Η σκηνή ήταν αποκαλυπτική, από εκείνες που σε κάνουν να διατηρείς ακόμη την πεποίθηση ότι το Κοινοβούλιο δεν είναι καφενείο φιλάθλων ή στρατιωτικός λόχος αλλά χώρος υπεύθυνης λογοδοσίας. Δεν αναφέρομαι, δυστυχώς, στο ελλαδικό Κοινοβούλιο αλλά στο Αμερικανικό.
Ενώπιον επιτροπής του Κογκρέσου, ο Αλαν Γκρίνσπαν, πρώην πρόεδρος της Αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας, μιλά για την τρέχουσα χρηματοοικονομική κρίση. Ο πρόεδρος της Επιτροπής Χένρυ Γουάξμαν τον ρωτά: «Ανακαλύψατε κάποιο ψεγάδι....». Πριν προλάβει να τελειώσει την ερώτηση, ο Γκρίνσπαν συμπληρώνει: «…ψεγάδι στο μοντέλο με το οποίο αντιλαμβανόμουν […] πως λειτουργεί ο κόσμος […];». «Με άλλα λόγια, αντιληφθήκατε ότι η άποψή σας για τον κόσμο, η ιδεολογία σας, δεν ήταν σωστή;», επανέρχεται ο Γουάξμαν. «Ακριβώς», απαντά ο Γκρίνσπαν.
Πριν το διάλογο αυτό, ο Γουάξμαν παρέθεσε δηλώσεις του Γκρίνσπαν στις οποίες ο τότε πρόεδρος της FED υποστήριζε ότι, αναφορικά με τα σύνθετα παράγωγα, η αυτορύθμιση της αγοράς, σε συνδυασμό με τη βελτίωση της τεχνολογίας αποτίμησης κινδύνων, αρκούν και, κατά συνέπεια, δεν χρειαζόταν κυβερνητική παρέμβαση. Ο Γκρίνσπαν ομολόγησε ότι «εν μέρει» έκανε λάθος. Στην κατάθεσή του αιτιολόγησε την τότε στάση του επικαλούμενος την τυπική ορθολογικότητα που, κατ’ αρχήν, διέπει τις επιχειρήσεις: «όσοι από μας, και ιδιαίτερα εγώ, προσέβλεπαν στο ίδιον συμφέρον των δανειστών να προστατεύσουν τους μετόχους είναι σοκαρισμένοι [με την κρίση]». Με άλλα λόγια, αν η πραγματικότητα ακολουθούσε τη θεωρία, δεν θα υπήρχε πρόβλημα! Δεν είναι διαφορετικό το επιχείρημα όσων διεκτραγωδούν την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων.
Εδώ ακριβώς είναι ο πυρήνας του προβλήματος: η αναγωγή της αγοράς από τους νεοφιλελεύθερους σε ιδεοληψία (όπως έμμεσα ομολόγησε ο Γκρίνσπαν). Οι ιδεοληπτικοί αντιλαμβάνονται τις ιδέες ως καθαρές πλατωνικές «μορφές» - συγχέουν το χάρτη με το έδαφος. Όταν οι ιδέες αποκτήσουν πλατωνική υπόσταση παίρνουν προτεραιότητα έναντι της εμπειρικής πραγματικότητας. Οι ιδεοληψίες υποκαθιστούν την εμπειρία με αφηρημένες κατασκευές, οι οποίες απαγωγικά παρέχουν έτοιμες απαντήσεις.
Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι οι λήπτες αποφάσεων κατοικούν σε έναν εμπειρικό και αθεράπευτα ατελή κόσμο. Όπως στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ευκλείδειες ευθείες γραμμές, έτσι δεν υφίσταται ένα αμιγές «ίδιον συμφέρον» που να λειτουργεί παντού και πάντα με τον ίδιο τρόπο. Το «ίδιον συμφέρον», η κινητήρια δύναμη της οικονομίας της αγοράς, συγκροτείται και εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικά ιστορικά-θεσμικά-διοικητικά συμφραζόμενα. Το συμφέρον της φροντίζει και η Grameen Bank και η Royal Bank of Scotland, αλλά με διαφορετικό τρόπο.
Μα «το ίδιον συμφέρον λειτουργούσε επί 40 χρόνια και παρήγαγε αποτελέσματα» αναφώνησε ο Γκρίνσπαν, υπονοώντας ότι το ίδιο ανέμενε και τώρα. Ναι, στον πλατωνικό κόσμο το μέλλον είναι προέκταση του παρελθόντος, αλλά στον εμπειρικό κόσμο «τα πρακτά» αλλάζουν, η ενδεχομενικότητα καραδοκεί, οι συνθήκες εφαρμογής αφηρημένων ιδεών μεταβάλλονται. Οι επενδυτικές τράπεζες σήμερα έχουν μικρή σχέση με τις κλασικές εμπορικές τράπεζες, τα νέα σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα διαφέρουν ουσιωδώς από τα μέχρι τώρα γνωστά. Από τους λήπτες αποφάσεων ζητούμε εκλεπτυσμένη κρίση, όχι αφελείς (και προσοδοφόρες!) ιδεοληψίες.
Στον εμπορικό-βιομηχανικό καπιταλισμό το εισόδημά σου υπόκειται στη βαρύτητα - είναι συνάρτηση της εργώδους προσπάθειάς σου, σε ένα περιβάλλον υλικών και χρονικών περιορισμών. Στον εξαϋλωμένο, παγκοσμιοποιημένο χρηματοοικονομικό καπιταλισμό της «μόχλευσης», το εισόδημά σου μπορεί να αυξηθεί (ή να μειωθεί) κατά πολύ χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια (ρωτήστε τα στελέχη των επενδυτικών τραπεζών). Ένα τέτοιο σύστημα βρίσκεται στην επικράτεια αυτού που ο Νασίμ Ταλέμπ εύστοχα αποκαλεί «Εξτρεμιστάν» - οι όποιες αποκλίσεις μεγενθύνονται ταχύτατα, επιφέροντας κολοσσιαίες αλλαγές. Στο Εξτρεμιστάν τα ακραία φαινόμενα δεν μπορούν να προβλεφθούν, γι αυτό και η χρήση ιστορικών δεδομένων (στα οποία κατ’ εξοχή στηρίζονται οι αναλύσεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα) δεν βοηθά ιδιαίτερα. Τα οφέλη είναι τεράστια, αλλά το ίδιο τεράστιοι είναι και οι κίνδυνοι. Οι ρυθμιστικές αρχές του Εξτρεμιστάν είναι προτιμότερο να είναι συντηρητικές παρά ριψοκίνδυνες, περισσότερο εμπειρικές και λιγότερο ιδεοληπτικές. Η σταθερότητα είναι τόσο σημαντική όσο η καινοτομία. Για να αποφευχθεί η κρίση χρειάζεται κρίση!
Η κρίση απαιτεί υγιή σκεπτικισμό απέναντι σε ιδεοληψίες, άνοιγμα στην εμπειρική πραγματικότητα, ικανότητα διάκρισης της ιδιαιτερότητας ενός φαινομένου. Αντικείμενο της κρίσης, παρατηρεί η Χάνα Αρεντ, είναι τα «καθ’ έκαστα» υπό το φως γενικών εννοιών. Να διακρίνεις το πραγματικά διαφορετικό από το σύνηθες (π.χ.σύνθετα παράγωγα), να πασχίζεις για την «διευρυμένη νοοτροπία» που προκύπτει όταν φαντάζεσαι τα πράγματα από διαφορετικές οπτικές γωνίες (αυτή, π.χ., του ανθρώπου που χάνει το σπίτι του), να θέτεις τις γενικές σου έννοιες (π.χ. «ίδιον συμφέρον») σε δοκιμασία.
Η νεοφιλελεύθερη φούσκα ξεφούσκωσε, όπως έσκασε πριν από είκοσι χρόνια η κομμουνιστική. Αντίθετα με τον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό, ο καπιταλισμός δεν πέθανε – ευτυχώς! Χρεωκόπησε, όμως, μια συγκεκριμένη εκδοχή του – καιρός ήταν! Θυμάστε τα λόγια του Ρόναλντ Ρέηγκαν: «Η κυβέρνηση δεν είναι η λύση αλλά το πρόβλημα»; Ηταν πάντοτε τόσο αφελή, όσο αλλόκοσμες είναι οι σαπουνόφουσκες της κυρίας Παπαρήγα και του κ.Λαφαζάνη. Στα συντρίμμια των ιδεοληψιών μπορούμε, επί τέλους, να ασχοληθούμε με τον πυρήνα της Πολιτικής – την έλλογη διαχείρση της συλλογικής μας αβεβαιότητας.
6 σχόλια:
Xαρίδημε Τσούκα μήπως και το ό,τι ο καπιταλισμός είναι η μόνη δυνατή επιλογή είναι μια ιδεοληψία κι αυτό;
Κύριε Τσούκα νομίζω ότι υπάρχει μια άλλη άποψη για το τι πραγματικά έγινε που ξεφεύγει λίγο από τα στερεότυπα τύπου "κακοί νεοφιλελεύθεροι- καλό κράτος" που ίσως θα έχει ενδιαφέρον να τη δούμε. Σύμφωνα με την άποψη αυτή όλα ξεκίνησαν όταν η Αμερικάνικη Κυβέρνηση αποφάσισε να "βάλει το χεράκι της" στη λειτουργία της αγοράς (για να αποκομίσει η ίδια πολιτικά οφέλη)έτσι ώστε να δώσει τη δυνατότητα σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού να αποκτήσει σπίτι με δάνειο ακόμα και σε εκείνους που μέχρι τότε δεν είχαν την αναγκαία πιστοληπτική ικανότητα (δηλ. τουλάχιστον στα χαρτιά, δεν είχαν τη δυνατότητα να αποπληρώσουν το δάνειο που θα έπαιρναν). Το αποτέλεσμα βέβαια ήταν να χορηγούνται αφειδώς δάνεια (πρακτικά) χωρίς αντίκρισμα το οποίο οδήγησε ( φυσιολογικά) σε μια τεράστια φούσκα στη στεγαστική αγορά. Και επειδή θα ήταν παράλογο οι τραπεζίτες να δίνουν τα λεφτά των καταθετών τους σε άτομα που δεν θα μπορούσαν να τα αποπληρώσουν (κάτι το οποίο θα οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια σε κατάρρευση των εμπορικών τραπεζών και απώλεια των χρημάτων των αποταμιευτών), οι τράπεζες αποφάσισαν (ή μήπως "οδηγήθηκαν";)να μετατρέψουν αυτά τα δάνεια σε στοιχεία ενεργητικού τα οποία μεταπώλησαν (επικυρωμένα με τη δική τους πιστοληπτική αξιολόγηση) σε επενδυτικές τράπεζες (με τα γνωστά αποτελέσματα).
Ποιος ήταν ο ρόλος του Κράτους στην όλη ιστορία; Τι θα γινόταν η πολιτική καμπάνια "σπίτι για όλους" αν οι εμπορικές τράπεζες αρνούνταν να αναλάβουν εξαρχής το τεράστιο ρίσκο του δανεισμού σε μη φερέγγυα άτομα, ή τι θα γίνονταν αν οι επενδυτικές τράπεζες αρνούνταν να αγοράσουν (αρχικά) τα "τοξικά" δάνεια;
Είναι βέβαιο ότι οι καρχαρίες των τραπεζών αποκόμισαν σημαντικά οφέλη από την όλη ιστορία, αλλά μήπως κατηγορούμε τους παίκτες για "σκληρό παίξιμο" ενώ ο διαιτητής ήταν εκείνος που κατάργησε τους κανόνες- για ίδιον όφελος; Και μάλιστα ο ίδιος "διαιτητής" που τώρα έχει κληθεί να σώσει τη κατάσταση...
Δεν πιστεύω ότι πολλοί αναγνώστες σας θα συμφωνήσουν με αυτή την οπτική. Η μακαριότητα των στερεότυπων είναι πολύ γλυκιά για να την αφήσει κάποιος...
Χ. Μαρής
Τα σαμππραιμ ηταν περιπου το 5% της αγορας δανειων εκ των οποιων ενα ποσοστο δηλωσε σταση πληρωμων. Η φιλολογια περι CRA κλπ ειναι απλη προπαγανδα και κανεις οικονομολογος δεν την παιρνει στα σοβαρα. Το μοναδικο χαρακτηριστικο αυτης της κρισης ειναι πως με τοσες λιγες στασεις πληρωμων απο σαμππραιμ δανεια εχουμε τοσο σημαντικο προβλημα ρευστοτητας στην αγορα. Ειναι μεγαλο θεμα προς διρευνηση. Αν το κρατος φταιει καπου ειναι πως δεν εβαλε επαρκεις κανονες και οχι γιατι εδωσε περισσοτερα δανεια.
Το πέταγμα της πεταλούδας που προκάλεσε τη θύελλα.... Το 5% των "κακών" δανείων που προκάλεσαν τη κρίση στην αγορά κατοικίας....Η υποβάθμιση των στοιχείων του ενεργητικού...το πρόβλημα ρευστότητας λόγω της έλλειψης εμπιστοσύνης στα στοιχεία ενεργητικού...Ο ρόλος μιας λαϊκιστικής πολιτικής...ο χρόνος θα δείξει
To θεμα ειναι πως εχουν βγει ιδεοληπτικοι και απο τα δυο ακρα. Πηγαινε στο ρουστερ εκει κατηγορουν το κρατος για το καθε τι, πηγαινε στο αντιστοιχο αριστερο κατηγορουν την αγορα για το καθε τι. Δεν υπαρχουν μαγικες συνταγες στην οικονομια, δηλαδη αποκρατικοποιηση η κρατικοποιηση των παντων. Ευτυχως παντα η αληθεια βρισκεται στο φασμα των πολλων αποχρωσεων του γκριζου.
Ευχαριστω για τα σχόλια. Μερικές παρατηρήσεις.
1. Είναι ο καπιταλισμός η μόνη επιλογή; Δεν το ξέρω. Η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι ΔΕΝ είναι. Τι θα μπορούσε να τον αντικαταστήσει; Δεν ξέρω. Ξέρω όμως ότι η οικονομία της αγοράς έχει ιστορικά παράξει πλούτο από τον οποίο οφελήθηκαν οι πολλοί. Οι πιο σοβαροί αριστεροί οικονομολόγοι δέχονται πλέον ότι μια πολύπλοκκηη κοινωνία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τον μηχανσιμό της αγοράς (βλ. Roemer, Stiglitz, Preczowrski, etc). Το θέμα είναι πως διαμορφώνεται ο μηχανισμός αυτός στα ευρύτερα κοινωνικά συμφραζόμενα.
Ως σοσιαλδημοκράτη με ενδιαφέρει ο εξανθρωπισμός του καπιταλισμού, καθώς και ο κοινωνικο-οικονομικός πειραματισμός που λίγο-πολύ διασφαλίζει η οικονομία της αγορας. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η "κοινωνική επιχειρηματικότητα" (βλ. Grammen Bank, Trioodos bank, etc), συνεργατικές επιχειρηματικές μορφές, και η διαμόρφωση μια δημόσιας κουλτούρας που ωθεί τις επιχειρήσεις σε κοινωνικά υπεύθυνες μορφές επιχειρηματικότητας και συμπεριφοράς. Οι εναλλακτικές στον καπιταλισμό δεν προκύπτουν εγκεφαλικά αλλά από τον ανθρώπινο πειραματισμό. Αν δει κανείς τον καπιταλισμό ιστορικά, βλέπει πόσο έχει αλλάξει.
2. Ο κ.Μαρής έχει δίκηο στα όσα αναφέρει, αλλά τα πολιτικώς υποκινούμενα επισφαλή δάνεια δεν αρκούν για τη δημιουργία μιας τόσο πρωτοφανούς κρίσης. Η εν συνεχεία τιτλοποίηση και εμπορία αυτών των δανείων από ουσιαστικά ανεξέλεγκτες τράπεζες (επενδυτικές) πολλαπλασίασαν τα μέγιστα τις δυσμενείς συνέπειες των επισφαλών δανείων. Για περισσότερα, βλ. το άρθρο μου στο σημερινό "Κερδος", το οποίο θα ανεβάσω σήμερα στο ιστολόγιο.
3. Εδώ έχουμε ένα "πεταγμα πεταλούδας", δείγμα των εγγενων κινδύνων του εξαϋλωμένου, χρηματοοικονομικού καπιταλισμού. Βλ. το βιβλίο του N.N. Taleb, Black Swans, B,. Mandelbroit, The (Mis)Behaviour of Markets,όπως και το τεύχος Νοεμβρίου του βρετανικού περιοδικού Prospect.
4. Οι ιδεοληπτικοί πλεονάζουν και στη δεξιά και στην αριστερά. Για τους πρώτους, δείτε τη σχετική αρθρογραφία του κ.Ανδριανόπουλου στο e-rooster.gr. Για τους δεύτερους, ακούστε απλώς τα σετλέχη του ΣΥΝ και του ΚΚΕ. Κοινό γνώρισμα και των δύο είναι η απλοϊκή σκέψη, προϊόν ιδεοληπτικών εμμονών.
Δημοσίευση σχολίου