ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ

Είμαι Χριστιανός Ορθόδοξος – περισσότερο από επιλογή, λιγότερο από ανατροφή. Θέλω οι κόρες μου να γνωρίσουν βιωματικά τη χριστιανική μεταφυσική διότι τους δίνει έναν στέρεο ηθικό προσανατολισμό στον κόσμο. Όταν ενηλικιωθούν και αποκτήσουν αυτόνομη ηθική υπόσταση, μπορούν να επιλέξουν τις πεποιθήσεις με τις οποίες θα πορευτούν στη ζωή τους.

Ως φιλελεύθερος προοδευτικός πολίτης θεωρώ ότι η «εύτακτη πολιτεία» (όπως λέει ο μεγάλος φιλόσοφος του προοδευτικού λιμπεραλισμού Τζον Ρολς) οφείλει να σέβεται την ηθική ταυτότητα των ατόμων και τις όποιες μεταφυσικές βάσεις στις οποίες εδράζονται. Σε μια φιλελεύθερη πολιτεία που σέβεται τις ηθικές, φιλοσοφικές, και μεταφυσικές πεποιθήσεις των πολιτών της, τα κατηχητικά Θρησκευτικά δεν πρέπει να υφίστανται ως μάθημα στο δημόσιο σχολείο, στο μέτρο που επιβάλλουν ένα συγκεκριμένο φιλοσοφικό-μεταφυσικό δόγμα σε όλους τους πολίτες.

Η default θέση, λοιπόν, πρέπει να είναι ότι, στο δημόσιο σχολείο, τα ομολογιακά Θρησκευτικά είναι προαιρετικά, και μόνο όποια οικογένεια το επιθυμεί μπορεί να εγγράφει τα παιδιά της σε αυτό. (Η γυναίκα μου κι εγώ α ήμασταν οι πρώτοι που θα το κάναμε). Οι δάσκαλοι των Θρησκευτικών δεν πρέπει να είναι δημόσιοι λειτουργοί αλλά πιστοποιημένα μέλη των διαφόρων οργανωμένων δογμάτων. Αυτή, κατά τη γνώμη μου, είναι η αυθεντικά χριστιανική στάση. Αυτή είναι η εύλογη φιλελεύθερη στάση.

Δυστυχώς μια αριστερή, υποτίθεται, κυβέρνηση υποχώρησε στο πιο ισχυρό και οργανωμένο λόμπι στην Ελλάδα σήμερα, την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος. Η φανατικά αντιδραστική της Εκκλησία της Ελλάδας σε οτιδήποτε απειλεί την κυριαρχία της στον ελλαδικό δημόσιο βίο δεν έχει να κάνει με «πολιτισμό» και «παράδοση», αλλά με τα τεράστια υλικά συμφέροντα του συγκεκριμένου οργανισμού. Αν διαθέταμε μια θεολογικά ζωντανή Εκκλησία, θα ήταν πρώτη αυτή που θα υπερθεμάτιζε για το διαχωρισμό κράτους-Εκκλησίας. Διαθέτουμε, δυστυχώς, κρατικοποιημένους θρησκευτικούς λειτουργούς, οι οποίοι λαμβάνουν και επίδομα παραγωγικότητας παρακαλώ, η ηγεσία των οποίων απολαμβάνει απίστευτα υλικά-συμβολικά προνόμια. Είναι λογικό, αν και βαθιά μη χριστιανικό, αυτοί οι άνθρωποι να υπερασπίζονται τα προνόμιά τους. Ο κρατικοποιημένος χριστιανισμός βολεύει μόνο τους υπαλλήλους του, όχι όσους πασχίζουν να εντάσσουν το ζωογόνο λόγο του Χριστού στη ζωή τους.

Ο Χριστιανισμός είναι η κατ’ εξοχή θρησκεία της προσωπικής ελευθερίας. Η διαρκής μέριμνα γα τον Άλλο καλεί το άτομο σε μια διαρκή υπέρβαση του εαυτού. Η προσωπική σχέση με ο Θεό μας καλεί σε μια διαρκή υπέρβαση ειδωλοποιημένων σχημάτων.

Όχι, η πίστη μου δεν απειλείται από την ελευθερία των συμπολιτών μου, αλλά από την αντιδραστική μικρόνοια των θρησκευτικών μου ταγών.

ΥΓ

Με αφορμή την παραπάνω ανάρτησή μου, η οποία αναπαράχθηκε από τον κ. Κάπα στο facebook (https://www.facebook.com/josef.../posts/1475837039412751...), διεξήχθη ένας ενδιαφέρον διάλογος για το παραπάνω θέμα. Προτρέπω όποιον ενδιαφέρεται να τον παρακολουθήσει. Εδώ παραθέτω την κύρια δική μου συνεισφορά (ελαφρώς τροποποιημένη).

Διατυπώθηκε η αιτίαση ότι αντιφάσκω: ότι δεν μπορώ να είμαι και χριστιανός και φιλελεύθερος προοδευτικός. Δεν συμφωνώ. Δεν υπάρχει λογική αντίφαση στα όσα υποστήριξα. Ο χριστιανισμός μου είναι προσωπική υπόθεση, ενώ η σχολική κατήχηση αναφέρεται στη δημόσια σφαίρα. Δεν αντιφάσκω λογικά, στο μέτρο που αναφέρομαι σε δύο διαφορετικά επίπεδα ανάλυσης – προσωπικό vs. κοινωνικό. Σε μια φιλελεύθερη κοινωνία ο πολίτης δεν πρέπει να υποχρεώνεται να ακολουθεί ή να χρηματοδοτεί μια μεταφυσική πεποίθηση που δεν ασπάζεται. Σε προσωπικό επίπεδο πρέπει να είναι ελεύθερος να ακολουθεί τις πεποιθήσεις που δίνουν νόημα στη ζωή του. Στο μέτρο που ως γονιός είμαι υπεύθυνος για την ηθική συγκρότηση των παιδιών μου, θα τους δώσω τις αρχές που θεωρώ σωστές. Στο μέτρο που είμαι και φιλελεύθερος πολίτης, θα υπερασπίσω το δικαίωμα της ελευθερίας της συνείδησης στο δημόσιο σχολείο. Πού βλέπετε τη λογική αντίφαση;

Τώρα, εννοιολογικά (όχι λογικά) μιλώντας, οι πλουραλιστικές κοινωνίες παράγουν διαρκώς αντιφάσεις και διλήμματα – αυτή είναι και η ζωντάνια τους. Δείτε το «ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα». Βλέπετε την αντίφαση; Όσο ποιο πολύ ελευθερία έχεις, τόσο λιγότερη ισότητα πιθανότατα θα προκύψει! Η ομορφιά των ζωντανών, πλουραλιστικών κοινωνιών είναι η αέναη προσπάθειά τους να συμβιβάζουν διαφορετικές, ακόμη και αντίθετες, αξίες. Ο ώριμος άνθρωπος αναγνωρίζει τον μη εξαλείψιμο (irreducible) πλουραλισμό και έχει μάθει να ζει με τις αντιφάσεις που προκύπτουν, πασχίζοντας να επινοεί διαρκώς τρόπους αναστοχασμού και ανα-σύνθεσής τους (ο αείμνηστος Ερνεστ Γκέλνερ ονόμαζε αυτό τον τύπο ανθρώπου “modular man”). Είναι κοπιαστικό αλλά εξαιρετικά γόνιμο.

Ο σκεπτόμενος χριστιανός καλείται να προσαρμόζει ερμηνευτικά τις αξίες του στα διλήμματα που του παρουσιάζει η επιστήμη και η κοινωνική εξέλιξη. Η χριστιανική θεολογία διεθνώς, για όποιον την παρακολουθεί, είναι εντυπωσιακή στις επεξεργασίες της. Η πρόοδος στην ιατρική λ.χ. είναι τέτοια που ο χριστιανός καλείται διαρκώς να διερωτάται για την ανθρώπινη ζωή, την προστασία της, και την ποιότητά της. Ο σκεπτόμενος φιλελεύθερος καλείται να αναστοχάζεται την ελευθερία της συνείδησης, ακόμα κι όταν αυτή απειλεί τις αξίες του. Γενικότερα, το πρόβλημα της σύνθετης γνώσης με απασχολεί ερευνητικά και όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να δει τα βιβλία μου: «Αν ο Αριστοτέλης ήταν Διευθύνων Σύμβουλος» (Καστανιώτης, 4η έκδοση), “Complex Knowledge” (Oxford University Press).

Αναφορικά με τα θέματα πίστης, ελευθερίας κλπ, τα θέματα αυτά είναι τεράστια και δεν μπορούν α συζητηθούν εδώ. Απασχόλησαν και απασχολούν τους μεγαλύτερους φιλόσοφους και επιστήμονες. Να θυμίσω το θεϊσμό του Whitehead, τις θεολογικές ανησυχίες της Arendt και του Jonas, τον σπιριτουαλισμό του Bateson, του Bergson, του Einstein και του David Bohm, τον χριστιανισμό του process theology & philosophy (εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τάση φιλοσόφων που ακολουθούν τον Γουάϊντχεντ, κυρίως στην Αμερική), τον μεταμοντέρνο χριστιανισμό του John Caputo, και τον καθολικό χριστιανισμό του Charles Taylor και του Alasdair McIntyre (δύο από τους μεγαλύτερους εν ζωή φιλόσοφους). Το σημαντικό δεν είναι να καταλήξουμε κάπου αλλά, όπως έλεγε ο φιλόσοφος Richard Rorty, “to keep the conversation going”. Όπως επίσης έλεγε ο αείμνηστος Καστοριάδης, η ομορφιά των ελληνο-δυτικών κοινωνιών είναι ότι κρατούν το πεδίο του νοήματος ανοιχτό.