Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου 2008

Τι σπατάλη ταλέντου, τι χαμένη ευκαιρία…


Αν θέλουμε να καταλάβουμε καλύτερα τη δημόσια συμπεριφορά ενός πολιτικού, είναι χρήσιμο να αναζητήσουμε συνάφειες με όψεις της ζωής του πέραν της πολιτικής. Ο πολιτικός μεσσιανισμός του Προέδρου Μπους λ.χ. δεν είναι άσχετος με τις προσωπικές εμπειρίες αλκοολισμού και απώλειας νοήματος ζωής που τον ώθησαν στην επαν-ανακάλυψη του ευαγγελικού χριστιανισμού, με ό,τι αυτό συνεπάγεται ως κοσμοαντίληψη. Μπορεί τα βιώματα του ανθρώπινου βίου να είναι ετερόκλητα, το ανθρώπινο υποκείμενο όμως είναι ένα – εξου και είναι ενδιαφέρουσα η αναζήτηση του αφηγηματικού νήματος που τα διαπερνά

Δυστυχώς η τέχνη της πολιτικής βιογραφίας και αυτοβιογραφίας δεν ανθεί στην Ελλάδα, γεγονός που καθιστά το βιβλίο του δημοσιογράφου Γ.Λακόπουλου, ««Του μιλάνε τα κύματα…»: Ο Ανδρέας Παπανδρέου πριν μπει στην πολιτική» (Καστανιώτης, 2008), ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Πρόκειται για ένα καλογραμμένο αφήγημα που στηρίζεται κυρίως σε διηγήσεις του καθηγητή Αδαμάντιου Πεπελάση, στενού φίλου και συνεργάτη του Ανδρέα Παπανδρέου (ΑΠ) από τα χρόνια της Αμερικής. Ο συγγραφέας επιδέξια εξιστορεί στοιχεία από τη ζωή του ΑΠ μέχρι το 1964, οπότε ο ΑΠ αποφάσισε να ασχοληθεί ενεργά με την πολιτική.

Ο ΑΠ ήταν ένας ναρκισσιστής entrepreneur. Στην προσπάθειά του να υλοποιήσει τις επιδιώξεις του δεν λάμβανε επαρκώς υπόψη είτε τους εξωτερικούς περιορισμούς, είτε τις επιπτώσεις των ενεργειών του στους γύρω του. Καταλαβαίνουμε καλύτερα τον μετέπειτα κυβερνητικό λαϊκισμό του ΑΠ, τις τριτοκοσμικές αναζητήσεις του, την εκτίναξη στα ύψη του δημόσιου χρέους της χώρας, την ηγεμονία του στο ΠΑΣΟΚ, και την ακατάστατη ιδιωτική του ζωή, αν τα δούμε, μεταξύ άλλων, ως απόρροια μια έντονα ναρκισσιστικής προσωπικότητας.

Το 1957 το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια διορίζει τον ΑΠ κοσμήτορα της Οικονομικής Σχολής και του αναθέτει την αναδιοργάνωσή της. Ο ΑΠ προσελκύει μερικούς από τους καλύτερους οικονομολόγους των ΗΠΑ αλλά υπερβαίνει δραματικά τον προϋπολογισμό του πανεπιστημίου. Υποσχόταν προσλήψεις που δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει, η οικονομική διαχείρισή του ήταν σπάταλη. Ο πρόεδρος του πανεπιστημίου του υποδεικνύει είτε να αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας του, είτε να παραιτηθεί. Ο ΑΠ προτιμά να πάει στην Ελλάδα το 1959 υπότροφος του Ιδρύματος Φουλμπράϊτ. Με τον τρόπο αυτό και θα έβγαινε από μια δύσκολη θέση και θα ικανοποιούσε την επιθυμία του πατέρα του.

Έτσι αρχίζει ένα επίμονος προβληματισμός του ΑΠ σχετικά με την επιστροφή του στην Ελλάδα, που διήρκεσε μέχρι το 1963, οπότε εγκαθίσταται οριστικά. Οι μεταπτώσεις του το διάστημα αυτό είναι συνεχείς. Μεταξύ 1959 και 1963 η οικογένειά του (με τέσσερα μικρά παιδιά) πέρασε τρεις φορές τον Ατλαντικό! Με πρόσκληση του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, ιδρύει το 1961 το περίφημο Κέντρο Οικονομικών Ερευνών (ΚΟΕ). Τον έλκει τόσο η ιδέα της δημιουργίας ενός ερευνητικού κέντρου διεθνών προδιαγραφών, όσο και η ηδονή της ισχύος. «Διαμαντή, φαντάζεσαι πως θα είμαστε όταν θα γυρίσουμε;», ρωτάει αστειευόμενος τον Πεπελάση. «Εγώ σαν ναύαρχος κι εσύ σαν στρατηγός. […]. Θα διασχίσουμε την πόλη καβάλα σε άλογα και θα μας παίζουν και μουσικές». Όταν όμως συναντά τις συνήθεις γραφειοκρατικές δυσκολίες, ο ΑΠ απογοητεύεται, χάνει το ενδιαφέρον του, και γυρίζει στην Αμερική. «Δεν αλλάζουν τα πράγματα στην Ελλάδα», γράφει σε μια επιστολή του. Ο Πεπελάσης, υποδιευθυντής του ΚΟΕ, του θυμίζει ότι δεν μπορεί στα καλά καθούμενα να εγκαταλείψει το Κέντρο. «Θα το κλείσουμε» απαντά ο ΑΠ. «Εγώ το έφτιαξα, εγώ το κλείνω». Παρατηρώντας τη γενικότερη συμπεριφορά του φίλου του, ο Πεπελάσης θα γράψει: «Άρχισα να συνειδητοποιώ ότι με τον [ΑΠ] δεν μπορούσες ποτέ να έχεις τη βεβαιότητα για το ακριβές περιεχόμενο όσων είχαν συμφωνηθεί». Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής θα το ανακάλυπτε αυτό περίπου σαράντα χρόνια αργότερα ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Η επιστροφή στην Ελλάδα σηματοδοτεί μια αλλαγή στον χαρακτήρα του ΑΠ. Ο Απολλώνιος, πουριτανός τεχνοκράτης, δίνει το θέση του στον Διονυσιακό μεσήλικα που αναζητά την καλή ζωή, απολαμβάνει τις συνήθεις σε πολιτικές οικογένειες κολακεία και «περιποιήσεις», και επιζητεί συστηματικά τις εξωσυζυγικές σχέσεις (ακόμη και με συζύγους συνεργατών του!). Ο ΑΠ βαθμιαία γίνεται ανασφαλής και βλέπει γύρω του συνωμοσίες. Το Ψυχικό απείχε πλέον έτη φωτός από το Μπέρκλεϊ.

Αναμφίβολα ο ΑΠ ήταν ένα από τα καλύτερα μυαλά της γενιάς του. Αν είχε μείνει στην Αμερική πιθανότατα θα είχε πάρει το Νομπέλ Οικονομικών. Χαρισματικός ηγέτης, με ισχυρό πολιτικό ένστικτο, ήταν δέσμιος του ναρκισσιστικού χαρακτήρα του. Αγαπούσε πολύ τον εαυτό του για να αφιερωθεί σε ένα ευρύτερο όραμα. Ο ευρωπαϊκός εκσυγχρονισμός που επαγγέλονταν τη δεκαετία του 1960 μεταποιήθηκε σε ακατάσχετο λαϊκισμό μετά το 1974. Αντιφατικός, ανασφαλής, και εγωκεντρικός, δίχως ευρύτερη καλλιέργεια (όπως αναφέρει ο Πεπελάσης, η αποστροφή του προς το θέατρο, τις καλές τέχνες, και τη λογοτεχνία ήταν παροιμιώδης), ο ΑΠ έχασε τη μοναδική ευκαιρία, ως λαοπρόβλητος πρωθυπουργός, να αλλάξει τη χώρα. Τι σπατάλη ταλέντου, τι χαμένη ευκαιρία….

11 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Δε μπορώ να καταλάβω πως προκύπτει το "χαρισματικός ηγέτης" που αναφέρετε. Σίγουρα ο ΑΠ ήξερε να χειρίζεται το λόγο και ήταν ειδικός στο να "χαϊδεύει" αυτιά. Επιπλέον μπορούσε να ξοδεύει με εξαιρετική ευκολία χρήματα που δεν ήταν δικά του. Αυτά τα δυο χαρακτηριστικά θα μπορούσαν να κάνουν τον οποιονδήποτε πρωθυπουργό στην Ελλάδα (υπάρχει άλλωστε και σημερινό παράδειγμα). Πόσο μάλλον αν αυτός ο "οποιοσδήποτε" έχει και ένα διάσημο πολιτικό όνομα. Αλλά "χαρισματικός ηγέτης"; Τι έκανε δηλ. που δεν μπορούσε να το κάνει οποιοσδήποτε άλλος; Ποια είναι τα κατορθώματα που πέτυχε η χώρα υπό την ηγεσία του ώστε να λάβει ένα τέτοιο τίτλο;

Χ.Μ.

Χαρίδημος Τσούκας είπε...

Η έννοια του "χαρίσματος" έχει κοινωνιολογική χροιά. Αναφέρεται στα ιδιαίτερα προσωπικά γνωρίσματα ενός ηγέτη, τα οποία του δίνουν ιδιαίτερη επιρροή πάνω σε άλλους ανθρώπους. Ο χαρισματικός ηγέτης δηλ. ασκεί μαγνητική έλξη σε άλλα άτομα εξ αιτίας ατομικών του γνωρισματων.

Η έννοια του χαρίσματος δεν έχει καμμία σχεση με την έννοια της αποτελεσματικότητας. Ο Χιτλερ ήταν άκρως χαρισματικός, όπως χαρισματικοί είναι οι περισσότεροι δημαγωγοί. Ο ΑΠ ήταν αναμφίβολα χαρισματικός από αυτή την άποψη. Πως αξιοποίησε το χάρισμά του; Αυτό ακριβώς γράφω στο άρθρο: το σπατάλησε. Ώς χαρισματικός ηγέτης μπορούσε να στρέψει τους Ελληνες σε άλλη κατέυθυνση. Δυστυχώς δεν το έκανε. Αυτό όμως δεν τον κάνει λιγότερο χαρισματικό. Με άλλα λόγια, από μόνος του, ο χαρακτηρισμός "χαρισματικός" δεν αποτελεί τίτλο τιμής, απλώς περιγράφει έναν ιδιαίτερο τύπο προσωοικότητας και σχέσης με άλλα άτομα.

Unknown είπε...

η προσέγγισή σας είναι πολύ ενδιαφέρουσα αλλά το αντιλαμβάνεστε και ο ίδιος ότι θα μπορούσε να είχε γίνει αντίστροφα. αρκεί εστιάσει κανείς στους λόγους που έκαναν κάποιον να καταπνίξει τα ταλέντα του και να γίνει ο άνθρωπος που έγινε εν τέλει...

Καππαδόκης είπε...

Ο άνθρωπος που γέμισε την Αθήνα με πανώ που έλεγαν "Ο αγώνας δικαιώνεται- οι βάσεις φεύγουν" ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΥΠΕΓΡΑΦΕ ΤΗΝ ΣΥΜΒΑΣΗ ΑΝΑΝΑΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΒΑΣΕΩΝ και που είχε το ταλέντο να κάνει πιστευτά τα παραπάνω στους οπαδούς του, ο άνθρωπος αυτός μπορούσε να
"περάσει τα πάντα" στο λαό.
Δυστυχώς απευθύνθηκε στην κακή πλευρά του χαρακτήρα του Ελληνα και όχι στο φιλότιμο του και έτσι χάθηκε μια μεγάλη ευκαιρία.
Πράγματι!

Ανώνυμος είπε...

>ο άνθρωπος αυτός μπορούσε να
"περάσει τα πάντα" στο λαό...

Μήπως τον αδικείτε το λαό μας βρε παιδιά; Όταν του προτείνεις κουτάλα και καλοπέραση, όταν νομιμοποιείς την κλεψιά και την ατιμωρησία στο όνομα των υγιών αρχών ή έστω της αντιστασιακής δράσης, όταν ορίζεις το ποσό των κάμποσων εκατομμυρίων δραχμών ως θεμιτό όριο δωροληψίας, όταν διορίζεις αβέρτα στο δημόσιο με προτίμηση στις ΔΕΚΟ που πληρώνουνε καλύτερα, ε φυσικά ο κυρίαρχος λαός σε βγάζει πρωθυπουργό, σε λατρεύει, πίνει νερό στο όνομά σου, σε κάνει μύθο και άγαλμα.

Ζήτησε ποτέ ο αλήστου μνήμης από το λαό τίποτε δύσκολο, σωστό, καίριο; Έκανε τίποτε που έστω και οριακά θα μπορούσε να δυσαρεστήσει το λαό; Θυμίστε μου σας παρακαλώ...

Ο ΑΠ έπεισε το λαό (και δεν ήταν δα και δύσκολο) ότι το μεγαλείο της πράσινης Ελλάδας δεν υπόκειται σε κανένα νόμο, θεϊκό, ανθρώπινο ή θερμοδυναμικό: μπορούμε να κάνουμε ό,τι γουστάρουμε κι ο λογαριασμός να μην έρχεται ποτέ. Κι αν κάποτε έρθει κατά λάθος, πάλι ο Μεγάλος θα βρει τρόπο να κάνει τα μαγικά του ώστε να μη χρειαστεί να τον πληρώσουμε.

Γίνεται να ξεφύγεις από τη γοητεία ενός τέτοιου ηγέτη; Προφανώς όχι, ειδικά αν την ιστορική μνήμη και το συλλογικό IQ τα έχεις εν τοσαύτη ανεπαρκεία, όπως εμείς οι έλληνες.


Αχ, φίλε Χαρίδημε... Χαρισματικός... χαρισματικότατος όντως.

Και όχι μόνο χαρισματικός, αλλά και τι γόνιμο πνεύμα! Γονιμοποίησε στρατιές ολόκληρες πολιτικών (όλου του χρωματικού φάσματος, αλλά κυρίως πράσινου και μπλε). Σ' εμάς τους κοινούς θνητούς έμειναν η φαυλότητα, η ανικανότητα, το θράσος, τα σκάνδαλα, τα ομόλογα, οι κουμπάροι, οι μίζενς, τα κομματόσκυλα και φυσικά οι λογαριασμοί.

Ζωή να 'χουμε...

Ανώνυμος είπε...

"Αναμφίβολα ο ΑΠ ήταν ένα από τα καλύτερα μυαλά της γενιάς του. Αν είχε μείνει στην Αμερική πιθανότατα θα είχε πάρει το Νομπέλ Οικονομικών."
Αν και δεν μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια την πορεία που θα είχε ακολουθήσει στην έρευνα, θα του έδινα λιγότερες πιθανότητες και από την ελάχιστη που μπορεί να είχε ο John Kenneth Galbraith για το βραβείο. Αυτό εν γνώση του ποια οικονομική σκέψη βραβεύεται και ποια όχι.

Το ποστ αναδεικνύει κάποιους από τους λόγους για τους οποίους ως πολιτικός δεν εφάρμοσε προτάσεις πολιτικής από το γνωστικό του αντικείμενο και τους συναδέλφους του (ασχέτως από το αν θα είχαν βοηθήσει στην πορεία της χώρας). Εκεί βλέπω προσωπικά την σπατάλη του ταλέντου του.

altpolitik είπε...

Αγαπητέ κ. Τσούκα

Συμφωνώ με την ουσία του άρθρου
όμως θα ήθελα να θέσω και κάποιες άλλες διαστάσεις στο θέμα.
Καταρχην κάθε πολιτικός κρίνεται
από την ιστορική συγκυρία κατά
την οποία καλείται να κυβερνήσει ή όχι;.
(Τι χώρα ήταν η Ελλάδα του 80?)
Χαμένες ευκαιρίες υπάρχουν σε κάθε
κυβέρνηση.Η κυβερνήσεις Σημίτη είχαν επίσης αρκετές χαμένες ευκαιρίες,
(αναφέρω ενδεικτικά τον παράλογο, σπάταλο και μη αναπτυξιακό τρόπο με
τον οποίο έγιναν οι Ολυμπιακοί 2004)
παρ'όλα αυτά όμως αξιολογούνται θετικά διότι η χώρα επί των ημερών του πήγε μπροστά.
Ας μην αναφερθούμε σε Μητσοτάκη και Καραμανλή jr διότι από χαμένες ευκαιρίες άλλο τίποτα...
Βέβαια προφανώς ο Ανδρέας λόγω της χαρισματικότητας του κρίνεται πιο αυστηρά και είναι λογικό, όμως ας
πούμε π.χ. για την ιστορία ότι επί των
ημερών του εμπεδώθηκαν τα ανθρώπινα
δικαιώματα (με την ευρεία έννοια) και στην Ελλάδα.
Ο πολιτικός δεν πρέπει να κρίνεται και από το κατά πόσο αλλάζει την ζωή των ανθρώπων προς το καλύτερο έστω και αν ακόμη αυτό αποβεί εις βάρος κάποιων οικονομικών δεικτών;
Εξάλλου ποιος είναι τελικά ο σκοπός της πολιτικής;


Ευχαριστώ

Ανώνυμος είπε...

Το μόνο που δεν θα περίμενα από μια ανάλυση του αξιότιμου κ. Τσούκα, είναι να βολοδέρνει (η ανάλυση) μεταξύ ψυχολογισμού και ηθικολογίας. Δυστυχώς, φοβούμαι ότι διεψεύδονται οι προσδοκίες μου. Γιατί άραγε; Χρειαζόταν να επιστρατευθούν αυτά τα χαρακτηριστικά προκειμένου να χτυπηθεί ο ΑΠ; Αρκετά αυτο-απαξιώθηκε μόνος του (ο ΑΠ), δε νομίζω ότι χρειαζόταν και καταφυγή σε τέτοιες μεθόδους.

Ανώνυμος είπε...

Φίλε ανώνυμε, δε χτυπάμε τον Ανδρέα. Σκεφτόμαστε όσα δε σκεφτήκαμε όταν κάτι μπορούσαμε να κάνουμε. Τρυπάμε το σκοτάδι με τη φαντασία μας μπας και νομίσουμε ότι βλέπουμε στο βάθος κάποιο αμυδρό φως. Αναλύουμε και συζητάμε επειδή τα κάναμε μαντάρα και το ξέρουμε.

Τα χάλια μας κλαίμε αν κατάλαβες...

Ανώνυμος είπε...

Πολύ ενδιαφέρουσα η προσέγγισή σας. Θα με ενδιέφερε , πραγματικά , σε επόμενο άρθρο σας να διάβαζα :

α) Αντίστοιχη ανάλυση για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και την δωρικότητα του χαρακτήρα και του βίου του

β) Για την περίπτωση Παπανδρέου μια άποψη κατά πόσο τα πατρικά χαρακτηριστικά μεταφέρθηκαν επηρρεάζουν την αντίληψη και την πρακτική των άμεσων απογονών του.

Α.

Χαρίδημος Τσούκας είπε...

Θα ήθελα να γράψω μια ανάλυση της ηγετικής προσωπικότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή, όταν μαζέψω αρκετό υλικό, και σε συνδυασμό με κάποια επέτειο. Οσο μεγαλώνω τόσο περισσότερο θαυμάζω τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Νομίζω ότι, μαζί με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, θα είναι οι δύο σημαντικότεροι ηγέτες του 20ου αιώνα για τον ελληνισμό.
Σε παλαιότερο άρθρο μου για τον Γιώργο Παπανδρέου προσπάθησα να σκιαγραφήσω, πολύ ελλειπτικά είναι αλήθεια, την επιρροή του πατέρα του πάνω του (βλ. στο παρόν ιστολόγιο, Οκτώβριος 2007, "Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα"). Στερούμαστε όμως σχετικού βιογραφικού υλικό. Χωρίς καλές βιογραφίες δεν μπορεί να αναλυθεί επαρκώς μια ηγετική προσωπικότητα.

Αυτό με φέρνει στο σχόλιο αναφορικά με το ότι η ανάλυσή μου κινείται μεταξύ ψυχολογισμού και ηθικολογίας. Δεν το συμμερίζομαι. Απεχθάνομαι κι εγώ τόσο τον ψυχολογισμό όσο και την ηθικολογία. Επιπλεόν δεν στοχεύω να απαξιώσω έναν ηγετη αλλά να τον αναλύσω.

Πιο συγκεκριμένα με ενδιαφέρει η οπτική γωνία που επικεντρώνεται στον χαρακτήρα του ηγέτη και πως αυτός επηρεάζει τις αποφάσεις του. Αυτή η οπτική γωνία έχει αριστοτελικές φιλοσοφικές απαρχές και συνδυάζει, μεταξύ άλλων, ιστορία, policy making/organization theory, και ψυχανάλυση (βλ. στα ελληνικά το βιβλιο του Κ. Ντε Βρις Αιχμάλωτοι της Ηγεσίας, στον πρόλογο του οποίου σκιαγραφώ εκετενέστερα τη ναρκισιστική πλευρά του ΑΠ). Για όλα αυτά όμως δεν χρειαζόμαστε αγιογραφίες ηγετών αλλά πραγματικές βιογραφίες. Δυστυχώς δεν υπάρχουν αυτές στην Ελλάδα. Σκεφθείτε ότι για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, το σημαντικότερο πολιτικό ηγέτη της χώρας, δεν υπάρχει ακόμη μια ολοκληρωμένη βιογραφία.