Κυριακή 29 Απριλίου 2012

6 Μαΐου 2012: Η ώρα της έλλογης οργής

«Πρέπει να επαινείται όποιος οργίζεται για τα πράγματα που πρέπει, με αυτούς που πρέπει, όπως πρέπει, όταν πρέπει, και για όσο πρέπει»
Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια (1125b-1126a)

Όσο οι εκλογές πλησιάζουν, τόσο τα διλήμματα εντείνονται: «αυτοδυναμία ή ακυβερνησία» δηλώνει ο Σαμαράς, «ευρώ ή δραχμή;» ρωτάει πονηρά ο Βενιζέλος. Πληθαίνουν και τα μετεκλογικά «σενάρια χάους». Οι τεχνικοί της εξουσίας πασχίζουν να μετατρέψουν την αγωνία μας για το μέλλον της χώρας σε ανασφάλεια και φόβο.  

Μερικοί αξιόλογοι αρθρογράφοι καλούν να ψηφίσουμε με «ψυχρή λογική», να αποφύγουμε την τιμωρητική ψήφο. Ορθολογικά σκεπτόμενοι, λένε, πρέπει να βάλουμε πάνω απ’ όλα το συμφέρον της χώρας, αντί απλώς να εκφράσουμε συναισθήματα θυμού. Αν η «ψυχρή λογική» υποδεικνύει ότι, σε τελική ανάλυση, το συμφέρον της χώρας υπηρετείται ψηφίζοντας ένα από τα κόμματα της φαυλότητας, ας είναι. Δεν είναι επιθυμητό, είναι όμως το μικρότερο κακό.

Και οι μεν και οι δε, παρά τα διαφορετικά κίνητρά τους, καταλήγουν σε εσφαλμένο συμπέρασμα. Οι μεν πολιτικάντηδες προκαλούν ιδιοτελώς το αίσθημα του φόβου στους πολίτες, οι δε ρασιοναλιστές αρθρογράφοι εμμένουν σε μια απλοϊκή αντίθεση λογικής και συναισθήματος. Και οι δύο παραβλέπουν ότι, στις σημερινές συνθήκες, το μείζον δίλημμα δεν είναι «ευρώ ή δραχμή;», αλλά ένα άλλο, δυσκολότερο στο χειρισμό του (καθότι, από λογικής απόψεως, αυτο-αναφορικό) δίλημμα: «πολιτική αναγέννηση ή αποσύνθεση;». 


Στο πρόσφατο διάγγελμα του πρωθυπουργού κ. Παπαδήμου αναδεικνύεται εμμέσως το μέγεθος του προβλήματος. «Η Ελλάδα βρίσκεται στο μέσον μιας δύσκολης διαδρομής», είπε. «Το οικονομικό και κοινωνικό κόστος είναι βαρύ. Η κόπωση, η δυσαρέσκεια, σε ορισμένες περιπτώσεις και η αγανάκτηση, είναι κατανοητές και ενίοτε δικαιολογημένες […]». Ως υπεύθυνος κυβερνήτης, ο κ. Παπαδήμος προειδοποιεί για τις δυσκολίες: «Θέλω να πω [στους] συμπολίτες μας ότι ανώδυνα κανένας δεν μπορεί να βγάλει τη χώρα από την κρίση. […] Αν θέλουμε να ξεφύγουμε από την κατάσταση που βρισκόμαστε […] απαιτεί[ται] σκληρή, συστηματική και πειθαρχημένη προσπάθεια, με όραμα και συνέπεια …». 


Αυτός ακριβώς είναι ο πυρήνας του προβλήματός μας. Η έξοδος από την κρίση είναι αναπόφευκτα οδυνηρή, μην ακούτε τους ανεύθυνους δημαγωγούς. Αλλά, για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την οδύνη της «θεραπείας», χρειαζόμαστε εμπνευσμένη προσπάθεια. Ερώτημα: υπάρχει σοβαρός άνθρωπος που να πιστεύει ότι ο Σαμαράς κι ο Αβραμόπουλος, ο Μεϊμαράκης και ο Στυλιανίδης από τη μια, ή ο Βενιζέλος και ο Σκανδαλίδης, ο Παπουτσής και η Γεννηματά από την άλλη, θα εμπνεύσουν, θα συνεγείρουν, και θα κατευθύνουν με όραμα, στρατηγική, και αξιοπιστία τη συλλογική προσπάθεια που απαιτείται; 


Η συγκυβέρνηση των κομμάτων της φαυλότητας θα ανακυκλώσει το πρόβλημα: στο βαθμό που θα παρατείνει την πολιτική κρίση (ακόμη κι αν έχουν πλειοψηφία στη νέα Βουλή) θα αυξήσει την πιθανότητα της άτακτης χρεοκοπίας. Εφόσον γνωρίζουμε ότι το πρόβλημά μας είναι πρωτίστως αξιακό-πολιτικό, όσο φέρνουμε στην εξουσία τα κόμματα της φαυλότητας το αναπαράγουμε. Επιπλέον, θυμώνουμε όλο και περισσότερο με τον συλλογικό μας εαυτό για την ανικανότητά μας να το επιλύσουμε. Η αμφιθυμία σε συνθήκες χρεοκοπίας – ψηφίζουμε αυτούς που σιχαινόμαστε – διαιωνίζει τη στασιμότητα, προκαλεί περισσότερη οργή, και οδηγεί, τελικά, στην «αποδόμηση» που απεύχεται ο κ. Παπαδήμος. 


Κι αν ψηφίζαμε με «ψυχρή λογική»; Αν ήμασταν ρομποτικοί οργανισμοί ή είχαμε υποστεί εγκεφαλική βλάβη σαν τους ασθενείς του ψυχίατρου Ολιβερ Σακς και του νευροεπιστήμονα Αντόνιο Νταμάσιο – αν ήμασταν, δηλαδή, όντα ανίκανα να βιώσουν συναισθήματα -, θα το κάναμε. Αλλά δεν είμαστε. Το να ζητάς σήμερα από τον χειμαζόμενο πολίτη να ψηφίσει με «ψυχρή λογική» δεν είναι μόνο αφελές, είναι και ανήθικο. Όταν σε προσβάλλουν, λέει ο Αριστοτέλης, και παραμένεις απαθής, δεν προδίδεις ανωτερότητα, αλλά ηθική αμβλύνοια• είσαι ανόητος και δουλοπρεπής. Σώφρων άνθρωπος δεν είναι ο απαθής, αλλά αυτός που ξέρει πότε, πώς και με ποιους να θυμώνει. 


Όταν αξιολογούμε μια περίπτωση βιασμού ή αυθαίρετης αστυνομικής βίας δεν είναι η λογική που προηγείται («αυτό είναι λάθος») και ακολουθεί το συναίσθημα (π.χ. θυμός, ντροπή), αλλά  το αντίθετο: το συναίσθημα που βιώνουμε εμπεριέχει αξιολογήσεις, επιδεκτικές περαιτέρω λογικής επεξεργασίας, οι οποίες απο-καλύπτουν τι είναι σημαντικό για μας. Στο μέτρο που ο κόσμος που μας περιβάλλει δεν μας αφήνει ηθικά αδιάφορους, ο ανθρώπινος λόγος είναι εγγενώς «συναισθηματικός». Οι γνωστικές και οι επιθυμητικές όψεις των κρίσεών μας είναι αξεδιάλυτα δεμένες. Ο ορθός λόγος προϋποθέτει την αρμόζουσα στις περιστάσεις συναισθηματική εμπλοκή με τον κόσμο. 


Όχι, δεν πρέπει να ψηφίσουμε με «ψυχρή λογική», αλλά με έλλογη οργή για την κατάντια της χώρας μας. Έλλογη οργή για τους ιδιοτελείς πολιτικάντηδες των κομμάτων της φαυλότητας που πρόδωσαν τον όρκο τους. Έλλογη οργή και για τον εαυτό μας που αφέθηκε στη σαγήνη των δημαγωγών και απέρριψε την ιδιότητα του πολίτη χάριν αυτής του πελάτη. Η καταψήφιση των κομμάτων του Βουλγαράκη και του Τσοχατζόπουλου θα είναι μια μικρή προσπάθεια ανάκτησης του αυτοσεβασμού μας. 


Φυσικά παίρνουμε ρίσκο. Η αβεβαιότητα είναι μεγάλη. Αν δεν αναδεχθούμε όμως τους κινδύνους ασκώντας στοχαστικά το εκλογικό μας δικαίωμα, δεν θα δημιουργήσουμε το καινούριο. Η δημιουργία προϋποθέτει τη διακινδύνευση. Δίχως «παρέκκλιση» δεν υπάρχει εξέλιξη, δίχως «αταξία» δεν παράγεται νέα τάξη. Βιώνοντας οργισμένα τα αδιέξοδά μας, ωθούμαστε να αναζητήσουμε νέες, αδιανόητες μέχρι σήμερα, έλλογες διεξόδους. «Τα πάθη θεσμίζουν τις πόλεις», λέει ο Καστοριάδης. Ας μην καταπνίξουμε την οργή μας. Ας της δώσουμε έλλογη, δημιουργική διέξοδο.

3 σχόλια:

Petronius είπε...

Εξαιρετικό!

Unknown είπε...

(κ. Τσούκα καταλαβαίνω οτι το σχόλιό μου ίσως δεν είναι άμεσα σχετικό με την ανάρτησή σας και θα κατανοήσω πλήρως αν δεν το αναρτήσετε. Μου αρκεί οτι θα το διαβάσετε τουλάχιστον εσείς.)

Κοντεύω να σκάσω παρακολουθώντας τις προεκλογικές συνεντέυξεις. Μου φαίνεται οτι κανείς δεν μιλάει για τα εξής:

1) Για ποιά "λάθη" ζήτησε συγνώμη ο κ.Βενιζέλος? Έχει νόημα να ζητάμε συγνώμη μόνο για επιλογές/ κινήσεις που θα μπορούσαν να αποφευχθούν (τα επονομαζόμενα "λάθη"). Άλλο "λανθασμένη επιλογή/ κίνηση" με βάσει αυτά που θα γνωρίζαμε *τότε*, και άλλο "μη βέλτιστη επιλογή /κίνηση" με βάσει αυτά που γνωρίζουμε *τώρα*.

2) Στις εκλογές επιλέγουμε ένα πακέτο δύο πραγμάτων: πρόγραμμα και κάποιον να το εφαρμόσει. Η διερεύνηση του παρελθόντος εμπίπτει στην αξιολόηση της αξιοπηστίας και ικανότητας του πολιτικού να εφαρμόσει αυτά που προτείνει. Κάτι τέτοιο πρέπει να απαντάμε όταν ο κ.Βενιζέλος μας ζητάει να "κοιτάμε μπροστά" και υποστηρίζει οτι "σημασία έχει τι θα γίνει την επόμενη μέρα" κ.ο.κ.

Είναι αηδιαστική η ευκολία με την οποία χρησιμοποιούν την λέξη "αυτοκριτική" οι πολιτικοί για τον εαυτό τους ή το κόμμα τους. "Την ασκήσαμε, μάθαμε, προχωράμε, ψηφίστε μας".

ΓΣ

Χαρίδημος Τσούκας είπε...

Συμφωνώ απολύτως. Η "συγγνώμη" είναι ένα προπαγανδιστικό εφεύρημα. Δεν μπορούν να προσπεράσουν τις ευθύνες τους και νομίζουν ότι ξεμπερδεύουν με μια συγγνώμη. Για ποιό πράγμα δεν διευκρινίζεται. Υπονοούν ότι ζητούν συγγνώμη για τα "σκληρά μέτρα", όχι για το παρασιτικό μοντέλο οικονομίας, το πελατειακό-κομματοκρατικό κράτος, τη δική τους έλλειψη στρατηγικής και αξιοπιστίας, τους άθλιους χειρισμούς τους που μετέτρεψαν μια κρίση χρέους σε κρίση παραμονής στην ευρωζώνη.

Οταν κάποιος ζητά συγγνώμη, πρέπει να τον ρωτάμε: για ποιό πράγμα; Τι σε ώθησε στις επιλογές που έκανες; Τι θα έκανες τώρα διαφορετικά; Σκέφτηκε ποτέ να ζητήσει συγγνώμη ο Βενιζέλος για την υποστήριξη που παρέσχε στο καταστροφικό δγμοψήφισμα του ΓΑΠ (το χαρακτήρισε "λύτρωση); Του πέρασε ποτέ απο το μυαλό να ζητήσει συγγνώμη για την αντίθεσή του στο νομοσχέδιο Γιαννίτση για το ασφαλιστικό το 2001, ή για την ιδιωτικοποίηση της Ολυμπιακής, ή για το χάρισμα των δανείων στον ΠΑΟΚ και τις άλλες ΠΑΕ; Οχι βέβαια...Η συγγνώμη του είναι τόσο ειλικρινής όσο αυτή του μαφιόζου που εκτελεί το θύμα του περίλυπος...

Για να είναι η συγγνωμη ειλικρινής και να επιτελεί το ρόλο της, που είναι η μεταμέλεια, η ανα-θεώρηση και η τοποθέτηση μια κοινωνικής σχέσης σε νέα βάση, απαιτείται να συνοδεύεται από μια αφήγηση. Φυσικά δεν θα δείτε τέτοια αφήγηση στο λόγο των πολιτικάντηδων, γιατί το νόημα της συγγνώμης γι αυτούς δεν είναι όλα τα παραπάνω αλλά η προπαγάνδα και η παραπλάνηση. Θυμηθείτε τα λόγια του Γράουτσο Μάρξ: sincereity is a great thing and if you can fake it, you've made it (η ειλικρίνεια έίναι σπουδαίο πράγμα κι αν την προσποιηθείς, πέτυχες).