουμε συγκεκριμένα συναισθήματα (π.χ. θυμό, ενοχή) δημιουργούμε τις συνθήκες για μια διαφορετική θέσμιση. Δεσμευόμαστε να επιβάλλουμε στον εαυτό μας συλλογικά επωφελείς συμπεριφορές, τις οποίες πιθανόν να μην υιοθετούσαμε αν απλώς σκεφτόμασταν υπολογιστικά. Είναι προς το ατομικό μας συμφέρον να φοροκλέπτουμε,  αλλά έτσι φτωχαίνουμε όλοι. Αν αισθανόμαστε ενοχή για τη φοροκλοπή, θα αποφύγουμε να το κάνουμε, ακόμα κι όταν μας δίνεται η δυνατότητα. Φωνάζοντας θυμωμένα «κλέφτες, κλέφτες» δημιουργούμε, άθελά μας ίσως, το απαραίτητο συναισθηματικό υπόστρωμα για να εμπεδωθεί το συναίσθημα της ενοχής μεταξύ όλων όσοι ιδιοτελώς διαχειρίζονται δημόσιο πλούτο. Στιγματίζουμε για να αποτρέψουμε. Φωνάζουμε για να το ακούσουμε, να το θυμηθούμε, κι εμείς οι ίδιοι.     

Ο Χρήστος είχε, τελικά, δίκιο. Μπορεί οι αντιδράσεις κατά των μέτρων να μην είναι λογικές, αλλά είναι συναισθηματικά αναγκαίες. Οχι τόσο γιατί επιτρέπουν την εκτόνωση, όσο γιατί θέτουν την προ-λογική βάση για μια διαφορετική θέσμιση. Μόνο όταν γνωρίσουν την οργή μας, οι φαύλοι πολιτικάντηδες ενδέχεται να συγ-κινηθούν. Μόνο όταν θυμώσουμε αρκετά με τον εαυτό μας θα πούμε «ως εδώ».    

11 σχόλια:

Meropi είπε...

Καλησπέρα Χαρίδημε μου. Πολύ ωραία αναλύεις το όλο θέμα και πιο πολύ την κραυγή "Κλέφτες, κλέφτες" που έχει πιο πολύ την έννοια "Διεφθαρμένοι, διεφθαρμένοι". Όμως είναι πολύ πιθανό ο πολίτης που εκτονώνεται φωνάζοντας "κλέφτη, κλέφτη" την ίδια στιγμή να σου παρέχει υπηρεσίες και να αρνείται να εκδώσει απόδειξη, φοροδιαφεύγοντας μ' αυτόν τον τρόπο. Η παιδεία είναι εκείνη που θα διαμορφώσει πολίτες που δεν θα ανέχονται τη διαφθορά τόσο στους άλλους, όσο και ο καθένας στον εαυτό του.

Hengeo είπε...

Γεια σας

Διαβάζω με μεγάλο ενδιαφέρον αυτά που γράφετε. Είναι κρίμα που λείπουν τέτοιες τοποθετήσεις από την κυρίαρχη πολιτική σκηνή, και επικρατούν οι περισσότερο πελατειακές, πολιτικάντικες και λαϊκιστικές.

Το συγκεκριμένο θέμα με έχει προβληματίσει και εμένα. Σωστά αυτό που γράφετε για την χρησιμότητα των συναισθηματικών αντιδράσεων, αυτό που φοβάμαι όμως είναι μήπως τελικά μείνουμε μόνο στην πρόσκαιρη εκτόνωση και κάποια πρόχειρα μπαλώματα, όπως τόσες άλλες φορές στο παρελθόν. Μακάρι αυτή τη φορά, λόγω της σοβαρότητας της κατάστασης, να μην γίνει έτσι..

Ζωή Κουρουνάκου είπε...

Δεν έχω πειστεί ότι όλοι αυτοί που φωνάζουν κλέφτες δεν έχουν "κοροϊδέψει" ή και κλέψει το κράτος με κάποιο τρόπο....είτε γιατί δεν κόβουν απόδειξη, είτε γιατί δεν ζήτησαν απόδειξη και άφησαν τους άλλους να φοροδιαφύγουν, είτε γιατί έδωσαν φακελλάκι σε γιατρό, είτε γιατί έδωσαν γρηγοροσημο και μίζα και οι ίδιοι...άσε που είναι οι ίδιοι που παρακάλαγαν για μια θέση στο δημόσιο και ένα ρουσφετάκι τον τοπικό άρχοντα...για να μην πούμε το μέσο που έβαλαν για να κάνουν στρατιωτική θητεία στην Αθήνα.... Αυτοί λοιπόν που κατηγορούν τα μεγάλα ψάρια ας κοιτάξουν το δικό τους μερίδιο ευθύνης διότι με την στάση τους επικροτούσαν όλα αυτά τα χρόνια την λαμογιά και έφτιαχναν γόνιμο έδαφος για να ευδοκιμεί....είναι οι ίδιοι που δεν θα περιμένουν στην ουρά και θα προσπεράσουν να πάνε μπροστά...είναι οι έξυπνοι Έλληνες....αυτοί που αισθάνονται αδικημένοι διότι ο εγωισμός τους δεν το επιτρέπει να υπάρχουν πιο έξυπνα λαμόγια από αυτούς..... Γιατί ο Έλληνας είναι θέση αριστερός και φύση δεξιός...εμείς να περνάμε καλά και ποιος νοιάζεται για το κράτος.... Οι πολιτικοί βάλαν χέρι στην μεγάλη μπάζα, όλοι οι υπόλοιποι που φωνάζουν κλέφτες ας αναλογιστούν τι θα έκαναν εάν κάποιος τους έκανε χορηγία 500.000 Ευρώ...θα τα έπαιρναν ή θα πήγαιναν στην αστυνομία....δυστυχώς είναι πολύ λίγοι πλέον εκείνοι που όταν θα βρουν ένα πορτοφόλι γεμάτο με λεφτά στο δρόμο θα το γυρίσουν στον ιδιοκτήτη του και δεν θα το κρατήσουν....

Χαρίδημος Τσούκας είπε...

Οσοι ξεσηκώθηκαν κατά του κομμουνισμού στην Ανατολική Γερμανία δεν ήταν οι ηθικώς άμεμπτοι κατά ενός βαθιά διεφθαρμένου και καταπιεστικού καθεστώτος - οι μισοι ήταν άλλωστε πράκτορες της Στάζι! Αν έπρεπε μόνον οι "αναμάρτητοι" να μιλούν, δεν θα είχαμε ποτέ εξεγέρσεις. Με το άρθρο αυτό θέλησα να εκλογικεύσω το συναίσθημα αηδίας που νοιώθουν οι πςερισσότεροι. There is more in their anger than meets the eye. Σε προηγούμενα άρθρα μου έγραψα πως όλοι, όχι μόνο οι πολιτικοί, έχουμε ευθύνες για την αθλιότητα της χώρας. Με αυτό το άρθρο έστρεψα αλλού το φακό. Ο θυμός μπορεί να καταστεί πολιτικά δημιουργικός ανεξάρτητα από τις προθέσεις ή την προγενέστερη στάση των θυμωμένων. Η απαρχή μιας σημαντικής αλλαγής είναι το Πάθος. Κι ένα τέτοιο οργισμένο πάθος βιώνουμε σήμερα, κατά και του εαυτού μας.

Ανώνυμος είπε...

Εξαιρετική η ανάλυση.

Με την ευκαιρία όμως κάτι άλλο : γίνεται συζήτηση για εκλογές. Τι θα κάνει η "Δράση";

ΑΠ

Χαρίδημος Τσούκας είπε...

Δεν ξέρω τι θα κάνει η Δράση, αφού δεν μετέχω πλέον σε αυτή. Η συμμετοχή μου ήταν one-off. Το προτζεκτ απέτυχε. Δεν είμαι, ούτε θέλω να γίνω πολιτικός.

Ανώνυμος είπε...

Το πρόβλημα με το "λαικό θυμό" κ. Τσούκα είναι ότι τον ερμηνέυει ο καθένας όπως θέλει και το προσαρμόζει στα συμφέροντά του.

Πείτε στον κ. Αλαβάνο την ιστορία του Χρήστου ξέρετε τι θα σας πει; "Έχει δίκιο και συμφωνώ μαζί του. Ο Χρήστος αντιδρά για τις νεοφιλελεύθερες συνταγές του ΔΝΤ που προβλέπουν περικοπές μισθών και συντάξεων"

Πείτε στο κ. Μάνο την ιστορία του Χρήστου ξέρετε τι θα σας πει;
"Έχει δίκιο και συμφωνώ μαζί του. Ο Χρήστος αντιδρα για το σπάταλο και διεφθαρμένο κομματικό κράτος που έχει καταληστεύσει τα ταμεία και μας έχει οδηγήσει στη κατάσταση να μην μπορούμε σήμερα να πληρώσουμε συντάξεις"

Ο θυμός από μόνος του ούτε μπορεί να μεταδώσει το σωστό μήνυμα, ούτε να βελτιώσει κάτι μπορεί, ούτε μπορεί να μας οδηγήσει σε καλύτερη ηγεσία.

Καμιά φορά σκέφτομαι ότι και κοινωνική επανάσταση να γίνει στην Ελλάδα οι πιθανότητες να καταλήξουμε σε μια κατάσταση πολύ χειρότερη της προηγούμενης είναι 50-50.

Γιατί πολύ απλά δεν θα υπάρξει ποτέ συμφωνία σχετικά με τους λόγους της επανάστασης...

ΧΜ

Χαρίδημος Τσούκας είπε...

Δεν αντιλέγω φυσικά ως προς τις διαφορετικές ερμηνείες του θυμού, αλλά επιμένω: ο θυμός, το πάθος, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια νέα θέσμιση, δίχως απαραίτητα τη συνειδητή πρόθεση του φορέα του.

Σωτήρης Μ. είπε...

@ κ. Τσούκα (στην τελευταία του απάντηση):

"Τάξη μέσα από το χάος", δηλαδή;

Και πώς θα προσδιοριστεί η τάξη; Κυρίως, από ΠΟΙΟΥΣ θα προσδιοριστεί, αν όχι από τους φορείς του θυμού;

Giannis Afouras είπε...

Γιατί η Ελλάδα θα αποτύχει :

Πιστεύω ακράδαντα ότι αν θέλουμε να δομήσουμε μία έγκυρη θεωρία, τόσο επεξηγηματική όσο και προγνωστική, σχετικά με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα, οφείλουμε να πάψουμε να επικεντρωνόμαστε τόσο πολύ σε καθαρά οικονομικούς όρους του τύπου “σπιροειδής οικονομική ύφεση”, και να αρχίσουμε να δίνουμε παραπάνω προσοχή στην σπιροειδή, αυτο-καταστροφική διαταραχή προσωπικότητας η οποία φαίνεται να έχει προσβάλλει την κοινωνία μας.

Η Ελλάδα δεν πρόκειται να χάσει τη μάχη απέναντι στο μέγεθος του χρέους της. Η Ελλάδα πρόκειται να χάσει τη μάχη απέναντι στη νοσσούσα νοοτροπία του λαού της.

Επειδή πολύ απλά, η ελληνική κοινωνία είναι μία κοινωνία ναρκισσιστική.

Και με αυτά τα λόγια δεν εννοώ ότι αποτελείται απλά από άτομα - ναρκίσσους, εννοώ το ότι η ίδια η κοινωνία ως σύνολο, παρουσιάζει μία συμπεριφορά η οποία ακολουθεί κατά γράμμα τα μοτίβα συμπεριφορών ατόμου το οποίο ...


Για ολόκληρο το άρθρο :
http://politickingbaby.blogspot.com/2010/05/why-greece-will-fail.html

Θα χαιρόμουν ιδιαίτερα να δεχτώ σχόλιά σας

Χαρίδημος Τσούκας είπε...

Συμφωνώ πλήρως με το σχόλιο του Giannis Afouras. Η ελλαδική κοινωνία έχει έντονα δείγματα ναρκισσισμού, που φαίνονται από τον τρόπο που μεγαλώνει τα παιδιά της μέχρι τον τρόπο που χαράζει την εξωτερική της πολιτική. Υπάρχει μια στενή σχέση συνάφειας μεταξύ ναρκισσισμού και λαϊκισμού, στο μέτρο που οι λαϊκιστές ηγέτες αντιμετωπίζουν το λαό σαν κακομαθημένο παιδί που πρέπει να του κάνουν συνέχεια τα χατήρια. Το θέμα έχει μεγάλο ενδιαφέρον και θα επανέλθω εκτενέστερα.