Τα «ανθρωπάκια» απαξιώνουν τους θεσμούς

Η επαπειλούμενη οικονομική χρεοκοπία της χώρας μας φέρνει αντιμέτωπους με τις πρακτικές και νοοτροπίες που κατέστησαν δυνατή τη χρεοκοπία – την ηθική αμβλύνοια, την απαξίωση των θεσμών, την έλλειψη ηγεσίας. Τα τελευταία τράντα χρόνια στην Ελλάδα κατασκευάστηκε ένας ναρκισιστικός ανθρωπότυπος, κύρια γνωρίσματα του οποίου είναι η περιφρόνηση κανόνων, η καιροσκοπική ιδιοτέλεια, και ο άνευ αρχών ευδαιμονισμός. Η οικονομική μας αθλιότητα μας ωθεί, επιτέλους, να αναστοχαστούμε την ανθρωπολογία μας.

Αν και στην κατασκευή του ναρκισιστικού ανθρωπότυπου συνέβαλλαν πολλοί παράγοντες, σημαντικές ευθύνες έχει η ηγετική ελίτ της χώρας. Δεν αναφέρομαι τόσο στη χαμηλή ποιότητα της πλειονότητας των πολιτικών σε όλα τα επίπεδα (αυτό έχει πάψει να μας εκπλήσσει), όσο στην ηγέτιδα τάξη που διοικεί τους θεσμούς. Η ραγδαία απαξίωση των θεσμών κατέστη εφικτή στο μέτρο που η άκρατη κομματικοποίηση του δημόσιου βίου, η έλλειψη επαγγελματισμού, και η κυρίαρχη ιδεολογία του ναρκισιστικού λαϊκισμού ανέδειξαν σε ηγετικές θέσεις «ανθρωπάκια» (για να δανεισθώ τη φράση του διευθυντή της «Καθημερινής» κ.Παπαχελά), των οποίων κύριο κίνητρο δεν είναι η προαγωγή των «ενδογενών αξιών» που διέπουν τη λειτουργία του θεσμού, αλλά η ικανοποίηση ιδιοτελών επιδιώξεων.

Τα «ανθρωπάκια» θέλουν να είναι αρεστοί σε όλους• είναι συστηματικοί «ισορροπιστές», λατρεύουν την ηδονή της εξουσίας, σχετικοποιούν τους κανόνες, λειτουργούν με κύριο γνώμονα την αυτο-αναφορικότητα. Η παρρησία, το ηθικό ανάστημα, η τόλμη δεν τους είναι γνωστές συμπεριφορές. Προτιμούν να κλείνουν τα μάτια σε απαράδεκτες πρακτικές για να αποφύγουν τις σκληρές επιλογές που το διοικείν επιβάλλει. Δεν αισθάνονται ότι υπηρετούν μακροχρόνιες αξίες, γι αυτό εύκολα προβαίνουν σε καιροσκοπικούς συμβιβασμούς. Δεν επιδιώκουν να εμπνέουν τους άλλους με το παράδειγμά τους, αρκούνται στην ασπόνδυλη μικρο-διαχείριση. Κυρίως είναι αναρριχητικοί τακτικιστές. Στο μέτρο που διαθέτουν όραμα και στρατηγική, αφορά το άτομό τους, τη διαχείριση της «εικόνας» τους, προκειμένου να ανέλθουν σε «ανώτερα» αξιώματα. Συναλλάσσονται με όσους χρειάζονται ή απειλούν την εξουσία τους, ανέχονται εξευτελιστικές για τους ίδιους και το θεσμό συμπεριφορές, εκλογικεύουν τις αυτο-εξυπηρετικές επιλογές τους με όρους πολιτικής ορθοφροσύνης. Κρύβουν τον γλοιώδη κομφορμισμό τους πίσω από το προσωπείο της κομψής «υπευθυνότητας». Ο φαρισαϊσμός είναι δεύτερη φύση τους.

Που ευδοκιμεί αυτό το είδος; Εκεί όπου οι φορείς νόμιμης εξουσίας δεν έχουν νοοτροπία κυβερνήτη θεσμού, αλλά διαχειριστή εξουσιαστικών προνομίων. Τα πανεπιστήμια είναι χαρακτηριστική περίπτωση. Στους χώρους που θα περίμενε να δει κανείς υποδείγματα ηγετικής συμπεριφοράς – ευτολμίας, παρρησίας, ανιδιοτελούς προσφοράς – συναντά συχνά δειλία, απραξία, αυτο-εξυπηρετικό πνεύμα. Οχι σπάνια, με τιμητικές φυσικά εξαιρέσεις, οι ακαδημαϊκές ηγεσίες αποφεύγουν τις δύσκολες επιλογές, μεριμνούν για τα μικρο-συμφέροντά τους (ατομικά, συγγενικά, φιλικά, κομματικά), αναμασσούν την ξύλινη γλώσσα της κρατούσας πολιτικής ορθοφρσύνης, λένε στην κάθε ομάδα αυτά που θέλει να ακούσει. Οι ακαδημαϊκοί ηγέτες-«ανθρωπάκια» έχουν ορίζοντα αναφοράς αντίστοιχο του αναστήματός τους• προσαρμόζουν το ρόλο στα μέτρα τους.

Ζητά η υπουργός Παιδείας από τους πρυτάνεις να οριοθετήσουν το χώρο του ασύλου. Τι απαντά ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών; «Δεν είναι δυνατόν να ζητά το υπουργείο να οριοθετήσω τους χώρους σε 418 κτίρια του ιδρύματος. Ας κοιτάξει η πολιτεία να ανοίξει άλλα ζητήματα»! Ναι, σωστά διαβάσατε: ο πρύτανης αρνείται να κάνει τη δουλειά του, προφανώς για να μη συγκρουστεί με τις κομματικές ολιγαρχίες που λυμαίνονται τα πανεπιστήμια. Αν όμως ο πρύτανης δεν εφαρμόζει το νόμο, γιατί να το κάνει ο φοιτητής; Αν ο πρύτανης αδιαφορεί για την προστασία της δημόσιας περιουσίας, γιατί να τη σεβαστεί ο καταληψίας; Αν ο πρύτανης δεν εμπνέει σεβασμό με την ηγετική συμπεριφορά του, γιατί να του αποδώσει τον οφειλόμενο σεβασμό η ακαδημαϊκή κοινότητα;

Οι καθηγήτριες της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρίες Κουτσογιάννη και Τζώνου θέλουν να εφαρμόσουν το νόμο, ο οποίος ρητά προβλέπει μέγιστη εξεταστική περίοδο τριών εβδομάδων. Οι φοιτητές αντιδρούν (θέλουν εξεταστική περίοδο δύο μηνών!) και μερικοί τραμπούκοι καταλαμβάνουν το εργαστήριο των καθηγητριών, με το ανατριχιαστικό σύνθημα «Δεν υπάρχουν νόμοι και κανονισμοί, νόμος είναι η ανάγκη του κάθε φοιτητή»!. Πως αντιδρά ο πρόεδρος της Ιατρικής Σχολής; Επιπλήττοντας εμμέσως τις καθηγήτριες, διότι παραβιάζουν το «εθιμικό δίκαιο, το οποίο έχει διαμορφωθεί από φοιτητές και διδάσκοντες τα τελευταία 23 χρόνια». Ναι, σωστά διαβάσατε. Τι «εθιμικό δίκαιο» της Ιατρικής Σχολής, προϊόν χρόνιας συμπαιγνίας καθηγητών-φοιτητών προς αμοιβαίο όφελος (οι καθηγητές «εξαγοράζουν» τη δυνατότητα να εκπληρώνουν ασυνεπώς στις υποχρεώσεις τους, οι φοιτητές να παίρνουν άκοπα το πτυχίο τους), υπερισχύει του νόμου! Οι πρυτανικές αρχές του Πανεπιστημίου Αθηνών «εθιμικά» σιωπούν!

Ποιός είναι, τυπικά, ο λόγος της καθιέρωσης του «εθιμικού δικαίου»; «Η ιδιαιτερότητα του προγράμματος σπουδών της Ιατρικής Σχολής», παρατηρεί εμβριθώς ο πρόεδρός της, όπως ο μεγάλος αριθμός μαθημάτων και η καθυστερημένη διανομή συγγραμμάτων. Να πως παράγεται η μετριότητα, κλιμακώνεται σε αθλιότητα, και επέρχεται η απαξίωση των θεσμών: οι ιθύνοντες επιλέγουν να συναλλάσσονται με τους διοικούμενους, εκμαυλίζοντάς τους με τη λαϊκιστική παραχώρηση «προνομίων» (εν προκειμένω, εξεταστικές διευκολύνσεις, ευφημηστικά αποκαλούμενες από τον πρόεδρο της Ιατρικής μια «λειτουργική πρακτική»). Αντί η ηγεσία της Ιατρικής Σχολής να υπερασπισθεί με σθένος και παρρησία τις αξίες του θεσμού που εξελέγη να υπηρετεί, απαιτώντας την άρση των «ιδιαιτεροτήτων», συμβιβάζεται με αυτές• ανέχεται «εθιμικά» την παρανομία και την υποβάθμιση της ποιότητας σπουδών. Βολεύονται πολλοί...

Με την αυστηρή επιτήρηση, η ΕΕ μάλλον θα μας σώσει από τις άφρονες οικονομικές επιλογές του διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος. Από τους ηγέτες-«ανθρωπάκια» που απαξιώνουν τους θεσμούς, ποιός θα μας σώσει;

Οι μάστορες του ψεύδους

«Αλλά το πλείστον κακόν οφείλεται αναντιρρήτως εις την ανικανότητα της ελληνικής διοικήσεως. Θα έλεγε τις ότι η χώρα αύτη ηλευθερώθη επίτηδες δια να αποδειχθή ότι δεν ήτο ικανή προς αυτοδιοίκησιν»
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Στα τέλη Οκτωβρίου 2004 δημοσίευσα ένα άρθρο, με τίτλο «Όταν κυβερνούν οι άφρονες ερασιτέχνες» («Βήμα», 30/10/2004). Στο άρθρο επέκρινα τον τότε υπουργό Οικονομικών κ.Αλογοσκούφη για τη θορυβώδη πολιτικοποίηση του θέματος της δημοσιονομικής απογραφής, με την οποία αμφισβητούνταν οι λογιστικές πρακτικές της προηγούμενης κυβέρνησης Σημίτη και τα εξ αυτής απορρέοντα οικονομικά μεγέθη. Ισχυριζόμουν ότι ο τρόπος που διεξήγαγε την απογραφή ο κ.Αλογοσκούφης πρόδιδε έλλειψη «φρόνησης»: το διακύβευμα της Αλογοσκούφειας απογραφής δεν ήταν μόνο η ορθότητα (ακόμη και η εντιμότητα) της λογιστικής πρακτικής του προκατόχου του, αλλά κάτι πολύ σοβαρότερο: το συνολικό συμφέρον της χώρας. Η απογραφή έπρεπε να είχε γίνει πολύ πιο αθόρυβα και μεθοδικά• να μην καταστεί όπλο κατά του πολιτικού αντιπάλου, αλλά μια ευκαιρία για την απόκτηση σωστών, επιτέλους, στατιστικών στοιχείων.

Σήμερα διαπιστώνω ότι σε εκείνο το άρθρο υπήρξα εξαιρετικά ήπιος και σχετικά αφελής. Ο κ.Αλογοσκούφης, ο κ.Παπαθανασίου, και οι λοιπές πολιτικές ασημαντότητες που διετέλεσαν υφυπουργοί τους, δεν υπήρξαν τόσο «άφρονες ερασιτέχνες», όσο μάστορες της απόκρυψης, της παραπλάνησης, και του ψεύδους. Κατήγγειλαν την προηγούμενη κυβέρνηση για ψευδή στατιστικά στοιχεία, ενώ οι ίδιοι μακράν τους ξεπέρασαν. Αν τους έτυπτε έστω και κατ΄ ελάχιστον η συνείδησή τους για το χάλι στο οποίο άφησαν τη χώρα, θάπρεπε να ζητήσουν τουλάχιστον συγγνώμη. Θα εξέπληττε αν το έκαναν.

Αν νομίζετε ότι υπερβάλλω, διαβάστε την τελευταία έκθεση της Γιούροστατ «Για τα στατιστικά στοιχεία του ελλείμματος και του χρέους της ελληνικής κυβέρνησης» (http://epp.eurostat.ec.europa.eu). Πίσω από την τεχνοκρατική γλώσσα του κειμένου, κρύβεται μια εκλεπτυσμένη όσο και μελαγχολική διάγνωση της θεσμικής παρακμής που μαστίζει τη χώρα. Με επίκεντρο τις στατιστικές υπηρεσίες, η Έκθεση συνιστά, μεταξύ άλλων, μια αδρή κοινωνιολογική περιγραφή των ελλαδικών θεσμών γενικότερα και της ευρύτερης ηθικής κατάπτωσης που τους χαρακτηρίζει.

Η Γιούροστατ αμφιβάλλει για την αξιοπιστία των ελλαδικών στατιστικών στοιχείων, αναφορικά με το χρέος και το έλλειμμα, εδώ και αρκετά χρόνια. Το Νοέμβριο 2004, δημοσίευσε μια Έκθεση στην οποία καταδείκνυε ότι οι ελλαδικές στατιστικές υπηρεσίες τροφοδοτούσαν την ΕΕ με ψευδή στοιχεία μεταξύ 1997-2003. Από το 2004 και μετά, τα πράγματα χειροτέρεψαν. Μεταξύ 2005 και 2009, σε πέντε περιπτώσεις η Γιούροστατ εξέφρασε «επιφυλάξεις». Όποτε τα σχετικά στοιχεία δημοσιεύθηκαν «άνευ επιφυλάξεων», αυτό ήταν αποτέλεσμα δικών της παρεμβάσεων.

Η αξιοπιστία των ελλαδικών στατιστικών στοιχείων αμφισβητήθηκε από τη Γιούροστατ περισσότερο από αυτά κάθε άλλης χώρας-μέλους της ΕΕ, Η υπηρεσία «αφιέρωσε μακράν περισσότερους πόρους και αποστολές στην Ελλάδα από οποιαδήποτε άλλη χώρα της ΕΕ». Αν και συμφωνήθηκε ένα «σχέδιο δράσης» με την ελληνική κυβέρνηση το 2006, εν τούτοις, η ευρωπαϊκή στατιστική υπηρεσία ομολογεί έμμεσα την αδυναμία της να διαπιστώσει πόσο τηρήθηκε!

Οι συντάκτες της Έκθεσης εκφράζουν με διπλωματικό τρόπο την αγανάκτησή τους ότι οι συμφωνίες συχνά δεν τηρούνταν. Θέματα λ.χ. όπως η καταγραφή των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων, οι λογαριασμοί κοινωνικής ασφάλισης, και το παθητικό των νοσοκομείων, τα οποία είχαν συμφωνηθεί με τη Γιούροστατ μεταξύ 2005 και 2008, επανεμφανίσθηκαν το 2009, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις των αρμοδίων. Η Έκθεση κατηγορεί τις ελληνικές αρχές για «εσκεμμένα ψευδείς αναφορές» (“deliberate misreporting”) αναφορικά με την καταγραφή των νοσοκομειακών δαπανών. Αντί να καταγραφούν οι απλήρωτες δαπάνες ύψους 3,3 δις. ευρώ, για την περίοδο 2005-2008, μόνο 2,3 δις ευρώ καταγράφηκαν ως παθητικό στις ελληνικές αναφορές προς την ΕΕ, τον Απρίλιο 2009 και στις 4/10/ 2009, «ψευδώς μειώνοντας το δημόσιο έλλειμμα». Όταν στις 21/10/2010, ο νέος υπουργός Οικονομικών κ.Παπακωνσταντίνου αύξησε κατά 2,5 δις. το ύψος του ελλείμματος (επιπλέον των 2,3 δις), αυτό συνέβη «παρά το γεγονός ότι το πραγματικό ποσό του παθητικού των νοσοκομείων είναι ακόμη άγνωστο», αφού μάλιστα, όπως αναφέρει η Έκθεση, ούτε τα ίδια τα νοσοκομεία καταγράφουν τις δαπάνες τους!

Η Έκθεση της Γιούροστατ δεν περιορίζεται στην παράθεση γεγονότων, αλλά προσφέρει και μια ερμηνεία τους. Η κορύφωση της ελλαδικής αναξιοπιστίας το 2009, με τις συνεχείς αναθεωρήσεις στοιχείων τον Απρίλιο και δύο φορές τον Οκτώβριο (πριν και μετά τις εκλογές), δεν είναι «ούτε πρωτοφανής, ούτε μεμονωμένο επεισόδιο», παρατηρεί. Η χαμηλή ποιότητα των ελλαδικών στατιστικών στοιχείων είναι χρόνιο φαινόμενο και παράγεται από ένα ανεπαρκές και πολιτικοποιημένο πλαίσιο διακυβέρνησης: «αδύνατοι θεσμοί», «ελλειμματική λογοδοσία», «κακός συντονισμός», «θολές και διαστρεβλωμένες πληροφορίες», «μη συμμόρφωση με ευρωπαϊκές οδηγίες», «απουσία θεσμικών ελέγχων και αντίβαρων», «πολιτικοποίηση» της διοίκησης. Τα Greek statistics είναι πρόβλημα «μόνον εν μέρει μεθοδολογικής φύσεως και βρίσκεται κυρίως πέραν της στατιστικής σφαίρας», καταλήγουν εύστοχα οι λειτουργοί της Γιούροστατ.

Η Έκθεση αναφέρει συχνά ότι η ποιότητα των στατιστικών στοιχείων της ΕΕ εξαρτάται από την «καλή πίστη» των συνεργαζομένων εθνικών υπηρεσιών. Οι Ευρωπαίοι σκέφτονται με τα ορθολογικά κριτήρια των προηγμένων χωρών, στις οποίες η εντιμότητα, η τήρηση συμφωνιών, και η καλή πίστη αποτελούν απαραίτητο όρο κάθε συνεργασίας. Δεν έχουν υπόψη ότι στην Ελλάδα η κουτοπονηριά, το ψέμα, η ανομία και η υποκρισία αποτελούν τρόπο ζωής. Μόνο σε ένα έθνος συστηματικών μικρο-απατεώνων, αντικοινωνικών ατομιστών, υποκριτικών πατριωτών, και γενικευμένης περιφρόνησης του νόμου, θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν τα Greek statistics. Μόνο σε ένα πελατειακό πολιτικό σύστημα ανίκανων και ιδιοτελών πολιτικάντηδων, το κράτος απαθλιώνεται, η ανικανότητα κυριαρχεί, και η δημόσια σφαίρα αλώνεται από πολιτικές σκοπιμότητες. Δυστυχώς, η χώρα εισπράττει σήμερα την περιφρόνηση που της αξίζει.