Καημένο ΠΑΣΟΚ…

Σε ποιο βαθμό η ελεύθερη δημοσκοπική πτώση του ΠΑΣΟΚ οφείλεται στην ανεπαρκή ηγεσία του Γιώργου Παπανδρέου και σε ποιο βαθμό αντανακλά βαθύτερα προβλήματα του κόμματος; Το ερώτημα αυτό τέθηκε συχνά στο δημόσιο λόγο πρόσφατα. Πρόκειται για εσφαλμένο ερώτημα. Η ίδια η διατύπωσή του είναι μηχανιστική: υπονοεί ότι η ευθύνη επιμερίζεται ποσοστιαία ανάμεσα στον ηγέτη και στο κόμμα, σαν να πρόκειται για δοσολογία συστατικών μαγειρικής συνταγής.

Στις πρόσφατες εσωκομματικές εκλογές για την προεδρία του ΠΑΣΟΚ προβλήθηκαν και οι δύο εκδοχές: ο κ.Βενιζέλος μας είπε ότι αν ήταν αυτός επικεφαλής, το κόμμα του θα πήγαινε πολύ καλύτερα, θα κέρδιζε ακόμα και τις τελευταίες εκλογές. Ο κ.Παπανδρέου μας είπε περίπου το αντίθετο: η κρίση του κόμματος είναι βαθιά, δομική, και πολλά πράγματα πρέπει να αλλάξουν. Και οι δύο εκδοχές είναι εν μέρει αληθείς. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι η κάθε μία προβλήθηκε με αξιώσεις καθολικής αλήθειας.

Η αλήθεια για το ΠΑΣΟΚ είναι βαθιά οδυνηρή, υπερβαίνει τα δύο αντιμαχόμενα εσωκομματικά στρατόπεδα, και γι αυτό εδώ και τέσσερα χρόνια απωθείται στο συλλογικό του υποσυνείδητο: η κουλτούρα του ΠΑΣΟΚ είναι το πρόβλημα, όλα τα άλλα είναι παράγωγά του. Η κουλτούρα αυτή είναι ένα κράμα δημαγωγικού λαϊκισμού, μικροκομματικού καιροσκοπισμού, και κατεστημένου συντηρητισμού.

Ο κ.Παπανδρέου δεν είναι απλώς ένας ηγέτης εγνωσμένα μειωμένων ικανοτήτων, αλλά η ενσάρκωση του κομματικού συντηρητισμού: ως πρόεδρος συντηρεί τη συμβολική εξάρτηση του κόμματός του από τον ηγέτη-ιδρυτή και το συναφές λαϊκιστικό λογοπλαίσιο (discourse). Το ΠΑΣΟΚ εξέλεξε κυρίως τον γιο του ιδρυτή, όχι τον φορέα μιας άλλης αντίληψης για την κεντροαριστερή πολιτική. Με τη σειρά του, ο Γιώργος Παπανδρέου δεν συνειδητοποίησε ότι το όποιο ανανεωτικό εγχείρημά του, για να έχει ελπίδες επιτυχίας, έπρεπε να τάμει την κομματική παράδοση, όχι να τη συνεχίσει· να διαπράξει συμβολική πατροκτονία, όχι προγονολατρεία.

Η έλλειψη ενός πειστικού οράματος που να απηχεί υπαρκτές κοινωνικές ανάγκες δίχως να προσφεύγει σε ιδεοληπτικά αναισθητικά («νεοφιλελευθερισμός», «παγκοσμιοποίηση», κλπ), σε συνδυασμό με αδύνατη στρατηγική σκέψη και μειωμένη διάθεση ανάληψης κινδύνων, ωθούν το λόγο του κ.Παπανδρέου να αναπαράγει τα κομματικά θέσφατα. Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ παίζει στο πολιτικό «παιχνίδι» που κληρονόμησε, δεν πάσχισε με επιμονή και στρατηγική να δημιουργήσει ένα νέο. Προτίμησε τη σιγουριά του υπάρχοντος, όχι την αβεβαιότητα του καινούριου. Το αυτοαναφερόμενο κόμμα του, ξεκομμένο από τα προβλήματα που συνθέτουν την καθημερινότητα του πολίτη, υπό τη διεύθυνση μιας φθαρμένης νομενκλατούρας η οποία απέκτησε υπόσταση και πλούτο από τη μακρόχρονη διακυβέρνηση, δεν θα μπορούσε ποτέ να ξεφύγει από την κύρια συνήθεια κάθε κατεστημένου – την τάση για αυτοαναπαραγωγή.

Τόσο ο κ.Παπανδρέου όσο και οι πρωτοκλασάτοι της κομματικής γραφειοκρατίας μιλούν για την ανάγκη να βρει το ΠΑΣΟΚ την «αξιοπιστία» του. Θα ήταν μια εύστοχη διάγνωση, αν δεν ήταν ένα προπαγανδιστικό εύρημα. Η αξιοπιστία είναι σαν την εντιμότητα: αν την έχεις, τη δείχνεις· δεν μιλάς γι αυτή.

Ρωτάει ένας αναγνώστης των «Νέων» (25/2/2008) τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ: «Γιατί κάνατε πίσω στο θέμα της αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος;». Προσέξτε την απάντηση: «Δεν έκανα ποτέ πίσω. Ούτε εγώ, ούτε το Κίνημά μας […] Από τη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος αποχωρήσαμε όταν η κυβέρνηση προσπάθησε να επιβάλει πραξικοπηματικά μια δασοκτόνα αλλαγή του άρθρου 24. Και αποχωρήσαμε οριστικά και αμετάκλητα. Η διαδικασία αυτή είναι πια νεκρή».

Προσέξτε πόσο προβληματική είναι η δήλωση αυτή. Πρώτον, προσβάλλει τη νοημοσύνη μας και επιβεβαιώνει την κοινή πεποίθηση ότι οι πολιτικοί είναι ανειλικρινείς. Και τα μικρά παιδιά ξέρουν ότι το ΠΑΣΟΚ έκανε πίσω στο άρθρο 16.

Δεύτερον, ας δεχθούμε, χάριν συζητήσεως, το λόγο για τον οποίο το ΠΑΣΟΚ αποχώρησε από τη Βουλή. Δείχνει σεβασμό των θεσμών αυτή η συμπεριφορά; Δεν αναπαράγει ένα από τα παλαιότερα μοτίβα της ελληνικής πολιτικής - την καιροσκοπική πόλωση, την αυτο-επιβεβαιωτική νοοτροπία, τον μικροκομματικό κουτσαβακισμό; Αν η αξιωματική αντιπολίτευση αποχωρεί από την κορυφαία κοινοβουλευτική διαδικασία, γιατί να προσέλθει ο συνδικαλιστής σε διάλογο, γιατί να μη διαλύσει ο φοιτητής τη συνεδρίαση της Συγκλήτου;

Τρίτον, όταν προτάσσεται καιροσκοπικά το μικροκομματικό συμφέρον δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά τα συλλογικά προβλήματα – η κοινωνία, τελικά, ζημιώνεται. Ακόμη χειρότερα, διαιωνίζεται το κύριο μετα-πρόβλημα της χώρας: ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα! «Πρέπει να αλλάξει το άρθρο 16», λέει ο κ.Παπανδρέου, αλλά αποχωρεί «οριστικά και αμετάκλητα» από τη διαδικασία που θα αποφάσιζε την αλλαγή του! Πότε θα ασχοληθεί ξανά η Ελληνική Βουλή με το άρθρο 16; Το 2017! Εν τω μεταξύ, τα κρατικά πανεπιστήμια ασφυκτιούν σε ένα αναχρονιστικό νομοθετικό πλαίσιο (βλέπε επ’ αυτού τη διεισδυτική ανάλυση του καθηγητή Ν. Αλιβιζάτου στο βιβλίο του Πέρα από το 16, Μεταίχμιο), ενώ τα ιδιωτικά πρακτορεία αλλοδαπών πανεπιστημίων πληθαίνουν ανεξέλεγκτα (ιδιαίτερα μετά την, εκ Βρυξελλών προερχόμενη, επικείμενη αναγνώριση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων τους). Μίλησε κανείς για «αξιοπιστία»;

Στην εναρκτήρια ομιλία του στο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, ο κ.Παπανδρέου είπε μεταξύ άλλων: «Δεν δεχόμαστε ο πολίτης να είναι αιχμάλωτος της πεποίθησης ότι τίποτε δεν αλλάζει. […]. Ξέρω και ξέρουμε ότι υπάρχει άλλος δρόμος, ότι αξίζουμε καλύτερα». Το ξέρουμε κι εμείς, ευχαριστούμε για την υπενθύμιση. Θα αποτελούσε έκπληξη πρώτου βαθμού, ωστόσο, αν οι κκ.Πολυζωγόπουλος και Παπουτσής, οι κυρίες Γεννηματά, Ξενογιαννακοπούλου και Αποστολάκη, ο κ.Αθανασάκης και ο κ. Τζουμάκας, και άλλα ουκ ολίγα επίλεκτα μέλη της «καλλιέργειας» του πράσινου κομματικού σωλήνα, διέθεταν την ευαισθησία να υποδείξουν στον κ.Παπανδρέου ότι θα ήταν προτιμότερο να περπατούσε αυτό το δρόμο, αντί απλώς να τον περιγράφει. Με τις θαρραλέες πράξεις τους κρίνονται οι ηγέτες, όχι με τα ανέξοδα (και από άλλους γραμμένα) λογύδριά τους.

Συντετμημένη εκδοχή του άρθρου αυτού δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή, 16 Μαρτίου 2008.