«Κύριε πρόεδρε θα είστε παρελθόν…»

Θλιβερό συμπέρασμα…. Τελειώνοντας το προτελευταίο κεφάλαιο του γλαφυρού αυτοβιογραφικού του βιβλίου «Οδοιπορικό για τη Γνώση» (Εστία, 2009), ο διακεκριμένος καθηγητής Ιατρικής Χ.Μ.Μουτσόπουλος (ΧΜ) μελαγχολικά παρατηρεί: «η εμπειρία αυτή μου δίδαξε πόσο δύσκολος είναι ο δρόμος για τον εκσυγχρονισμό των θεσμών μας και πόσο τα ιδιοτελή συμφέροντα επιβάλλονται στο δημόσιο συμφέρον».

Για ποια εμπειρία μιλά ο συγγραφέας; Από το τις αρχές του 1999 μέχρι το καλοκαίρι του 2000 διετέλεσε πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ), ενώ πιο πριν, από το 1996 έως το 1998, προήδρευσε της Εθνικής Επιτροπής Λίστας Συνταγογραφούμενων Φαρμάκων (ΕΕΛΣΦ). Στο εξαίρετο βιβλίο του ο ΧΜ περιλαμβάνει ένα διαφωτιστικό κεφάλαιο, στο οποίο περιγράφει την εμπειρία του ως διαμορφωτής δημόσιας πολιτικής στο χώρο του φάρμακου.

Όσοι μελετούν τις μεταρρυθμίσεις θα βρουν ενδιαφέροντα στοιχεία στο βιβλίο του ΧΜ. Πράγματα που υποψιαζόμαστε, επιβεβαιώνονται. Εν ολίγοις: οι μεταρρυθμίσεις συναντούν κύματα αντιδράσεων από επιμέρους συμφέροντα, τα οποία, με διάφορους τρόπους, επιβάλλονται σε κατά κανόνα διαπλεκόμενους ή τουλάχιστον δειλούς πολιτικούς, έτσι ώστε να διαιωνίζεται η αδράνεια του «συστήματος», δηλαδή η προστασία ιδιοτελών συμφερόντων σε βάρος του δημοσίου συμφέροντος. Αυτό είναι το βασικό μοτίβο της μεταρρυθμιστικής παλινδρόμησης.

Ο Χ. Μουτσόπουλος, εξέχων πανεπιστημιακός γιατρός με παγκόσμια αναγνώριση, δεν προσχωρεί στο κυρίαρχο πολιτικο-καθηγητικό σύστημα συναγελασμού και διαπλοκής. Δεν προσεταιρίζεται τους πολιτικούς• αντιθέτως, οι πολιτικοί προστρέχουν σε αυτόν. Διαθέτει ανεξαρτησία, η οποία, σε συνδυασμό με βαθιά γνώση, εδραία αυτοπεποίθηση, διεθνή εμπειρία, και απαιτητικό επαγγελματισμό, τον κάνουν να μην επιδιώκει να είναι πολιτικά αρεστός, αλλά κοινωνικά χρήσιμος και επαγγελματικά σεβαστός.

Η ΕΕΛΣΦ, αποτελούμενη από επιστήμονες υψηλού κύρους, θέτει διεθνώς αποδεκτά κριτήρια, συντάσσει τη σχετική λίστα, και την υποβάλλει στα αρμόδια υπουργεία. Η εγχώρια φαρμακοβιομηχανία αντιδρά, αφού πλέον μόνο φάρμακα με αποδεδειγμένη θεραπευτική αξία θα μπορούν να συνταγογραφούνται από τα ασφαλιστικά ταμεία, οδηγώντας έτσι σε μείωση περιττών δημοσίων δαπανών. Κατευθυνόμενα δημοσιογραφικά δημοσιεύματα δημιουργούν ανασφάλεια.

Σε σύσκεψη στο υπουργείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ο εκπρόσωπος της φαρμακοβιομηχανίας εκφράζει με θλίψη ότι «με τη λίστα θα αφήσετε χωρίς δουλειά διακόσιες ελληνικές οικογένειες». Η έγνοια του βιομηχάνου είναι συγκινητική, αν και διόλου πρωτότυπη («ό,τι είναι καλό για τη Τζένεραλ Μότορς είναι καλό για την Αμερική»). Η αντίδραση είναι προβλέψιμη. Εκείνο που είναι λιγότερο προβλέψιμο είναι η απεμπόληση του δημοσίου συμφέροντος από τους ταγούς του – τους υπουργούς. Οι αντιδράσεις της φαρμακοβιομηχανίας έκαμψαν την τότε κυβέρνηση. Με εύσχημο τρόπο, τα φάρμακα που αποκλείσθηκαν από τη λίστα επανήλθαν. Τα ιδιωτικά συμφέροντα κατίσχυσαν. Μαντεύετε γιατί…

Ένα χρόνο αργότερα προτείνεται στον Μουτσόπουλο η προεδρία του ΕΟΦ, την οποία αποδέχεται αμισθί, παρά τις πολλές και εύλογες επιφυλάξεις του αρχικά. Συστήνει υψηλών προδιαγραφών Διοικητικό Συμβούλιο, καθιερώνει διαδικασίες που προάγουν τη διαφάνεια και την αποτελεσματικότητα του ΕΟΦ, επιταχύνει σημαντικά το ρυθμό έγκρισης νέων φαρμακευτικών ουσιών, ελέγχει αυστηρά την ισοδυναμία αντίγραφων και πρωτότυπων φαρμάκων (τα πρώτα είναι αρκετά φτηνότερα από τα δεύτερα), προτείνει το διορισμό ανθρώπων κύρους σε επιστημονικές επιτροπές του ΕΟΦ.

Οι αντιδράσεις δεν άργησαν να φανούν. Βουλευτές της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης υποβάλλουν ερωτήσεις στη Βουλή και μεροληπτικά δημοσιεύματα υποστηρικτών της φαρμακοβιομηχανίας βάλλουν εναντίον του διορισμού του. Οι αντιδράσεις κορυφώνονται όταν, το χειμώνα του 2000, τα ΜΜΕ δραματοποιούν κρούσματα μηνιγγίτιδας, πανικοβάλλοντας την κοινή γνώμη. Μετά από μελέτη, ο ΕΟΦ αποφαίνεται ότι το εμβόλιο μηνιγγιτιδόκοκκου δεν ενδείκνυται για μαζικό εμβολιασμό και ότι πρέπει να χορηγείται μόνο από τα υγειονομικά κέντρα της χώρας.

Ο φαρμακοβιομήχανος που παράγει το σχετικό εμβόλιο δεν χάρηκε και το έδειξε ποικιλοτρόπως. Ο ΕΟΦ, ωστόσο, επιμένει στην επιστημονικά τεκμηριωμένη απόφασή του. Σε συνάντησή του με το Μουτσόπουλο, ο βιομήχανος του πετάει κατάμουτρα: «Κύριε πρόεδρε θα είστε παρελθόν για τον Οργανισμό». Λίγους μήνες αργότερα, η «πρόβλεψή» του δικαιώθηκε. Το καλοκαίρι του 2000 ο Μουτσόπουλος παραιτήθηκε. Παρά τις αρχικές κυβερνητικές βεβαιώσεις, γνωμάτευση του υπουργείου Παιδείας απεφάνθη ότι δεν μπορούσε να είναι άμισθος πρόεδρος του ΕΟΦ διατηρώντας παράλληλα την πανεπιστημιακή του θέση. Ήταν ήδη πολύ «ενοχλητικός»…

Άνθρωποι «προτεσταντικών» προδιαγραφών σαν τον Μουτσόπουλο, είναι «δύστροποι», «απρόβλεπτοι», «μη συνεργάσιμοι». Παίρνουν τη δουλειά τους στα σοβαρά, θεωρούν το δημόσιο αξίωμα μέγιστη τιμή και ευθύνη, δεν κάνουν εκπτώσεις στα απαιτητικά κριτήριά τους, δεν παίρνουν «δωράκια», δεν χαρίζονται. Τέτοιοι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι για ένα διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα. Γι αυτό και τη χώρα δεν τη διοικούν άνθρωποι με το ανάστημα του Μουτσόπουλου, αλλά σπιθαμιαίοι κομματάνθρωποι σαν κι αυτούς που βλέπετε γύρω σας.

Κύκλος φαύλος, δυσώδης, πνιγηρός...

Σε μια απολαυστική γελοιογραφία του ΚΥΡ στο «Βήμα» (22/3/2009), απεικονίζονται δυό νέοι, πιθανότατα φοιτητές, με τα βιβλία υπό μάλης, να περπατούν παρέα μπροστά από τα προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Λέει ο ένας στον άλλο: «Δύο δρόμοι ανοίγονται μπροστά μας! Η θα γίνουμε αντιεξουσιαστές να σπάμε ή θα γίνουμε εξουσιαστές να κλέβουμε». Υπερβολικός ο αφορισμός αλλά περιγράφει έναν ευδιάκριτο ιδεότυπο που χαρακτηρίζει την Ελλάδα σήμερα: τον πνιγηρό φαύλο κύκλο στον οποίο έχει εμπλακεί η χώρα.

Οι «εξουσιαστές» κλέβουν, λαδώνονται, αυθαιρετούν• οι «αντιεξουσιαστές» σπάνε, «απαλλοτριώνουν», βιαιοπραγούν. Η ιδιοτέλεια του ενός τροφοδοτεί τη βία του άλλου. Είναι οι δύο πόλοι του ίδιου βρόχου. Είτε ιδιοποιούμενοι, είτε καταστρέφοντας δημόσιο πλούτο, «εξουσιαστές» και «αντιεξουσιαστές» λεηλατούν τα κοινά, αποδομούν τον ιστό της κοινότητας, «ιδιωτεύουν» – δεν μετέχουν στον «κοινό λόγο» της «πόλεως», δεν δεσμεύονται από κοινούς κανόνες, προτάσσουν στανικά τον δικό τους «ιδιωτικό» λόγο. Θέλουν πάση θυσία να κατισχύσουν.

Η προανακριτική επιτροπή της Βουλής για τη διερεύνηση της πιθανής εμπλοκής του πρώην υπουργού κ.Παυλίδη σε σκάνδαλο διαφθοράς εξέδωσε πέντε πορίσματα παρακαλώ! Οχι ένα, πέντε! Αν χρειαζόταν ένα μόνο παράδειγμα κατάρρευσης του «κοινού λόγου», ιδού: κάθε κόμμα και το δικό του πόρισμα! Ακόμα κι ένα μη-πολιτικό θέμα, όπως είναι η διερεύνηση πιθανού σκανδάλου διαφθοράς πρώην υπουργού, κομματικοποιείται. Τους βουλευτές της προανακριτικής επιτροπής δεν τους ενδιέφερε η εξεύρεση της αλήθειας (ποιός έκανε τι), αλλά η προαγωγή του ιδιοτελούς κομματικού συμφέροντος. Ο «ιδιωτικός» λόγος επιζητά την άμετρη αυτο-επιβεβαίωσή του. Η διαβούλευση ουσιαστικά καταργείται, αφού τα συμπεράσματά της συνάγονται ευθέως από τον συσχετισμό κομματικών δυνάμεων. Η Βουλή ως υπερκείμενος θεσμός, ο οποίος εκπροσωπεί το έθνος και υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, ακυρώνεται.

Τους βουλευτές-κομματανθρώπους δεν τους συνέχει κάτι κοινό, πέρα και πάνω από τις αναπόφευκτες πολιτικές διαφορές τους. Το μόνο που τους συνδέει είναι η αντιπαλότητα. Ως υπολογιστικά σκεπτόμενοι παίκτες, χειραγωγούν τα θεσμικά όργανα για να πλήξουν τον αντίπαλο, να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους, ή να υπογραμμίσουν τη διαφορετικότητά τους• δεν νοιώθουν ότι μετέχουν σε κάτι ευρύτερο, στο οποίο ex officio συνεισφέρουν. Αυτό είναι το δράμα του πολιτικού συστήματος: λειτουργεί περισσότερο ως «σύστημα», δηλαδή ως μηχανισμός προστασίας των ιδιαίτερων συμφερόντων του, και λιγότερο ως θεσμός, δηλαδή ως ένα σύνολο κριτηρίων διυποκειμενικής (κοινής) αναφοράς.

Οταν δίπλα στην προστασία του κομματικού συμφέροντος προστεθεί και η μέριμνα για το στενά ατομικό συμφέρον, η αποκοπή από τον «κοινό λόγο» είναι πλήρης και η αυτο-γελοιοποίηση τέλεια. Ενώ διαπιστώθηκε, σύμφωνα με τον αντιπρόεδρο της προανακριτικής επιτροπής κ.Τζίμα, «πάρτι (τραπεζικών) καταθέσεων γύρω από τον Παυλίδη», οι βουλευτές της πλειοψηφίας επέλεξαν να αγνοήσουν τα σχετικά στοιχεία και να απαλλάξουν τον πρώην υπουργό. Πετάει ο γάιδαρος; Πετάει!

Βουλευτές της ΝΔ δεν δίστασαν να ομολογήσουν ότι το ερώτημα που θεσμικά τους ετέθη, αν δηλαδή έπρεπε να παραπεμφθεί ο κ.Παυλίδης σε ειδικό δικαστήριο ή όχι, δεν ήταν το κυρίαρχο στη σκέψη τους. Ανέφεραν ξεδιάντροπα ότι το ερώτημα στο οποίο κυρίως απάντησαν με την ψήφο τους ήταν αν θα οδηγούνταν η χώρα σε πρόωρες εκλογές ή όχι. Η κυρία Παπακώστα ομολόγησε ότι οι βουλευτές δεν ψήφισαν «απολύτως και 100% κατά συνείδηση»• άλλα κριτήρια εμφιλοχώρησαν. Είναι σα να αποφασίζει ο δικαστής για την ενοχή ενός φερόμενου ως βιαστή όχι με βάση τις πράξεις του, αλλά με γνώμονα την οικογενειακή καταγωγή του!

Δεν είναι τυχαίο. Ο Ανταμ Σμιθ γράφει στη «Θεωρία των Ηθικών Αντιλήψεων» ότι «η πραγματική ουσία της αρετής είναι η οξεία και έντονη προσοχή στην ευπρέπεια (propriety) της διαγωγής μας». Αυτή η «ευπρέπεια» προκύπτει όταν το «πάθος» του ατόμου συμπίπτει με το «πάθος» που θα είχε ένας «αμερόληπτος θεατής» αν ήταν στη θέση του. Ο «αμερόληπτος θεατής» ενσαρκώνει τη διυποκειμενική λογική του θεσμού στον οποίο μετέχει το άτομο• δημιουρεί την απαραίτητη απόσταση μεταξύ του ατόμου και του ιδιοτελούς συμφέροντός του και παρέχει υπερ-ατομικά κριτήρια συμπεριφοράς.

Οταν οι κοινές αξίες που συνέχουν τον κοινοβουλετικό θεσμό θραύονται, δηλαδή ανάγονται σε ιδιοτελείς κομματικές-ατομικές αξίες, τότε απισχνάται ο θεσμός και εξασθενεί ο «αμερόληπτος παρατηρητής». Ο βουλευτής δρα τότε «ιδιωτικά», δίχως ηθική πυξίδα, η συνείδησή του στερείται προσανατολισμού. Φτάνει στο αξιοθρήνητο σημείο να αυτο-γελοιοποιείται κλείνοντας τα μάτια στην εμπειρική πραγματικότητα• συμπεριφέρεται σαν τον Μανώλη, την Παπακώστα και το Γιακουμμάτο. Οταν τα κριτήρια απόφασης παύουν να αναφέρονται στις διυποκειμενικές αξίες που συνέχουν τους θεσμούς, τότε μεταλλάσσονται αυτο-εξυπηρετικά, οι ταγοί τους ξεφτιλίζονται και οι θεσμοί εκφυλίζονται. Η «εξουσιαστική» Βουλή μετατρέπεται σε «μπου...λο» πρόσφορο για «αντιεξουσιαστική» πυρπόληση.

Κύκλος φαύλος, δυσώδης, πνιγηρός....