Πως θ’ ανέβει ο πήχης της ενημέρωσης;

«Η παρακμή της πολιτικής ζωής αρχίζει από τη στιγμή που οι βουλευτές συζητούν πρώτα στην τηλεόραση και ύστερα στο Κοινοβούλιο τα νομοσχέδια που σκέφτονται να καταθέσουν. Αντίστοιχα, η παρακμή της δικαστικής εξουσίας αρχίζει από τη στιγμή που ένα έγκλημα εξιχνιάζεται πρώτα στα τηλεοπτικά κανάλια κι έπειτα στις αίθουσες των δικαστηρίων».

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ

Οκτώ ή ώρα το βράδυ, δελτίο «ειδήσεων» του καναλιού που συχνά επαίρεται για τα δημοσιογραφικά του κριτήρια («δεν είμαστε όλοι ίδιοι»). Το 90% του δελτίου καλύπτεται από την υπόθεση Ζαχόπουλου. Υπάρχουν σημαντικές εξελίξεις; Ελάχιστες. Το μεγαλύτερο μέρος του ρεπορτάζ και της αφήγησης που το συνοδεύει είναι επιλεκτική ανακύκλωση παλαιότερου. Οι αμοιβαία αποκαλυπτικές δηλώσεις για τα «αλητάκια» και τις «ψωνάρες» της δημοσιογραφίας από τους δύο αγωνιστές της μουχλιασμένης δημοσιογραφικής μπανιέρας, τα 5,5 εκατομμύρια του Αναστασιάδη, η «δεινή» θέση του βουλευτή Κουκοδήμου και οι αναταράξεις που προκαλεί στο κυβερνών κόμμα, κοκ. Τα σχόλια των έξι τηλεπαραθυρόβιων είναι παραλλαγές ήδη διατυπωμένων από τους ίδιους σε προηγούμενα δελτία. Ενημερωτική προστιθέμενη αξία; Πολύ μικρή.

Το δελτίο «ειδήσεων» τιτλοφορείται «Γεγονότα». Ο όρος παραδοσιακά παραπέμπει σε γεγονότα που γίνονται στη χώρα και στον κόσμο, τα οποία ένα δημοσιογραφικό επιτελείο επεξεργάζεται και παρουσιάζει στο κοινό. Στο εν λόγω δελτίο (όπως και στα άλλα ομοειδή) ο ορισμός αυτός θεωρείται ντεμοντέ. Τα γεγονότα δεν είναι για να καταγράφονται, να αξιολογούνται και να παρουσιάζονται αλλά για να δημιουργούνται. Το δελτίο δεν παρουσιάζει ειδήσεις, τις κατασκευάζει για σκοπούς που δεν έχουν δημοσίως δηλωθεί. Πριν από μερικούς μήνες ήταν η απροκάλυπτη μεροληψία του στις εσωκομματικές εκλογές του ΠΑΣΟΚ, χθες ήταν τα Ζωνιανά, σήμερα η Ζαχοπουλιάδα.. Αν εδώ κι ένα μήνα ο δημόσιος λόγος κυριαρχείται από την ομώνυμη εμετική σαπουνόπερα είναι επειδή τα δελτία των «οκτώ» την ανέδειξαν ως το κύριο θέμα της χώρας. Φυσικά, όπως κάθε κατασκευή χρειάζεται υλικά, τα οποία παρέχει σε αφθονία ένα σάπιο πολιτικο-μιντιακό σύστημα.

Η τηλεπαρέα του δελτίου «αποκαλύπτει», καταγγέλλει, εικοτολογεί, στηλιτεύει, απορεί, σχολιάζει, «δικάζει», ανακρίνει, επαινεί, αυτοθαυμάζεται, χλευάζει, ειρωνεύεται, γελά, χαριεντίζεται, μορφάζει (όχι, ανέκδοτα δεν λένε ακόμη). Εικόνα καφενείου. Ενίοτε θυμάται και το λειτούργημά της και, ως υστερόγραφο, μας θυμίζει ότι πολλά από αυτά που ακούσαμε είναι «εκτιμήσεις». Έχοντας απονείμει με τον καφενειακό τρόπο της «δικαιοσύνη», δεν παραλείπει να τονίσει ότι πρέπει να περιμένουμε τα πορίσματα της Δικαιοσύνης!. Τα προσχήματα πρέπει να τηρούνται! Ότι δεν υπολήπτονται αυτό που κάνουν φαίνεται από τα εμμέσως απαξιωτικά σχόλιά τους γι αυτό που τους δίνει υπόσταση - τα «παράθυρα». «[…] Υπάρχει μια Δικαιοσύνη, η οποία ερευνά με μαρτυρίες, όχι με υποθέσεις, όχι με τηλεοπτικά παράθυρα […]» αποφαίνεται ο πνευματώδης της παρέας. Αντιλαμβάνεται, άραγε, την ειρωνεία του σχολίου του; Μετέχει σε κάτι που, κατ’ αντιδιαστολή με τη θεσμική σοβαρότητα της Δικαιοσύνης, θεωρεί επιπόλαιο! Ο τηλεοπτικός ναρκισσισμός κορυφώνεται όταν η παρουσιάστρια, της οποίας το όνομα ενεπλάκη στο διαβόητο DVD, δαπανά ένα ολόκληρο λεπτό τηλεοπτικού χρόνου για να κάνει πρωτοπρόσωπες δηλώσεις (!) ως τηλεοπτικός ή πολιτικός αστέρας. Το δελτίο ειδήσεων ως reality show, ως τηλεοπτικός άμβωνας, ως τηλευαγγελισμός.

Η μιντιακή-δημοσιογραφική αθλιότητα που η υπόθεση Ζαχόπουλου αποκάλυψε μπορεί να είναι ακραία, αλλά ήταν προβλέψιμη: οι απώτερες ρίζες της απλώνονται στον γνησίως ελληνικό βιότοπο της κατεστημένης τηλεδημοσιογραφίας που έχει προκύψει από το 1989 και μετά. Ο βιότοπος αυτός δεν θα είχε τη δυσμορφία που έχει αν, μεταξύ άλλων, οι δημοσιογράφοι των ραδιοτηλεοπτικών ΜΜΕ, οι οικείες επαγγελματικές οργανώσεις και οι αρμόδιες ελεγκτικές αρχές έβλεπαν το ρόλο τους πρωτίστως ως το θεματοφύλακα της ποιότητας του χώρου ευθύνης τους.

Την ποιότητα δεν την υπερασπίζονται πολλοί, το συμφέρον κυρίως μετράει. Το κυνήγι της τηλεθέασης ωθεί τα κανάλια σε ευτελή τηλεδημοσιογραφία – να ικανοποιηθεί το αδηφάγο κοινό. Ο ασφαλέστερος τρόπος; Να χαϊδεύεις τα ευτελή ανθρώπινα ένστικτα και να υπερδραματοποιείς τα πάντα. Τα επαγγελματικά κριτήρια υποχωρούν έναντι των αγοραίων. Όταν οι συλλογικές αξίες που συγκροτούν έναν επαγγελματικό χώρο δεν προστατεύονται, χάνουν τον προσανατολιστικό τους χαρακτήρα και οι επαγγελματίες τον μπούσουλα. Η ποιότητα πέφτει. Όλοι χάνουμε.

Οι επαγγελματικές ενώσεις, που θα περίμενε κανείς ότι θα μεριμνούσαν για το κύρος του επαγγέλματός τους, έχουν εκφυλιστεί σε απλές συντεχνιακές οργανώσεις. Αντί να στήσει τη σκανδαλοθηρική εφημερίδα που πρώτη δημοσίευσε σκηνές από τις ερωτικές στιγμές ενός ζευγαριού στον τοίχο, η ΕΣΗΕΑ ανησύχησε κυρίως για τις «θέσεις εργασίας» στην εν λόγω εφημερίδα! Αντί να υπερασπιστεί με παρρησία το δημοσιογραφικό απόρρητο από τους σφετεριστές του, η ΕΣΗΕΑ επέλεξε τη ρητορική ακροβασία. Αντί να στηλιτεύσει ευθέως τον αντιδεοντολογικό τρόπο που τα δελτία «ειδήσεων» των «οκτώ» και μερικές εφημερίδες κάλυψαν την υπόθεση Ζαχόπουλου, η ΕΣΗΕΑ κρατά ισορροπίες. Αντί να υιοθετήσει το Νέο Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας που επιτροπή της συνέταξε, η ΕΣΗΕΑ επί δύο χρόνια τον επωάζει (βλέπε τη σχετική ανοιχτή επιστολή της δημοσιογράφου κυρίας Λίνας Αλεξίου, «Ελευθεροτυπία», 25/1/2008). Αντί να πάρει στα σοβαρά την καταγγελία του πρώην υπουργού κ.Κεφαλογιάννη ότι εκβιάστηκε από δημοσιογράφους, η ΕΣΗΕΑ αποφαίνεται ότι «σκοπός της καταγγελίας είναι ο αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης και η απαξίωση των διαπιστευμένων στο υπουργείο του συναδέλφων» («Ελευθεροτυπία», 25/1/2008)! Δεν καταλαβαίνουν άραγε ότι όταν δεν πρωτοστατούν οι ίδιοι στην εκκαθάριση του επαγγέλματός τους, κάποια στιγμή τα χλωρά θα καούν με τα ξερά - η απαξίωση θα τους συμπεριλάβει όλους;

Μήπως οι αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές μάχονται για την ποιότητα; Ενώ το άρθρο 15 του Συντάγματος αναθέτει στο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης τον δημόσιο έλεγχο των ραδιοτηλεοπτικών ΜΜΕ με «σκοπό την αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων, καθώς και προϊόντων του λόγου και της τέχνης, την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της Χώρας, καθώς και το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας», ο πρόεδρος του ΕΣΡ κ.Λασκαρίδης, απαντώντας σε διαμαρτυρίες τηλεθεατών για τη Ζαχοπουλιάδα, δήλωσε ότι αδυνατεί να παρέμβει. «Εμείς», είπε, «ελέγχουμε την πληρότητα της ενημέρωσης, αν δηλαδή υπάρχουν και οι άλλες ειδήσεις», όχι τα χρονικά όρια στην προβολή των γεγονότων. Δήλωσε, μάλιστα, ότι υπάρχει σχετική πληρότητα στα δελτία ειδήσεων, έστω κι αν ασχολούνται ελάχιστα με άλλα θέματα («Ελευθεροτυπία», 23/1/2008)! Δεν ξέρουμε πως εννοεί ο πρόεδρος του ΕΣΡ την «πληρότητα», ξέρουμε όμως σίγουρα ότι δεν φλέγεται για την πλήρωση της συνταγματικής επιταγής περί «ποιότητας». Σαν Πόντιος Πιλάτος νίπτει τα χείρας του και αποφαίνεται: «δεν είμαστε λογοκριτές» («Ελευθεροτυπία», 16/1/2008).

Ένα από τα πολλά δράματα σε αυτή τη χώρα είναι ότι ακόμη κι αυτοί που κατέχουν θέσεις ευθύνης, προτιμούν να συμβιβάζονται με την αθλιότητα παρά να συγκρούονται υπερασπιζόμενοι τις συλλογικές αξίες που θεσμικά υπηρετούν. Δείτε τις αντιδράσεις της Συνόδου των Πρυτάνεων στις ενδημικές καταλήψεις των ΑΕΙ, στην καταπάτηση του πανεπιστημιακού ασύλου από βίαιες μειοψηφίες, και στα ποικίλα σκάνδαλα που κατά καιρούς συγκλονίζουν μερικά ιδρύματα. Δείτε την μέχρι πρότινος ανοχή της ΓΣΕΕ στο δικηγόρο που χρησιμοποίησε τη θέση του στη Συνομοσπονδία για να διοχετεύει συμβασιούχους με ανάγκη νομικής υποστήριξης στο ιδιωτικό του νομικό γραφείο. Δείτε τις αντιδράσεις των αρμοδίων στη δραματική έκκληση πολιτών για ποιότητα στα ραδιοτηλεοπτικά Μέσα. Αν ο πρόεδρος του ΕΣΡ αντιλαμβάνεται τον έλεγχο ποιότητας ως «λογοκρισία», τότε τι ελπίδα έχουμε να αποκτήσουμε ποτέ ποιοτική ενημέρωση; Αν η ΕΣΗΕΑ και το ΕΣΡ δεν μάχονται για την ποιότητα στα ΜΜΕ, πως θα σηκωθεί ο πήχης λίγο ψηλότερα;

Θέλει ηγετική τόλμη, πρωτοβουλία, ενορατική σύλληψη και πολύ μόχθο για να προαχθεί ένας δημόσιος θεσμός. Χωρίς τον αείμνηστο Λόρδο Ριθ, το BBC δεν θα ήταν αυτό που είναι σήμερα, όπως χωρίς τον (πρώην) αντιπρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας Μιχάλη Δεκλερή το ανώτατο δικαστήριο δεν θα ήταν πρωτοπόρο στην προστασία του περιβάλλοντος. Οι «υπάλληλοι» δεν μας βοηθάνε να γίνουμε καλύτεροι. Οι ηγέτες ανοίγουν δρόμους.

Συντετμημένη εκδοχή του δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή, 3 Φεβρουαρίου 2008