Η κεντροαριστερά δεν απέτυχε, χρεοκόπησε!

Δεν χρειάζεται να είσαι ψυχολόγος για να κάνεις αυτό που υποδεικνύει η κοινή λογική: για να αντιμετωπίσεις ένα πρόβλημά σου πρέπει να δεχθείς πρώτα ότι υπάρχει! Ακούγεται εύκολο αλλά δεν είναι. Χρειάζεται κουράγιο και αυθεντικότητα – δύο δυσεύρετες ηθικές ποιότητες.

Αυτό που μας αποτρέπει να αντικρύσουμε κατάματα τα προβλήματά μας είναι αυτό που ο αείμνηστος ψυχολόγος Κρις Αργύρης ονόμαζε «επιδέξια άγνοια» (“skilled ignorance”) - η καλλιεργημένη προδιάθεση να προσπερνούμε τα προβλήματά μας. Η άγνοια δεν προκύπτει εξαιτίας της μη γνώσης διαθέσιμων πληροφοριών, αλλά ως αποτέλεσμα συνηθειών (άρα: δεξιοτήτων), οι οποίες καλλιεργούνται με τρόπο ώστε το άτομο ή η ομάδα να αποφύγουν να βιώσουν τη δυσφορία, ενίοτε έως και υπαρξιακή δυσανεξία, που επιφέρει η παραδοχή του προβλήματος. Η απώθηση και η αυταπάτη είναι οι κύριοι μηχανισμοί παραγωγής της «επιδέξιας άγνοιας».

Η περίπτωση της κίνησης των «58» για την ανασυγκρότηση της κεντροαριστεράς είναι χαρακτηριστική. Η αγωνία τους είναι προφανής και κατανοητή: αυτό που παραδοσιακά αποκαλείται προοδευτική παράταξη στην Ελλάδα βρίσκεται στα όρια της εξαφάνισης. Η υπαρξιακή αγωνία, όμως, που παράγεται από αυτό το καταστροφικό γεγονός, αντί να κινητοποιήσει τους εμπλεκόμενους σε έναν ρηξικέλευθο αναστοχασμό, τους ωθεί σε έναν άνευρο, «εντός πλαισίου», πολιτικό ακτιβισμό.

Ποιο είναι το μείζον πρόβλημα της κεντροαριστεράς σήμερα; Η ηθικοπολιτική της χρεοκοπία. Η κεντροαριστερά δεν απέτυχε, χρεοκόπησε! Όποιος δεν το βλέπει, αυταπατάται. Το κόμμα εξουσίας που μέχρι πριν τέσσερα χρόνια αποτέλεσε τον κύριο κορμό της μεταπολιτευτικής κεντροαριστεράς είναι το κόμμα που, στη λαϊκή συνείδηση, ταυτίστηκε με τη απίστευτη διαφθορά, τη χυδαία κομματικοποίηση του κράτους, τον άθλιο πελατειασμό-συντεχνιασμό, τον αυτοαναφορικό κυβερνητισμό, και τον εξουσιομανή καιροσκοπισμό. Δεν ήταν βέβαια οι πρώτοι διδάξαντες, αλλά η μίμηση δεν μειώνει την ενοχή! Το γεγονός παραμένει ότι αυτοί που επαγγέλθηκαν την Αλλαγή, τα τελευταία σαράντα χρόνια, εν πολλοίς διαιώνισαν και εκλέπτυναν τις «βαθιές δομές» της ελλαδικής υπανάπτυξης.

Το κόμμα της παπανδρεϊκής δυναστείας ουδέποτε ήταν σοσιαλδημοκρατικό. Πρόκειται για μια βαλκανικού τύπου οικογενειακή επιχείρηση, εμπορευόμενη τον κρατοκεντρικό εθνολαϊκισμό, περιστρεφόμενη γύρω από τον ιδρυτή της και το μύθο του, επικεντρωμένη (όπως αυτός) στη νομή και την απόλαυση της εξουσίας. Είναι αλήθεια ότι, κάποτε, το κόμμα αυτό εξέφρασε τους πικρούς καημούς, τα θολά όνειρα, και τις αγωνιώδεις προσδοκίες αλλαγής τριών γενεών. Δεν τα μεταποίησε, όμως, σε κάτι θεσμικά ευγενέστερο. Τα προσάρμοσε στο ανάστημά του.

Πώς αντιμετωπίζεται η ηθικοπολιτική χρεοκοπία; Κατ’ αρχάς με την παραδοχή της. Δεύτερον, με τον ρηξικέλευθο αναστοχασμό. Και, τρίτον, με τον παραμερισμό όλων όσων ταυτίστηκαν με την ιστορία του ηθικοπολιτικά χρεοκοπημένου φορέα. Μόνο στην Ελλάδα δεν συνειδητοποιείται αυτό που είναι γνωστό σε όλες τις ώριμες δημοκρατίες: νέα πολιτική εκφράζεται από νέα, άφθαρτα, ριζοσπαστικώς σκεπτόμενα πρόσωπα.

Να περιμένεις από τον χειμαζόμενο προοδευτικό πολίτη να συστρατευθεί με μια διακήρυξη που συνυπογράφει ο κ. Αυγερινός, η κ. Δρέτα, ή ο κ. Βούγιας, και υποστηρίζει ο κ. Βενιζέλος, είναι τόσο ρεαλιστικό όσο να περιμένεις τον κ. Λιάπη να μεταμορφωθεί σε έντιμο statesman! Να καλείς τους προοδευτικούς πολίτες να προσέλθουν σε μια εκδήλωση για την ανασυγκρότηση της κεντροαριστεράς, στην οποία έχεις δημιουργήσει χώρο να συμμετέχουν στελέχη της νομενκλατούρας όπως ο κ. Αγγελούδης («πράσινο» κομματικό στέλεχος που, χάρη στο κομματικό κράτος, «διοικεί» τον ΟΛΘ), δείχνει ότι δεν έχεις καταλάβει τίποτε για την ηθικοπολιτική χρεοκοπία σου και πώς αυτή συνεισέφερε στην εθνική χρεοκοπία.

Η κεντροαριστερά, με τέτοιους όρους, δεν πρόκειται να ανασυσταθεί. Θα ανακυκλώνει την εσωστρέφειά της και θα εντείνεται η αποσύνθεσή της. Ετσι κι αλλιώς, τώρα, πλέον, είναι αργά, ό,τι και να κάνει. Η εκρηκτική πόλωση μεταξύ της αμετανόητα παλαιοκομματικής Δεξιάς και της χοντροκομμένα ιδεοληπτικής Αριστεράς, αντανάκλαση του πολιτικού πρωτογονισμού στον οποίο έχει περιέλθει η χώρα στην εποχή της χρεοκοπίας, δεν επιτρέπει δημιουργικές αποχρώσεις ή ευφάνταστες συνθέσεις. Θα πιούμε το πικρό ποτήρι μέχρι τέλους. Μετά την καταστροφή, ίσως ξαναπιάσουμε τη συζήτηση για το πολιτικό σύστημα συνολικά, με νέους όρους. Ίσως…

Ο βαρόνος Μινχάουζεν και η Κεντροαριστερά

Είναι γνωστές οι ιστορίες του φαντασιόπληκτου βαρόνου Μινχάουζεν. Σε μια από αυτές διηγείται πως βρέθηκε με το άλογό του σε ένα βάλτο. Κάθε κίνησή του να βγει, τον ακινητοποιούσε όλο και περισσότερο. Τότε, λέει με καμάρι, έπιασε τα μαλλιά του, τα τράβηξε προς τα πάνω και, ω του θαύματος, σήκωσε τον εαυτό του (και το άλογο) από το βάλτο!

Η δυσάρεστη θέση, όπως και η φαντασίωση, του βαρόνου Μινχάουζεν δεν μας είναι ξένες. Η κλασική περίπτωση είναι το αδιέξοδο που προκύπτει στις ανθρώπινες σχέσεις (π.χ. σε ένα ζευγάρι ή μεταξύ προϊσταμένου-υφισταμένων) όταν έχει διαταραχθεί σοβαρά η εμπιστοσύνη. Κάθε προσπάθεια για επικοινωνία όχι μόνο δεν λύνει το πρόβλημα αλλά το επιτείνει, αφού το πλαίσιο της επικοινωνίας (π.χ. καχυποψία) προσδιορίζει πως ερμηνεύεται το περιεχόμενό της. Αυτό συμβαίνει διότι, στην επικοινωνία, κάθε ρήση έχει διττή υπόσταση: αφενός λέει κάτι σχετικά με ένα συγκεκριμένο θέμα (το περιεχόμενο), αφετέρου λέει κάτι για τον εαυτό της (μετα-επικοινωνία) – πώς, δηλαδή, να την εκλάβει ο συνομιλητής. Η προτροπή π.χ. «μην αργήσεις απόψε» μπορεί να υποδηλώνει έγνοια, υπερπροστατευτισμό, ή διάθεση ελέγχου. Το πώς θα την εκλάβει ο συνομιλητής εξαρτάται από το μετα-επικοινωνιακό πλαίσιο.

Αν δεν αντιμετωπίσατε ποτέ τέτοια προβλήματα, είστε τυχερoί! Μακάρι να μπορούσαν να πουν το ίδιο όσοι δικαιολογημένα αγωνιούν για την Κεντροαριστερά. Η εκλογική και δημοσκοπική κατάρρευση του κύριου φορέα της, του ΠΑΣΟΚ, την έχει οδηγήσει σε βάλτο. Το καλό είναι ότι αυτό έχει γίνει αντιληπτό - εξού και η κίνηση των «58». Το κακό είναι ότι δεν συνειδητοποιούνται επαρκώς οι προϋποθέσεις εξόδου από το βάλτο. Οι «58» πιάνονται από τα μαλλιά τους, ελπίζοντας στην τύχη του βαρόνου Μινχάουζεν!

Δείτε, π.χ., τις δηλώσεις ενός από τους πλέον σοβαρούς κεντροαριστερούς πολιτικούς, του κ. Γιαννίτση. Σε ομιλία του σε εκδήλωση των «58» στη Θεσσαλονίκη, είπε: «έπειτα από πέντε χρόνια, εμείς πρέπει να επαναλάβουμε τη φράση «Μέχρι εδώ, το παιχνίδι τελείωσε». Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τους λογαριασμούς μας με το παρελθόν μας […]». Με άλλα λόγια: «να αλλάξουμε, αναστοχαζόμενοι το παρελθόν μας». Ποιος θα διαφωνήσει;

Του διέφυγε, όμως, το κρισιμότερο: το μετα-επικοινωνιακό πλαίσιο – πώς, δηλαδή, θα εκλάβουν οι πολίτες την προτροπή του. Το περιεχόμενο της προτροπής «να αναστοχαστούμε το παρελθόν μας» θα κινητοποιήσει, μόνο αν συνοδευτεί με το κατάλληλο μετα-επικοινωνιακό πλαίσιο – αν, δηλαδή, την προτροπή υλοποιήσουν αυτοί που την εκφέρουν! Πολύ απλά: θα αλλάξω, αν δω ότι αλλάζεις.

Δεν είναι βέβαιο, όμως, ότι η κίνηση των «58» επιδιώκει να ξεκαθαρίσει ουσιαστικά τους λογαριασμούς με το παρελθόν της Κεντροαριστεράς. Η έκκλησή της μοιάζει με την προτροπή του πατέρα στο γιο: «να κάνεις ό,τι λέω, όχι ό,τι κάνω». Το μετα-επικοινωνιακό πλαίσιο των «58» αναπαράγει πρακτικά τη μη αλλαγή (αφού δεν αναστοχάζεται εμπράκτως τα λάθη της Κεντροαριστεράς), ενώ συγχρόνως καλεί τους άλλους να αλλάξουν!

Θέλετε ένα παράδειγμα; Τη σημαντικότερη τομή στο ασφαλιστικό, που επιχείρησε ο ίδιος ο κ. Γιαννίτσης ως υπουργός Ασφαλίσεων το 2001, την πολέμησε λυσσαλέα το ίδιο του το κόμμα. Δεν πρέπει συζητηθεί αυτό; Αν όμως αρχίσει η συζήτηση, τότε θα έρθει στην επιφάνεια η στάση των σημαντικότερων στελεχών του ΠΑΣΟΚ τότε, ιδιαίτερα του κ. Βενιζέλου. Το κουτί της Πανδώρας θα ανοίξει… Αντιστοίχως: δεν θα πρέπει να συζητηθούν η λαϊκιστική προεκλογική εκστρατεία του ΠΑΣΟΚ το 2009 και η μετέπειτα κακή διαχείριση της χρεοκοπίας από έναν τραγικά ανεπαρκή ηγέτη, ο οποίος, λόγω οικογενειακής παράδοσης, εξελέγη στην ηγεσία του κόμματος; Επίσης: δεν θα πρέπει να συζητηθεί η άθλια κομματική άλωση του κράτους ακόμη και τώρα, σε συνθήκες χρεοκοπίας; Το κουτί της Πανδώρας δεν θα κλείσει εύκολα…Οπότε, καλύτερα να μην ανοίξει καθόλου! Δείτε το παράδοξο: αναστοχάσου/μην αναστοχάζεσαι το παρελθόν σου. Αδιέξοδο.

Όποιος θέλει να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του με το παρελθόν του, δεν το διακηρύσσει - το κάνει. Αναστοχάζεται τους δαίμονές του, απαλλάσσεται από τα βαρίδια του, διακινδυνεύει. Και τότε μόνο μπορεί να ελπίζει ότι θα πείσει.

Ο Νέλσον Μαντέλα και η τέχνη της πολιτικής ηγεσίας

Ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς ηγέτες του 20ου αιώνα, ο Νέλσον Μαντέλα, πρόσφατα απεβίωσε. Οι εκδηλώσεις παγκόσμιου πένθους και συγκίνησης που ακολούθησαν το θάνατό του δείχνουν την οικουμενική ακτινοβολία του και το τεράστιο ηθικό κύρος που εξέπεμπε ως ηγέτης. Δεν πρόκειται μόνο για τον αγωνιστή που αφοσίωσε τη ζωή του στον αγώνα κατά του απαρτχάϊντ στη Νότια Αφρική – τις διώξεις που υπέστη, τα 27 χρόνια φυλάκισης που εξέτισε σε απάνθρωπες συχνά συνθήκες, την απλή ανθρώπινη ζωή που δεν χάρηκε – αλλά και για τον σοφό κυβερνήτη που, υπερβαίνοντας το διάχυτο μίσος του καταπιεζόμενου έναντι του καταπιεστή, θεμελίωσε τη συμφιλίωση ως απαραίτητη προϋπόθεση καλής λειτουργίας του κράτους δικαίου στη χώρα του.

Η ζωή του Μαντέλα ήταν η ενσάρκωση των ιδανικών του – δεν κήρυττε απλώς την υπέρβαση του μίσους, την έδειχνε με την ηγετική συμπεριφορά του. Έφερε στο προσκήνιο τις αλληλένδετες έννοιες της «συγχώρεσης» και της «μετάνοιας» ως ηθικές προϋποθέσεις υπέρβασης της καταστροφικής πολιτικής σύγκρουσης, στην οποία συχνά τείνουν χώρες που γνώρισαν ακραία καταπιεστικά καθεστώτα, εμφυλίους πολέμους ή βίαιες εσωτερικές διαμάχες. «Ο Θεός ήταν πολύ καλός με τη Νότιο Αφρική», δήλωσε ο Αρχιεπίσκοπος της Νότιας Αφρικής Ντέσμοντ Τούτου, «καθώς μας έδωσε έναν τέτοιο πρόεδρο σε μια κρίσιμη στιγμή της ιστορίας μας». Τυχερή ήταν όλη η ανθρωπότητα να έχει ως σημείο αναφοράς έναν ηγέτη του αναστήματος του Μαντέλα. Μας θύμισε πώς μπορεί να υπάρξει ένας πολιτικός ηγέτης που δεν ακολουθεί την πεπατημένη, που εμπνέει με το παράδειγμά του ακόμη και τους εχθρούς του, που αίρεται πάνω από μια εδραιωμένη σύγκρουση, μετασχηματίζοντας τόσο τη φύση της όσο και τις συνειδήσεις των εμπλεκομένων.

Για να αλλάξει τη Νότιο Αφρική, ο Νέλσον Μαντέλα έπρεπε να απαλλάξει τη χώρα όχι μόνο από τους λευκούς δυνάστες της αλλά, ακόμα πιο σημαντικό, από τη νοοτροπία της δυνάστευσης. Γνώριζε καλά ότι, καθήκον του δεν ήταν μόνο να οδηγήσει το λαό του στη νίκη κατά του ρατσιστικού καθεστώτος, αλλά, με το τεράστιο ηθικό κύρος του, να αποτρέψει τη μαύρη πλειοψηφία από την πιθανή παγίδευσή της στο φαύλο κύκλο της εκδίκησης. Η νέα Νότιος Αφρική δεν θα ήταν απλώς μια χώρα με διαφορετική κυβέρνηση, αλλά μια χώρα με νέα ηθική υποδομή. Για να συμβεί αυτό, τα χθεσινά θύματα έπρεπε να προστατευθούν από τους δαίμονές τους, να μετατραπούν δηλαδή με τη σειρά τους σε νέους θύτες. Ο θριαμβευτής του Αγώνα δεν απολυτοποιεί ιδεοληπτικά τη δική του πλευρά, γνωρίζει τα αδύνατα σημεία της, και καθοδηγεί με επιδεξιότητα και σοφία το λαό του. Η ηγεσία είναι πρωτίστως η ευθύνη να υπηρετείς. «Έφυγε ένας γίγαντας που ζούσε ανάμεσα στους ανθρώπους», είπε εύστοχα ο Ινδός πρωθυπουργός Μανμοχάν Σίνγκ.

Η μεγαλύτερη τιμή για ηγέτες-σύμβολα δεν είναι η τυποποιημένη αγιογραφική αναφορά αλλά η ζωντανή στοχαστική ανάλυση. Η φλόγα της μνήμης συντηρείται όσο εμβαθύνουμε στην ηγετική παρακαταθήκη. Μαθαίνουμε από το παράδειγμα εμπνευσμένων ηγετών ανατέμνοντας στοχαστικά τη ζωή τους, εξετάζοντας τις επιλογές τους, κρίνοντας την κρίση τους. Υποδειγματικοί ηγέτες μας θυμίζουν πως μπορεί να ασκηθεί διαφορετικά η πολιτική ηγεσία, πώς εμπνέει ένας πολιτικός ηγέτης το λαό του, πώς ασκεί συνετά την εξουσία του, πώς προτάσσει το εθνικό συμφέρον έναντι επιμέρους συμφερόντων, πώς υπερβαίνονται οι φαύλοι κύκλοι στους οποίους συχνά περιέρχονται χώρες με ασταθείς ή εύθραυστους θεσμούς.

Αν η πολιτική είναι, όπως την χαρακτήριζε ο Αριστοτέλης, η «κυριωτάτη και μάλιστα αρχιτεκτονική των τεχνών και δυνάμεων», οι υποδειγματικοί πολιτικοί ηγέτες είναι οι μάστορές της. Στην εκδήλωση του Πανεπιστημίου Κύπρου για τον Νέλσον Μαντέλα, δεν θέλουμε μόνο να τιμήσουμε έναν οικουμενικό ηγέτη-σύμβολο αλλά, συγχρόνως, επιδιώκουμε: να εμβαθύνουμε στην τέχνη της πολιτικής ηγεσίας, όπως την άσκησε ο Μαντέλα• να αναλύσουμε το ρόλο του πολιτικού ηγέτη σε κρίσιμες στιγμές• και να στοχαστούμε στους τρόπους με τους οποίους ένας πολιτικός ηγέτης μπορεί να καταστεί σύμβολο έμπνευσης, αγώνα, και συνετής διακυβέρνησης.

Η εκδήλωση θα λάβει χώρα στο Πανεπιστήμιο Κύπρου την Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου 2013, στις 18:00, στο Κέντρο Κοινωνικών Δραστηριοτήτων, αίθουσα 010, κτίριο 7, Πανεπιστημιούπολη (Λεωφ. Πανεπιστημίου 1).

Ομιλητές θα είναι:

- Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας, Καθηγητής Στρατηγικής Διοίκησης στην Έδρα Columbia Ship Management, ο οποίος θα αναπτύξει το θέμα «Εμπνευσμένη ηγεσία σε δύσκολους καιρούς: Ο Νέλσον Μαντέλα ως ενάρετος ηγέτης», και

- Ο κ. Κώστας Κωνσταντίνου, Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, ο οποίος θα μιλήσει με θέμα «Ο Νέλσον Μαντέλα και ο μύθος της πολιτικής ηγεσίας».