Ελάχιστοι διανοούμενοι είχαν την τύχη του Υπουργού Οικονομικών κ. Γ. Βαρουφάκη: την ευκαιρία να υλοποιήσουν ως υπουργοί αυτά που πρότειναν ως σχολιαστές∙ να κάνουν τη θεωρία πράξη. Ο κ. Βαρουφάκης διέθετε, κατ’ αρχήν, πολλά προσόντα για το νέο του ρόλο: τεχνοκρατική επάρκεια, καλή γνώση της ευρωζωνικής κρίσης, επικοινωνιακό χάρισμα, πνευματική καλλιέργεια, πολιτικό όραμα. Θεωρητικά, ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος, στην κατάλληλη θέση, την κατάλληλη στιγμή.
Η διαχείριση της οικονομικής κρίσης, όμως, δεν είναι θεωρητική υπόθεση. Όχι μόνο γιατί τα οικονομικά δεν είναι θετική επιστήμη, αλλά και γιατί, στον κόσμο της «θεωρίας», η πραγματικότητα εμφανίζεται, αναγκαστικά, απλοποιημένη – αναδεικνύονται πτυχές της, αλλά δεν βιώνεται η δυναμική συνθετότητά της. Στον κόσμο της «πράξης», αντιθέτως, οι λεπτομέρειες (που αφαιρεί η «θεωρία») μετράνε, αντιλήψεις και προτεραιότητες συγκρούονται, ο χρόνος είναι σημαντικός, η τυχαιότητα καραδοκεί.
Ακριβώς γι αυτό το λόγο ο πολιτικός ηγέτης, χρειάζεται, πρωτίστως, αυτό που ο Ησαΐας Μπερλίν ονόμαζε «αντιληπτικό χάρισμα» («perceptual gift»): την ικανότητα να αντιλαμβάνεται διαισθητικά την ιδιαιτερότητα της κάθε κατάστασης που χειρίζεται. Η ευθυκρισία είναι το σημαντικότερο προσόν του ηγέτη, το οποίο απορρέει από τον χαρακτήρα του γενικότερα.
Εδώ εντοπίζεται, κατ’ αρχάς, το πρόβλημα με τον κ. Βαρουφάκη. Οι γενικές θέσεις του για την κρίση στην ευρωζώνη είναι, βασικά, σωστές. Από τη σωστή διάγνωση όμως (τη θεωρία) δεν προκύπτει απαραίτητα η σωστή πολιτική πράξη. Μεσολαβεί η πολιτική ισχύς.
Η άποψη του κ. Σόϊμπλε επικράτησε διότι είχε την ισχύ να την επιβάλει. Ο κ. Βαρουφάκης πίστεψε, απλοϊκά, ότι θα έπειθε τους συνομιλητές του με τη δύναμη των επιχειρημάτων του. Έκανε λάθος. Πρώτον, διότι η ευρωζώνη δεν είναι ακαδημαϊκό σεμινάριο. Δεύτερον, διότι υποτίμησε τη βαθιά δυσπιστία των ισχυρών εταίρων (τροφοδοτούμενη και από οριενταλιστικά στερεότυπα) για την αξιοπιστία των ελληνικών κυβερνήσεων. Και τρίτον, διότι γνωρίζουμε ότι, από τη στιγμή που ένα πρόγραμμα τρέχει, οι υποστηρικτές του είναι απίθανο να το εγκαταλείψουν. Εκλογικεύουν τις αρνητικές του επιδόσεις για να προστατεύσουν το πολιτικό τους κεφάλαιο. Γιατί ένας τόσο ευφυής άνθρωπος υποτίμησε τα πολιτικά ουσιώδη της κρίσης;
Διότι το μείζον στην πολιτική δεν είναι η ευφυΐα αλλά η οξυδερκής διαίσθηση, όχι η «θεωρία» αλλά η πρακτική σοφία. Γνώρισμα του καλού κυβερνήτη είναι η μακιαβελική virtú – η ηθικο-πολιτική ευελιξία. Ο βιρτουόζος κυβερνήτης, λέει ο Μακιαβέλι, θα κάνει οτιδήποτε υπαγορεύει η αναγκαιότητα των περιστάσεων χάριν του κοινού καλού.
Παρά τα χαρίσματά του, ο κ. Βαρουφάκης δεν ανήκει στους βιρτουόζους κυβερνήτες. Δεν διαθέτει την απαιτούμενη προσαρμοστικότητα, πιθανότατα εξαιτίας της ισχυρά βουλησιαρχικής και πληθωρικά εγωκεντρικής του προσωπικότητας. Αν και υπουργός, δεν θέλησε να εγκαταλείψει το ρόλο του ετερόδοξου διανοούμενου. Προτιμά να αναλύει, όχι να κυβερνά. Τον ενδιαφέρει κυρίως ο ερεθιστικός σχολιασμός, όχι η πληκτική αποτελεσματικότητα. Στο μέτρο που εμμονικά πιστεύει ότι η δική του ανάλυση είναι η ορθότερη, υποτιμά τους ομολόγους του, οι οποίοι του επιστρέφουν την απαξίωση. Πολιτικά απομονώθηκε.
Η εγωκεντρικότητα εκφράζεται και σωματικά. Το αντισυμβατικό του ντύσιμο μετατρέπει τον ετερόδοξο σε εκκεντρικό πολιτικό. Αυτό, βέβαια, όπως και το επικοινωνιακό του χάρισμα, προσελκύει τα ΜΜΕ, τα οποία συχνά προσεγγίζουν το ελληνικό δράμα με όρους life style. Το μιντιακό κουτσομπολιό κερδίζει, ο ίδιος μετατρέπεται σε παγκόσμια διασημότητα, η πολιτική όμως χάνει, το εθνικό συμφέρον αποδυναμώνεται.
Ίσως θεωρεί ότι το αντισυμβατικό ύφος δηλώνει αυθεντικότητα – ότι η εξουσία δεν τον άλλαξε. Αυθεντικότητα, όμως, δεν είναι να προβάλλω δημοσίως τις ιδιορρυθμίες μου (ο καφενειακός λόγος του κ. Γιακουμάτου θα ήταν τότε υπόδειγμα αυθεντικότητας), αλλά να αξιοποιώ δημιουργικά τις δυνατότητες που μου παρέχει ο ρόλος μου. Αν σε ενδιαφέρει η πειθώ, είναι φρόνιμο να λες αντισυμβατικά πράγματα με σχετικά συμβατικό τρόπο. Όταν ο αντισυμβατικός σου λόγος συνοδεύεται από αντισυμβατική εκφορά αποξενώνει, ιδιαίτερα αν προέρχεται από τον υπουργό Οικονομικών μιας χώρας-επαίτη.
Ο καλός κυβερνήτης υπάγει εμπρόθετα και ευέλικτα τις πράξεις του στην προαγωγή του κοινού καλού. Θεωρεί τον εαυτό το μέσον για ένα ευγενή σκοπό, όχι αντιστρόφως. Όπως η μπαλαρίνα τιθασεύει το σώμα της χάριν του ρόλου της, ο κυβερνήτης σμιλεύει τον χαρακτήρα του έτσι ώστε να υπηρετεί το γενικό συμφέρον. Δεν αρκεί η γνώση και η ευφυΐα στην πολιτική. Χρειάζεται, κυρίως, ευθυκρισία. Δυστυχώς είναι δυσεύρετη.
5 σχόλια:
Αγαπητε Χαριδημε, η ευστοχη αναλυση σου μου θυμησε ενα αρθρο στο nybooks για δυο προσφατους τομους ενος εξαιρετικου κυβερνητη, του Adam Michnik. Ιδου ενα αποσπασμα απο το αρθρο και οι πηγες:
"In early 1988, faced with 80 percent inflation rates and yet another huge wave of worker unrest, the
Communist leaders, or rather the moderates among them, realized that they could not restore order without enormous bloodshed, and chose instead to meet with the leaders of Solidarity. After several months of wary maneuvering the two sides sat down in Warsaw in February 1989. The Polish journalist and former Solidarity activist Konstanty Gebert, who was present at the talks as a reporter, said that Michnik was crucial to their outcome. His bargaining skills-his determination to reach a deal without giving an inch on principles-were formidable, and the regime negotiators watched him "the way a rabbit might stare at a cobra," Gebert said. He also had an uncanny capacity, honed by his study of history, to see things from the other side's point of view. Early on the talks threatened to break down when the regime demanded that Solidarity acknowledge that the government had been
right to impose martial law; Solidarity countered with a demand that the regime admit that it had been wrong. Michnik, drawing on an prophetic observation he had made in 1976 (in an essay called "A New Evolutionism"), saved the day by getting both sides to agree that martial law had been a lesser evil, the greater one being a Soviet military intervention that would likely have set off an armed conflict. The talks were able to proceed. "This was Adam at his very best," Gebert said.
[...] For Michnik, the problem […] is finding the proper balance between conscience and common sense, between "the ethic of conviction and the ethic of responsibility."
Χαιρετισμους
Γ. Γεωργιαδου
Ολλανδια
http://www.nybooks.com/articles/archives/2015/apr/02/adam-michnik-hero-our-time/
An Uncanny Era: Conversations Between Václav Havel and Adam Michnik
edited and translated from the Polish and with an introduction by Elzbieta Matynia
The Trouble with History: Morality, Revolution, and Counterrevolution
by Adam Michnik, edited by Irena Grudzinska Gross, and translated from the Polish by Elzbieta Matynia, Agnieszka Marczyk, and Roman Czarny
Εχεις δίκιο Γιόλα. Το διάβασα κι εγώ το άρθτο στο NYRB και μου άρεσε πολύ. Ο Μίχνικ, όπως και ο Χάβελ, ανήκει στους ελάχιστους ηγέτες που θαυμάζω. Ηταν ηγέτες με αίσθηση αποστολής, οι οποίοι στάθηκαν στο ύψος των δύσκολων περιστάσεων. Ορθωσαν το ανάστημα, δεν παρασύρθηκαν απο τη δημοφιλία, υπήγαγαν τον εαυτό τους σε κάτι μεγαλύτερο.
Ελπίζω ο κ. Βαρουφάκης να διαβάσει την ανάρτησή σας.
Το άρθρο είναι πολύ ενδιαφέρον από έναν αρθογράφο που τολμάει να μιλάει με ονόματα.
Σημεία-παραπομπές για πιθανή αντιπαράθεση:
1."τον υπουργό Οικονομικών μιας χώρας-επαίτη"
Μεταφορά που "κρύβει" πολλές παραδοχές George Lakoff: Metaphors we live by
2."Γιατί ένας τόσο ευφυής άνθρωπος υποτίμησε τα πολιτικά ουσιώδη της κρίσης;"
Μπορεί να το ισχυριστεί αυτό κάποιος σε καταστάσεις με εγγενή αβεβαιότητα έκβασης; Εκτός αν γνωρίζει προσωπικά τον κ. Βαρουφάκη. Ulrich Hoffrage: Hindsight Bias
1. Ως θαυμαστής του έργου των Lakoff & Johnson έχω αίσθηση της μεταφορικής γλώσσας. Η "χώρα-επαίτης" εκφράζει αυτό που θέλω να δείξω: όταν εκλιπαρείς τους δανειστές σου εισαι σε μειονεκτκή θέση. Πώς το λέει η αγγλική παροιμία: beggars cannot be choosers! Δεν μου αρέσει, αλλά δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω την πραγματικότητα. Θυμηθείτε μια αλληγορική φράση του Τσίπρα: "θα παίζουμε μουσική και θα χορεύουν πεντοζάλη οι αγορές"! Ποιά μεταφορική φραση αποδίδει καλύτερα τη δεινή θέση της Ελλάδας σήμερα (όχι τις τελευταίες 100 μέρες αλλά τα τελευταια 5 χρόνια); Διαλέγετε και παίρνετε! Οι μεταφορές όμως κοστίζουν!
2. Πάντα υπάρχει το hindsight bias - ορθή επισήμανση. Πλην όμως, εδώ, τις δυσκολίες που θα συναντούσε μια κυβέρνηση Τσίπρα τις είχαμε προβλέψει - τα κείμενα είναι κατατεθειμένα δημοσίως. Αρα δεν μιλάμε τόσο για προκατειλημμένη υστερογνωσία (hindsight bias) όσο για προορατική γνώση (prospective knowledge), η οποία εδράζεται σε στιβαρή και μη ιδεοληπτική "αίσθηση πραγματικότητας" (όπως έλεγε ο αείμνηστος Μπερλιν).
Τον Γ. Βαρουφάκη τον γνωρίζω. Διαθέτει γνώση και καλλιέργεια. Στο άρθρο μου προσπάθησα να πω ότι αυτά δεν αρκούν. Η απίστευτη ευφυία και καλλιέργεια του Ρ. Μακναμάρα (είχε σπουδάσει μαθηματικά και φιλοσοφία στο Χάρβαρντ, μεταξύ άλλων) δυστυχώς δεν τον απέτρεψαν απο το να είναι ένας κακός υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ, στον πόλεμο του Βιετνάμ. Αν δε προσθέσει κανείς και την επαρση/εγωπάθεια που τείνει να χαρακτηρίζει αρκετούς ευφυείς-και-επιτυχημένους ανθρώπους έχετε την "υβριν". Εδώ είμαστε σήμερα. Τα αποτελέσματα θα τα δούμε σύντομα. Εχω την υποψία ότι δεν θα μας αρέσουν.
Δημοσίευση σχολίου