Σάββατο 6 Δεκεμβρίου 2008

Η ανακύκλωση της μιζέριας




Αν έπρεπε να συνοψίσω με μια λέξη τι χαρακτηρίζει τη σημερινή Ελλάδα θα έλεγα «αναχρονισμός». Τα θέματα που μας απασχολούν, ο τρόπος που τα συζητούμε (και γενικότερα αντιδρούμε), καθώς και οι λύσεις που συνήθως δίνουμε, δεν θυμίζουν τόσο μια ανεπτυγμένη χώρα της ΕΕ, στον 21ο αιώνα, όσο είτε μια αναπτυσσόμενη τριτοκοσμική χώρα, είτε μια πρώην κομμουνιστική χώρα που εξήλθε από τη θεσμική και οικονομική υπανάπτυξη και πασχίζει να συντονιστεί με τον ανεπτυγμένο κόσμο. Είναι θλιβερό και επώδυνο να ζεις στην Ελλάδα.

Βέβαια, κάθε χώρα αντιμετωπίζει τα δικά της προβλήματα, αλλά εκείνο που κάνει εμάς να είμαστε αναχρονιστικοί (και να μοιάζουμε περισσότερο με «αναδυόμενες» χώρες), δεν είναι μόνο η κλίμακα ή το είδος των προβλημάτων, αλλά, κυρίως, ο τρόπος που τα διαχειριζόμαστε.

Ποιος είναι αυτός; Όταν αναδεικνύεται ένα θέμα που πρέπει να καταστεί αντικείμενο δημόσιας πολιτικής, το κράτος, δέσμιο επιμέρους συμφερόντων ή φοβούμενο το πολιτικό κόστος, ή απλώς καθηλωμένο από την ανικανότητά του (η οποία με τη σειρά της οφείλεται σε χρόνια κομματικοποίηση, υποχρηματοδότηση, και/ή διοικητική απίσχνανση), αρχικά ολιγωρεί. Τα προβλήματα πολλαπλασιάζονται, μέχρις ότου το κράτος αναγκάζεται να κάνει κάτι. Όταν αναλαμβάνει δράση, αυτή χαρακτηρίζεται είτε από έναν απίστευτο κρατισμό (ο οποίος υποδηλώνει τουλάχιστον έλλειψη φαντασίας και τόλμης, άρα καθήλωση στο πλαίσιο της κυρίαρχης ελλαδικής νοοτροπίας), είτε ευνοεί επιμέρους συμφέροντα, σε κάθε περίπτωση όμως οι «λύσεις» είναι εμβαλωματικές και συνήθως αποσκοπούν να μεταθέσουν το πρόβλημα στο μέλλον (σε άλλους, πιθανότατα, διαχειριστές), όχι να το χειριστούν ορθολογικά.

Οι συνέπειες είναι όχι μόνο να μην επιλύονται τα προβλήματα, αλλά οι «λύσεις» να παράγουν νέα, παρόμοιας υφής, αποφεύξιμα προβλήματα. Υπάρχουν φυσικά και εξαιρέσεις, αλλά αυτό είναι, σε γενικές γραμμές, το κυρίαρχο μοτίβο δημόσιας πολιτικής. Το συνοψίζω: αρχική ολιγωρία, ανευφάνταστη δράση που ακολουθεί το κυρίαρχο πρότυπο, μετάθεση του προβλήματος στο μέλλον ή δημιουργία νέων, παρόμοιων προβλημάτων. Με λίγα λόγια, ανακυκλώνουμε τη μιζέρια μας• είμαστε εγκλωβισμένοι σε ένα φαύλο κύκλο. Ιδού ένα πρόσφατο παράδειγμα από πολλά.

Ο θεσμός του ενός και μοναδικού συγγράμματος στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, που καθιερώθηκε από τη δικτατορία του Παπαδόπουλου, ήταν πάντοτε απαράδεκτος για μια φιλελεύθερη δημοκρατία. Πέρασαν 33 χρόνια από τη Μεταπολίτευση, με συνεχείς εκκλήσεις διακεκριμένων πανεπιστημιακών και επικριτικές διακηρύξεις κομμάτων και συνδικαλιστικών οργανώσεων, για να καταργηθεί από τη σημερινή κυβέρνηση το 2007. Με τι αντικαταστάθηκε; Με την πρόνοια δύο συγγραμμάτων, από τα οποία οι φοιτητές μπορούν να επιλέξουν το ένα! Ναι, η αλλαγή είναι τόσο ριζοσπαστική!

Η λύση αυτή δημιουργεί καινούρια γραφειοκρατικά προβλήματα και, κυρίως, κινείται στο ίδιο κρατικιστικό πλαίσιο όπως το πρόβλημα που υποτίθεται ότι επιλύει. Τα νέα διαδικαστικά προβλήματα, εξ αιτίας των οποίων πολλοί φοιτητές δεν έχουν πάρει ακόμα βιβλία στο τέλος του πρώτου εξαμήνου, δημιουργούνται από το γεγονός ότι παρεμβάλλονται στη διαδικασία οι εκδότες, η διαθεσιμότητα των οποίων είναι καθοριστική για τη δημιουργία του τελικού καταλόγου από τον οποίο θα επιλέξουν οι φοιτητές. Οι εκδότες εύλογα ζητούν ακριβή στοιχεία για τις ποσότητες βιβλίων που θα κληθούν να τυπώσουν, τα οποία όμως τα πανεπιστήμια δεν διαθέτουν, αφού ακόμα οι φοιτητές δεν επέλεξαν τα βιβλία. Προσέξτε το κλασικό Catch-22: οι φοιτητές τυπικά καλούνται να επιλέξουν από έναν κατάλογο βιβλίων που έχει συνταχθεί με βάση, μεταξύ άλλων, την εκδοτική διαθεσιμότητα. Η τελευταία όμως είναι συνάρτηση των επιλογών που θα κάνουν οι φοιτητές. Οι επιλογές των φοιτητών, όμως, είναι συνάρτηση των εκδοτικών σχεδίων! Αδιέξοδο!

Επιπλέον, πώς να επιλέξουν οι φοιτητές για πράγματα που δεν γνωρίζουν; «Έρχονται και μας ρωτούν», παρατηρεί ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών, Κ. Ραβάνης. «Μας φέρνουν σε δύσκολη θέση» («Ελευθεροτυπία», 27/10/08). Δεύτερο αδιέξοδο: ο φοιτητής, για να επιλέξει, πρέπει να γνωρίζει. Πως όμως θα γνωρίζει ποιο βιβλίο είναι καλύτερο αφού δεν έχει διδαχθεί το μάθημα; Εκ των υστέρων μπορεί να γνωρίζει. Εκ των προτέρων όμως είναι δύσκολο. Το μοντέλο του φοιτητή-καταναλωτή δεν είναι εφικτό να εφαρμοστεί σε θέματα που ο αποφασίζων όχι μόνο στερείται ενημέρωσης, αλλά ουσιαστικής γνώσης. Το πιθανότερο είναι ότι είτε θα θελήσει να διακριβώσει τις επιθυμίες του διδάσκοντα (ιδιαίτερα αν τα βιβλία του εμπεριέχονται στον κατάλογο), είτε θα ακολουθήσει κοπαδικώς τους συμφοιτητές του.

Όλα αυτά προκύπτουν από το γεγονός ότι είμαστε η μόνη χώρα στην ΕΕ στην οποία διανέμονται συγγράμματα από το κράτος. Το όλο σύστημα θυμίζει Σοβιετική Ένωση, όχι σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα. Το κράτος δεν έχει καμία δουλειά να μοιράζει βιβλία. Το πολύ-πολύ να διανείμει ένα κουπόνι συγγραμμάτων σε άπορους φοιτητές, με βάση το οποίο οι τελευταίοι να μπορούν να αγοράσουν βιβλία της αρεσκείας τους. Τα συγγράμματα είναι υπόθεση των πανεπιστημίων, όχι του κράτους. Οι καθηγητές παρέχουν σχετική βιβλιογραφία (όχι μόνο συγγράμματα – τα επιστημονικά περιοδικά είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο, σημαντικά), την οποία οι φοιτητές μπορούν να βρουν σε καλές βιβλιοθήκες ή να προμηθευτούν με δικά τους μέσα. Το μόνο που έχει να κάνει το κράτος είναι να χρηματοδοτεί καλά τα πανεπιστήμια προκειμένου αυτά να μπορούν να έχουν καλές βιβλιοθήκες.

«Επιλογή» δεν είναι η καλύτερη λέξη για να περιγράψει κανείς τα βιβλία που διαβάζει ο φοιτητής. Φυσικά μπορεί να διαβάσει ό,τι θέλει (και, ορθά, το κάνει), αλλά, στην πράξη, ο φοιτητής εμπιστεύεται τις οδηγίες του δασκάλου, οι οποίες οφείλουν να διέπονται από κριτήρια ακαδημαϊκού επαγγελματισμού, όχι ατομικής ιδιοτέλειας. Αυτό, βεβαίως, προϋποθέτει μια ακαδημαϊκή κουλτούρα υψηλής ποιότητας, κάτι που δυστυχώς απουσιάζει, σε γενικές γραμμές, από τα πανεπιστήμιά μας. Ο κρατισμός, συνδυασμένος με την οιονεί-αγοραία γλώσσα της ψευδο-επιλογής, είναι το καταφύγιό μας στο μέτρο που δεν έχουμε μια υγιή αυτο-ρυθμιζόμενη ακαδημαϊκή κοινότητα.

Δεν είναι τυχαίο ότι λύση στο πρόβλημα του ενός συγγράμματος εξακολουθεί να είναι κρατικιστική. Η ιδεοληπτική αριστερά, που ηγεμονεύει στα πανεπιστήμια, θεωρεί την κατάργηση των κρατικά παρεχόμενων συγγραμμάτων «νεοφιλελεύθερο» μέτρο! Πολλοί καθηγητές είτε συμπληρώνουν το εισόδημά τους με τα κρατικώς παρεχόμενα συγγράμματα, είτε κερδίζουν τεράστια ποσά (100 χιλιάδες ευρώ και πάνω, ετησίως) από τα συγγραφικά δικαιώματα. Ο κρατισμός βολεύει πολλούς: την κυβέρνηση να επιδεικνύει «κοινωνική ευαισθησία»• την ιδεοληπτική αριστερά και τις επηρεαζόμενες από αυτήν φοιτητικές παρατάξεις να βαυκαλίζονται ότι προασπίζουν τη «δωρεάν παιδεία» και, συνακόλουθα, να αυτο-επιβεβαιώνονται ότι, χάρις στους «αγώνες» τους, κρατούν το «νεοφιλελευθερισμό» μακριά από τα πανεπιστήμια• και τους καθηγητές να κερδίζουν χρήματα αφού πουλάνε τα βιβλία τους σε ένα «αιχμαλωτισμένο κοινό» που δεν έχει άλλες επιλογές.

Είμαστε εγκλωβισμένοι ως χώρα σε έναν αδιέξοδο φαύλο κύκλο. Οι «λύσεις» των προβλημάτων μας βυθίζουν, συνήθως, βαθύτερα στο τέλμα. Απωθούμε τα προβλήματα κι όταν, επιτέλους, κάνουμε κάτι γι αυτά, δεν τολμούμε να βγούμε από το υφιστάμενο πλαίσιο μέσα στο οποίο παρήχθησαν τα προβλήματα κατά πρώτο λόγο. Ανακυκλώνουμε τη μιζέρια μας. Και το χειρότερο: δεν βλέπω μια ακτίδα ελπίδας στον ορίζοντα.

7 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Ευγε κυριε Καθηγητα . ειστε απο τους ελαχιστους μαζι με τους κυριους Δημου , Μανδραβελη , που τοποθετειτε με τον αναλυτικο σας λογο τα πραγματα στη θεση τους. Απο τους διανοουμενους που λειπουν απο την Ελλαδα.Μαζι θλιβομαι αλλα και χαιρομαι με φωνες σαν τη δικη σας.
ΒΑΣΙΛΙΑΓΚΟΣ Γεωργιος
Αστυνομικος

Μανώλης Γκερεδάκης είπε...

Θυμάμαι όταν ήμουν φοιτητής στην αρχή της δεκαετίας και έπρεπε να τρέχω από το ένα βιβλιοπωλείο στο άλλο για να πάρω τα διάφορα συγγράμματα... και μόλις έφτανα, μου λέγανε ότι έπρεπε να έρθω άλλη ώρα! Επίσης, ομολογώ ότι προσπαθούσα να δηλώσω περισσότερα μαθήματα μόνο και μόνο για να 'εμπλουτίσω' τη συλλογή μου με ακαδημαϊκά βιβλία! Έστω κι αν δε θα τα χρειαζόμουνα για τις σπουδές μου (ή καλύτερα τις εξετάσεις μου)! Είχα την αντλίληψη τότε (έτσι είχα μάθει) ότι τα συγγράμματα εμπεριέχουν 'όλη' τη γνώση για ένα θέμα. Δε χρειάζεται να ψάξω κάπου αλλού. Οπότε η απόκτηση του βιβλίου ήταν εγγύηση για τη απόκτηση γνώσης! Ευτυχώς έφυγα από την Έλλαδα για καταλάβω ότι η μάθηση είναι κυρίως θέμα εμπειριών και η γνώση είναι εργαλείο κριτικής σκέψης, ανάλυσης και εφαρμογής.

Εγώ πάντως νομίζω ότι υπάρχει ελπίδα... Είτε μετά από κάποιου είδους 'καταστροφή' ή ηλεκτροσόκ (π.χ. τα σημερινά τραγικά επισόδια ή κατάρευση της οικονομίας) θα δημιουργηθούν οι συνθήκες για την ανάπτυξη μιας δυναμικής αλλαγής (α λα Ομπάμα). Είτε (πιο αισιόδοξο σενάριο) θα αναδυθεί ένας συνασπιμός προοδευτικών ανοιχτόμυαλων νέων ανθρώπων, οι οποίοι έχουν ζήσει αρκετά χρόνια στο εξωτερικό (για να μπορέσουν να ξεπεράσουν τις αναχρονιστικές πεποιθήσεις τους) ή/και έχουν πολλαπλές εμπειρίες που τους αποθούν να σκέπτονται ιδεοληπτικά και που τους ωθούν να δρουν με εξωστρέφεια και μετά από διάλογο. Νομίζω ότι η δημιουργία ενός νέου κινήματος δεν είναι πολύ μακρiα.

Νομίζω ότι οι περισσότεροι Έλληνες δεν αντέχουν άλλο αυτό το φαύλο κύκλο! Διψούν για την ουσιαστική αλλαγή!

Ανώνυμος είπε...

Φίλε κ. Τσούκα, το άρθρο σας είναι κομβικό, καθώς σηματοδοτεί με πολύ σαφή τρόπο την αδυναμία της ανάλυσης να προσεγγίσει το σύγχρονο νεοελληνικό κράτος-οπερέτα με όρους δυτικούς και ορθολογικούς.

Αυτός ο αναχρονισμός που διαπιστώνετε, υπήρχε, υπάρχει και δε βλέπω πώς θα σταματήσει να υπάρχει. Εδώ και χρόνια πολλά τα βασικά χαρακτηριστικά του νεοελληνικού μας κράτους-οπερέτα είναι μετασοβιετικά αλλά και (ίσως κυρίως) μεταοθωμανικά: σουλτάνοι, πασάδες, χανουμάκια, βιλαέτια, ραγιάδες, τεμενάδες, αποκεφαλισμοί, γενίτσαροι, αρματολοί και (πολλοί) κλέφτες, συνυπάρχουν αρμονικά με συντρόφους, νομενκλατούρες, ντάτσες, φτώχεια, μιζέρια, διαφθορά, επαναστάσεις και καταστολή.

Νομίζω ότι η υπόθεση σηκώνει βιβλίο...


@ mgeres:

Η αλλαγή δεν μπορεί να προέλθει από μεταμόσχευση δυτικών τρόπων στη μεταοθωμανική/μετασοβιετική Ελλάδα. Απλά, δεν υπάρχει συμβατότητα ιστού. Άσε που τα δυτικοσπουδαγμένα golden boys, με τη βιασύνη και την απληστία που τους έχει εμφυσήσει η δυτική κουλτούρα, δεν έχουν υπομονή. Γρήγορα κλίνουν υπέρ του να τα αρπάξουν και να την ξανακάνουν για έξω. Δεν τους μέμφομαι. Ίσως κι εγώ να έκανα το ίδιο. Στο κάτω κάτω, ένας λαός που όταν απογοητεύεται απ' τις μπούρδες του Κωστάκη ξαναπροσβλέπει στις μπούρδες του Γιωργάκη, τι ελπίδες έχει;

Η αναζήτηση για τον έλληνα Ομπάμα συνεχίζεται.

Ανώνυμος είπε...

΄΄Εγώ πάντως νομίζω ότι υπάρχει ελπίδα... Είτε μετά από κάποιου είδους 'καταστροφή' ή ηλεκτροσόκ (π.χ. τα σημερινά τραγικά επισόδια ή κατάρευση της οικονομίας) θα δημιουργηθούν οι συνθήκες για την ανάπτυξη μιας δυναμικής αλλαγής (α λα Ομπάμα).΄΄

Ο Ομπάμα αποδεικνύεται απλός ελιγμός του συστήματος μόνο αφελείς πίστεψαν το αντίθετο. Θεωρώ μάλλον απίθανο ένα συστημα να αυτορυθμιστεί. Εδώ επανήλθε η KGB στην ηγεσία της Ρωσσίας και θεωρούμε ότι θα αυτορυθμίστηκαν οι ΗΠΑ? Οι πραγματικές και ριζικές αλλαγές μάλλον απαιτούν και τελειωτικό τέλμα και δραματική αναταραχή που ευτυχώς και δυστυχώς δεν έχουμε δει ακόμη.

''Είτε (πιο αισιόδοξο σενάριο) θα αναδυθεί ένας συνασπιμός προοδευτικών ανοιχτόμυαλων νέων ανθρώπων, οι οποίοι έχουν ζήσει αρκετά χρόνια στο εξωτερικό (για να μπορέσουν να ξεπεράσουν τις αναχρονιστικές πεποιθήσεις τους) ή/και έχουν πολλαπλές εμπειρίες που τους αποθούν να σκέπτονται ιδεοληπτικά και που τους ωθούν να δρουν με εξωστρέφεια και μετά από διάλογο. Νομίζω ότι η δημιουργία ενός νέου κινήματος δεν είναι πολύ μακρiα.''

...Κάτι σαν το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα του Αμερικανοτραφή Παπανδρέου?...

Οι πραγματικές αλλαγές απαιτούν βαθιά γνώση της κοινωνικής πραγματικότητας κάτι που κανένας εισαγώμενος φωστήρας δεν μπορει να εχει. Τίποτα δεν διδαχθήκατε από την εισαγωγή της... ΄΄δημοκρατίας΄΄ στο Ιρακ;

Μανώλης Γκερεδάκης είπε...

Προς Christos P.

Καταρχήν, δε μίλησα ούτε για μεταμόσχευση ούτε για golden boys. Μίλησα για νέους που έχουν πολλαπλές και διαφορετικές εμπειρίες. Βάσει αυτών των εμπειριών η δημιουργία καινοτόμων λύσεων που να αντανακλούν την ελληνική πραγματικότητα (όχι να επιβληθούν από το κράτος, αλλά από την ίδια την κοινωνία) είναι πιο εφικτή. Είμαι τελείος αντίθετος με μεταμοσχευτικές πρακτικές που συνήθως επιχειρεί η εκάστοτε κυβέρνηση. Η ουσιαστική αλλάγη θα προέλθει (ή τουλάχιστον έτσι φαντάζομαι) από προσωπικότητες, οι οποίες είναι αμαλγάματα εμπειριών σε διαφορετικές κοινωνίες. Η μία κοινωνία πρέπει να είναι η ελληνική. Αλλά πιστεύω ότι ο αναχρονισμός (ένα βαθιά κοινωνικό φαινόμενο) δε θεραπεύεται χωρίς την απόκτηση βιωμάτων σε διαφορετικά κοινωνικά συστήματα με πιο εξελιγμένα πλαίσια λόγου και κοινωνικές διαδικασίες. Αυτό είναι τελείως διαφορετικό από τη μεταμόσχευση. Συμφωνώ ως προς τη μη συμβατότητα 'ιστού'. Απλά φαντάστικα μία πρακτική μέθοδο για τη δημιουργία 'νέου ιστού'. Μόνο εάν δημιουργηθεί αυτός ο ιστός θα είναι εφικτή και η ανάδυση νέων ηγετών.

Προς Δευκαλίων

Συμφωνώ ότι οι αλλαγές χρειάζονται βαθιά γνώση της (πικρής) ελληνικής πραγματικότητας. Αλλά και βαθιά γνώση της πραγματικότητας που βρίσκεται εκτός ελληνικών συνόρων. Διότι μόνο μόνοι που δεν είμαστε. Χωρίς εμπειρίες που μας 'εξοπλίζουν' με γνώση ως εργαλείο για τη δημιουργία κοινοτόμων λύσεων, δε θα πάμε και πολύ μακριά.

Πραγματικά δεν καταλαβαίνω τi σχέση έχει το κίνημα που περιγράφω με το ΠΑΣΟΚ. Το ότι δεν μπορούμε να σκεφτούμε άλλου είδους κινήματα... είναι μάλλον εμπειρική απόδειξη του αναχρονισμού που μας διακρίνει ως κοινωνία. Το κίνημα στο οποίο αναφέροομαι δεν υπάρχει στις βιβλιοθήκες. Πρέπει να το ανακαλύψουμε εμείς!

Ανώνυμος είπε...

@mgeres

Κατάλαβα τι εννοούσατε και συγγνώμη αν ακούστηκα συγκαταβατικός.

Αυτό που ήθελα να πω είναι ότι η θεσμική υπανάπτυξη που χαρακτηρίζει την Ελλάδα καθιστά πολύ δύσκολο κάθε αυτονόητο παραλληλισμό με τις θεσμικά και κοινωνικά ανεπτυγμένες χώρες. Αλλού, το πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύσσεται κάθε επιχείρημα (και εγχείρημα) είναι καθαρό: αυτό θέλουμε να έχουμε, έτσι γίνεται με τον βέλτιστο τρόπο, αυτός είναι ο δρόμος προς το να το αποκτήσουμε, έτσι θα διαχειριστούμε την αλλαγή, τόσο θα στοιχίσει, τότε θα υπάρχει.

Η σύγχρονη Ελλάδα δεν χαρακτηρίζεται πια από τη βλαχαδερότητα του παρελθόντος, τότε που το καλό έπρεπε να είναι ευρωπαϊκό ή εγγλέζικο ή αμερικάνικο. Δεν μας λείπουν οι ιδέες, αλλά περισσεύουν ο φαρισαϊσμός και η τομαρολατρεία. Όχι απλώς φλερτάρουμε με την ιδέα, αλλά είμαστε πεπεισμένοι ότι τα αυγά βάφονται με πορδές. Είναι δε αυτός ο μόνος κοινός σκοπός προς τον οποίο αγογγύστως συνεισφέρουμε τα μέγιστα...

Για να επανέλθω, κάποιος που έζησε έξω επί χρόνια, ποτίστηκε με τα αυτονόητα μιας οργανωμένης, θεσμικά ανεπτυγμένης κοινωνίας. Όσο καλό σκοπό κι αν έχει, η πολυπλοκότητα της ελληνικής πραγματικότητας θα τον συντρίψει. Αν είναι ηθικό στοιχείο, σύντομα θα παλεύει για το ψωμί του και θα μετανιώσει πικρά που γύρισε διατεθειμένος να προσφέρει. Αν είναι γατούλης ή παρακοιμώμενος της εξουσίας, μάλλον θα θέσει τις ικανότητές του στην υπηρεσία της διαφθοράς.

Ο Καποδίστριας ήταν ο πρώτος και ο τελευταίος με το προφίλ που προτείνετε, αγαπητέ φίλε. Όλοι ξέρουμε το κόλπο του με τις πατάτες, και όλοι ξέρουμε πώς τελικά προτιμήσαμε να τον ξεφορτωθούμε.

Μανώλης Γκερεδάκης είπε...

Ίσως να έχετε δίκιο. Μετά τα τελευταία δραματικά γεγονότα, νιώθω ότι μάλλον τα σχόλια μου είναι τελείως ανεπίκαιρα...

"Όσο καλό σκοπό κι αν έχει, η πολυπλοκότητα της ελληνικής πραγματικότητας θα τον συντρίψει."

Αυτό το σχόλιό σας ακούγεται τόσο έντονα σήμερα... Κρίμα το παιδί... κρίμα για τη θλιβερή αλήθεια στην οποία αναφέρεστε...