Δευτέρα 30 Μαρτίου 2009

Η επανάσταση της κοινής λογικής




Επιτηρείτε εξετάσεις στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μια ομάδα ατόμων με αποκριάτικη αμφίεση εισβάλλει στην αίθουσα, πετά γιαούρτια, βιαιοπραγεί εναντίον σας, και αποχωρεί. («Καθημερινή», 5/3/09). Μιλάτε σε ημερίδα που διεξάγεται σε κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εισβάλλει ξαφνικά μια πολυμελής ομάδα μασκοφόρων, κραυγάζει, πετά μπογιές, σας κλωτσά και σας τραυματίζει («Ελευθεροτυπία», 19/2/09). Μόλις έχετε αποβιβαστεί από τον ηλεκτρικό στην Κηφισιά, όταν μασκαράδες (κυριολεκτικά) σπάνε τα παράθυρα του συρμού και αρχίζουν να ρίχνουν μολότοφ. Εννέα βαγόνια καταστρέφονται («Καθημερινή», 4/3/09).

Είστε ιδιοκτήτης καταστήματος στο Κολωνάκι. Ο κύριος που κοιτάζει τη βιτρίνα σας δεν είναι υποψήφιος πελάτης, αλλά μασκοφόρος που αρχίζει να σπάει τη τζαμαρία με λοστό («Καθημερινή», 14/3/09). Τυχαίνει να είστε μετανάστης, ιδιοκτήτης εστιατορίου στα Εξάρχεια. Μια παρέα 35 ατόμων τρώει και πίνει, αλλά αρνείται στο τέλος να πληρώσει το λογαριασμό («Καθημερινή», 15/2/09).

Πηγαίνετε στη Λυρική Σκηνή να απολαύσετε την όπερα «Ρούσαλκα». Έκπληκτος βλέπετε μουσικούς της ΛΣ να διαμαρτύρονται για ένα ομοφυλοφιλικό φιλί στην παράσταση. Την επομένη, μια ομάδα ακτιβιστών ομοφυλοφίλων εισβάλλουν στη ΛΣ, στη διάρκεια της παράστασης, προκειμένου να διαμαρτυρηθούν για την «ομοφοβία» των μουσικών της ΛΣ («Καθημερινή», 10/3/09).

Κανένα από τα παραπάνω περιστατικά δεν είναι προϊόν μυθοπλασίας, αλλά «ωμά γεγονότα». Δεν αποτελούν μεμονωμένες εξαιρέσεις• όλο και κάτι παρόμοιο (κι ακόμη χειρότερα) συμβαίνει με ανησυχητική συχνότητα εδώ και αρκετούς μήνες. Το δράμα της χώρας δεν είναι μόνο η άνοδος της εγκληματικότητας, η αναβίωση της τρομοκρατίας, η διαφθορά, και τόσα άλλα, αλλά κάτι πολύ χειρότερο: η κατάρρευση της κοινής λογικής.

«Μα υπάρχει κοινή λογική;», αναρωτιόνται οι σύγχρονοι σοφιστές. Όχι, η κοινή λογική είναι ένα «βολικό κατασκεύασμα» υπαινίσσεται ο έγκριτος αρθρογράφος κ.Π.Μπουκάλας («Καθημερινή», 20/3/2009). Αν όμως δεν υπάρχει κοινή λογική, πως εξηγείται ότι εκατομμύρια Έλληνες γελούν με τα αστεία του Λαζόπουλου, ότι η Βουλγαράκειος δήλωση πως «ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό» συνάντησε την καθολική αποδοκιμασία, ότι το σκάνδαλο του Βατοπαιδίου εξόργισε το πανελλήνιο; Γιατί πληρώνουμε οι περισσότεροι το λογαριασμό στο εστιατόριο, γιατί δεν κραυγάζουμε στο θέατρο ή δεν βάζουμε φωτιά στο τρένο; Τι είναι αυτό που μας κάνει να έχουμε μια λίγο-πολύ κοινή αίσθηση, ένα common sense, έναν κοινό προσανατολισμό στις δραστηριότητές μας;

Η κοινή αίσθηση, ο κοινός νους, δεν αποτελεί απλώς ένα άθροισμα ατομικών αντιλήψεων. Όπως ο Κάντ γνώριζε πολύ καλά, υπάρχει κάτι μη υποκειμενικό ακόμα και στην πιο υποκειμενική εμπειρία, στο μέτρο που αυτή διαμεσολαβείται από μια κοινή γλώσσα. Δεν υπάρχει κοινωνία χωρίς κοινή λογική, χωρίς sensus communis. Η κοινή λογική είναι μια μοναδικά ανθρώπινη «έκτη αίσθηση», γράφει η Χάνα Αρέντ, η οποία «χρειάζεται για να συνέχει τις πέντε αισθήσεις μου και να συνταιριάζει τις εντυπώσεις που κομίζουν οι ιδιωτικές αισθήσεις μου με έναν κοινό κόσμο που τον μοιράζονται άλλοι». Αποκτούμε την κοινή λογική μετέχοντας στον κοινό λόγο και τις κοινές πρακτικές της κοινότητας.

Χωρίς την κοινή λογική δεν μπορούμε να διεκπεραιώσουμε ούτε την απλούστερη πράξη, να παραγγείλουμε λ.χ. έναν καφέ. Συνειδητοποιούμε την κοινή λογική όταν λείπει. Αν δυσκολευτείτε να μετάσχετε σε μια τελετή τσαγιού στην Ιαπωνία είναι διότι δεν διαθέτετε την κοινή αίσθηση των γηγενών, χάρις στην οποία η ροή της τελετής είναι όχι μόνο απρόσκοπτη, αλλά απολύτως φυσιολογική. Ο κόσμος της κοινής λογικής, παρατηρεί ο Γιούργκεν Χάμπερμας, απαρτίζεται από ένα «απόθεμα αυτονόητων, ακλόνητων πεποιθήσεων, από τις οποίες οι συμμέτοχοι στην επικοινωνία αντλούν στην επικοινωνία τους».

Η γνώση και η επι-κοινωνία προϋποθέτουν την κοινωνία. Πριν ακόμα αποκτήσουμε γνώση, ανήκουμε κάπου – σε μια κοινωνία, μια κουλτούρα, μια εποχή. Πρώτα μαθαίνουμε ότι δεν αγγίζουμε τη φωτιά και κατόπιν αναλύουμε τη χημεία της. Πρώτα μαθαίνουμε να πληρώνουμε το λογαριασμό στο εστιατόριο, να σεβόμαστε το δάσκαλό μας, να αγαπούμε το σχολείο μας, να μην καταστρέφουμε την περιουσία των άλλων, να πληρώνουμε τα χρέη μας, να τηρούμε τους νόμους, και μετά προβληματιζόμαστε για τις πρακτικές αυτές. Όταν οι πρακτικές αυτές κλονίζονται, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα σήμερα, τότε κάτι είναι βαθιά σάπιο στην Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία.

Το χειρότερο όμως είναι ότι, όταν κλονίζεται η κοινή λογική που συνέχει την κοινωνία, τότε καθηλώνεται ο δημόσιος λόγος στα προφανή: καθίσταται αμυντικός (πώς να αποτραπεί η κατάρρευση του αυτονόητου) και εσωστρεφής (κυριαρχείται από τα ιστορικά φαντάσματα-μύθους του παρελθόντος)• δεν αναπτύσσεται, δεν εξελίσσεται, δεν εκλεπτύνεται. Ένα απλό παράδειγμα: ενώ όλες οι χώρες της προηγμένης Ευρώπης συζητούν τρόπους να χρηματοδοτήσουν περαιτέρω την ανώτατη εκπαίδευση, να αυξήσουν την λογοδοσία των πανεπιστημίων στην κοινωνία, και να συζεύξουν αποτελεσματικότερα τα αντικείμενα σπουδών με τις ανάγκες της οικονομίας, ο πλέον φιλόδοξος στόχος που εμείς φαίνεται να μπορούμε να θέσουμε είναι πώς να αποτρέψουμε τις πανεπιστημιακές καταλήψεις και πώς να πάψουν τα πανεπιστήμια να είναι ορμητήρια αντικοινωνικών (και ενίοτε κακοποιών) στοιχείων! Όταν η δημόσια συζήτηση αναλώνεται με πάθος για το λεγόμενο πανεπιστημιακό άσυλο, που να μείνει χρόνος, ενέργεια και φαντασία να μιλήσουμε για τις προϋποθέσεις της διεθνούς αριστείας των πανεπιστημίων μας;

Η πληθώρα των περιπτώσεων ανομίας στη σημερινή Ελλάδα (τόσο από πολίτες, όσο και από αυτούς που θάπρεπε να ενσαρκώνουν την κοινή λογική - θεσμικούς φορείς και, κυρίως, το κράτος και τους πολιτικούς προϊσταμένους του) φανερώνει την αυξανόμενη κατάρρευση του αυτονόητου, την όλο και μεγαλύτερη διάβρωση του sensus communis. Για μια σύγχρονη χώρα, o δημόσιος λόγος μας είναι απαράδεκτα καθηλωμένος στα προφανή, συζητάμε με πάθος θέματα που σπάνια απασχολούν μια προηγμένη κοινωνία, είμαστε θλιβερά πίσω. Το ριζοσπαστικότερο πολιτικό πρόταγμα στην Ελλάδα, σήμερα, είναι η επανάσταση της κοινής λογικής. Την υποστηρίζει κανείς;

10 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Τα πολιτικά ζητήματα δεν είναι ζητήματα κοινής λογικής (δεν είναι φιλοσοφικά προβλήματα "κλεισμένα" σε δοκιμαστικούς σωλήνες κάποιου εργαστηρίου) είναι ζητήματα κοινωνικών δυνάμεων, κοινωνικών συγκρούσεων. Η κοινή λογική την οποία επικαλείστε δεν είναι ούτε "κοινή", ούτε "λογική". Αυτό άλλωστε θα προϋπέθετε ότι διαθέτετε κάτι (την κοινή λογική) την οποία όσοι δε σας επιλέξουν είτε δε διαθέτουν είτε τη διαθέτουν εν υπνώσει...
ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΤΗΣ

Υ.Γ. Πριν από λίγα χρόνια αντίστοιχο κόμμα που επικαλούνταν την κοινή λογική πολιτεύτηκε στην Εσπερία (Ολλανδία ή Αγγλία αν δε με απατά η μνήμη μου). Πήγε φυσικά "άπατο"
Υ.Γ.2 είναι δυνατόν να συμπαρατάσσεστε με διάφορα κομματικά "ρετάλια", γυρολόγους της πολιτικής που έχουν σταδιοδρομήσει και στα δύο μεγάλα κόμματα ή έχουν ιδρύσει παλιότερα άλλα δικά τους;
Υ.Γ.3 Ο κύριος Μάνος ήταν ο υπέρμαχος του νεοφιλελευθερισμού στην Ελλάδα. Το οικονομικό σύστημα που πρεσβεύει "γονάτισε" ολόκληρο τον κόσμο και τις αλχημείες τις δικές του και των ομοϊδεατών του τις πληρώνουμε (και πάλι) εμείς. Μήπως μετά την κατάρρευση της ιδεολογίας του θα έπρεπε να παραδεχτεί την ιδεολογική του ήττα και να πάει σπιτάκι του, αντί να προσπαθεί να σώσει την Ελλάδα από τις συμφορές στις οποίες και ο ίδιος έβαλε το χεράκι του; Αν δεν κάνω λάθος στην τετραετία Μητσοτάκη χάραζε την οικονομική πολιτική. Το θεωρώ αδιανόητο οι αποτυχημένοι της πολιτικής να μένουν στην πολιτική κονίστρα. Πρέπει -επιτέλους- όπως όλοι οι αποτυχημένοι όλων των κλάδων,και αυτοί να πηγαίνουν σπίτι τους. Νισάφι πια!

vasilis tsiknakos (philosofos) είπε...

Κύριε Τσούκα καλώς ήρθατε στην πολιτική ζωή αυτού του τόπου. Παρακολουθώ τα σχόλια στα δύο τελευταία άρθρα σας και βλέπω ότι εσείς θα πρέπει να απολογείσθε για το ότι ο Μάνος είναι νεοφιλελεύθερος, ο Κοντογιαννόπουλος γυρολόγος και ηθικός αυτουργός σε δολοφονία και ο Μπουτάρης υβριστής του δημάρχου Θεσσαλονίκης. Έρχεται και το ανώνυμο σχόλιο σε τούτο εδώ το post (πόσο σιχαίνομαι την ανωνυμία στα blogs, τι βρίσκω ένα είδος κουκούλας)να μιλήσει για κομματικά ρετάλια κλπ κλπ και να ζητήσει από το κύριο Μάνο να γυρίσει σπίτι του γιατί ιδεολογία του πέθανε. Τότε αγαπητέ ανώνυμε όλα τα αριστερά κόμματα θα έπρεπε να ιδιωτεύουν εδώ και είκοσι χρόνια. Αυτά όχι μόνο δεν ιδιωτεύουν αλλά χρόνια τώρα εμφανίζονται ως η πρόοδος. Έλεος. Στην Ελλάδα τέλος το κύριο πρόβλημα δεν είναι ο νεοφιλελευθερισμός και η παγκόσμια κρίση, αλλά η ελλειμματική νοοτροπία της πλειοψηφίας, όχι μόνο του πολιτικού συστήματος, αλλά των ελλήνων πολιτών. Κύριε Τσούκα και πάλι σας χαίρομαι για το κουράγιο σας να εισέλθετε στην πολιτική ζωή. Εύχομαι από την ενασχόληση σας να βγει κάτι θετικό.

Unknown είπε...

Στα παραδείγματά που αναφέρονται, γίνεται παραβίαση τον νόμων και όχι της λογικής.
Αν τα όντα που παρανόμησαν ήξεραν ότι θα συλληφθούν, πολύ αμφιβάλω αν θα έκαναν το οτιδήποτε. Άρα μπορούν ακόμα και αυτοί να σκεφτούν.

Η λογική δεν είναι καθόλου κοινή. Είναι επιστημονική μέθοδος για να εξάγει ο άνθρωπος σωστά συμπεράσματα. Το έργο "αναλυτικά πρότερα" στα οποία αναλύεται ο τρόπος με τον οποίο μπορούμε να οδηγηθούμε σε ορθό ή λογικό αποτέλεσμα, μόνο εύκολο δεν είναι στην κατανόησή του.

Athena Smith είπε...

Το μεγαύτερο εμπόδιο είναι αυτό που αναφέρετε, οτι ο δημόσιος λόγος ούτε αναπτύσσεται, ούτε εξελίσσεται.
Άρα, ο μέσος Έλληνας διατηρεί μια παραμορφωτική άποψη της παγκόσμιας οικονομίας, ισσοροπιών και πολιτικής. Άσπρο, μαύρο, καλό, κακό, δίκαιο, άδικο. Πας να απαντήσεις με μια παράγραφο, και ο άλλος σε διακόπτει απαιτώντας ένα 'ναι" ή ένα "οχι." Είναι η ιδεολογία που υιοθέτησε ο Μπους για 8 χρόνια με πολλές παράπλευρες απώλειες.
Μέσα από αυτό το παραμορφωτικό πρίσμα, γιατί ο Έλληνας να ψηφίσει ΔΡΑΣΗ;
Η επικρατούσα "κοινή λογική" δεν το επιτρέπει.

belowzero είπε...

Πιστεύω ότι αυτό που ορίζετε ως πρόβλημα έλλειψης κοινής λογικής είναι περισσότερο πρόβλημα χαλαρής αστυνόμευσης και ατιμωρησίας. Εάν η Αστυνομία συλλάμβανε αυτούς που προβαίνουν στις έκνομες ενέργειες στις οποίες αναφέρεστε και η Δικαιοσύνη τους τιμωρούσε παραδειγματικά, τότε οι επίδοξοι μιμητές αυτών των ατόμων θα το σκέφτονταν δέκα φορές πριν πράξουν. Δηλαδή θα λογικεύονταν.

panteleimon είπε...

«Η πολιτική μηχανή θριαμβεύει διότι είναι μια ενωμένη μειοψηφία εναντίον μιας διαιρεμένης πλειοψηφίας» Γουιλ Ντουραμ

Συγχαρητήρια κ.Τσουκα για τις αναρτήσεις σας. Όσο για τη πολιτική επιλογή της Δράσης …Έχετε απόλυτο δίκιο. Δεν έχουμε καιρό για χάσιμο. Κάθε μέρα αισθάνομαι ένοχος για το τι χώρα θα παραδώσω αύριο στα δυο μου παιδιά. Ας ρίξουμε λοιπόν τη ψήφο μας στη Δράση (αντί για λευκό που μέχρι τώρα η ελληνική «δημοκρατία» προσμετρούσε στα άκυρα…..χωρίς ντροπή…)

Πανής Θεόδωρος είπε...

Φυσικά και υπάρχει κοινή λογική, όπως πολύ ωραία αναλύει ο κ. Τσούκας... Το ότι υπάρχει λογική, δε θα το συζητήσω (τουλάχιστο για την ώρα).
Το ότι υπάρχει, και μάλιστα κυρίαρχη, η κοινή λογική, φαίνεται σε πολλές καταστάσεις της καθημερινής ζωής: στα μέσα μεταφοράς, στις διαπροσωπικές επαφές (στη δουλειά, στις συζητήσεις), στην ατομική συμπεριφορά. Γενικότερα, χαρακτηρίζει τις περισσότερες εκφάνσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ιδιαίτερα τις στοιχειώδεις ανθρώπινες ανάγκες.
Δυστυχώς, είναι δυνατό, παρά το ότι σχεδόν όλοι οι άνθρωποι μετέχουν της κοινής λογικής, να καταλήγουν σε διαφορετικά συμπεράσματα και θέσεις σε σχέση με συγκεκριμένα ζητήματα. Π.χ. παρότι πολύ θρησκευόμενοι (ελαφρώς, ας υποθέσουμε) ποτέ δε βασίζουν καμία απόφασή τους στην θεία εύνοια ή δυσμένεια, εξακολουθούν να ξοδεύουν, χρόνο, χρήμα και φαιά ουσία σε δραστηριότητες που σχετίζονται κυρίως με την πίστη τους, η οποία μπορεί να παίρνει διάφορες μορφές, ακόμα και μέσα στην ίδια θρησκεία. Αυτό φυσικά έχει και εξήγηση και "λογική" αλλά δε συμβαδίζει με τη γενικότερη πρόοδο του ανθρώπου που κατά μεγάλο μέρος βασίζεται στην κοινή λογική.

Στέφανος είπε...

χαίρετε συνομιλητες!
ένα ακομη στοιχειο θα παραθεσω::
Ο ΦΟΒΟΣ που μας εχει καταβαλλει ως κοινωνια απο τα παιδικα μας χρονια στο σχολειο..σε ολες τις βαθμιδες που αντι για σχολικες αιθουσες και αυλες θυμιζουν και ειναι κατα την αποψη μου:χωροι ανεξελεγκτης βιας οπως των φυλακων!
ειδικα οταν φτασουμε στο πανεπιστημιο..εκει πια γινεται τοσο απροκαλυπτα που θα τρομαζε ακομη και εναν φυλακοβιο..μπορει και ισοβιτη!!ειναι το ζειτγκειστ οπως το λεει ο ντωκινς..μαθαμε στην σοσιαλφασιστικη βια!!την εμπαιδωσαμε σαν δημοκρατικο δικαιωμα!!την ζουμε εντονοτερα καθε μερα που περνα!!!και επονται χειροτερα δυστυχως..ή ευτυχως!!!

Αδιορθωτος είπε...

Νομίζω ότι ο αξιοσέβαστος Χαρίδημος Τσούκας διευρύνει τόσο πολύ την έννοια της «κοινής λογικής» που προκαλεί σύγχυση στην επικοινωνία. Για παράδειγμα η συμμετοχή σε μια Ιαπωνική τελετή τσαγιου δεν είναι θέμα «κοινής λογικής» αλλά εκμάθησης του τελετουργικού. Το πώς δεν θα μπορούσα να παραγγείλω καφέ χωρίς την «κοινή λογική» επίσης δεν μου είναι κατανοητό, όταν ήδη γνωρίζω ότι για να πιώ καφέ θα πάω σ ένα καφενείο και όχι σ ένα χασάπικο (εκτός αν ο χασάπης κερνάει και καφέ).
Αν ο κόσμος της «κοινής λογικής» κατά Χάμπερμας απαρτίζεται από ένα «απόθεμα αυτονόητων, ακλόνητων πεποιθήσεων, από τις οποίες οι συμμέτοχοι στην επικοινωνία αντλούν στην επικοινωνία τους» τοτε ανήκει σ αυτήν την κοινή λογική και η ιδέα ότι το κράτος αποτελεί λάφυρο για τις κομματικές συμμορίες, ότι θα ψηφίσουμε τον Δήμαρχο που θα μας φτιάξει το δρόμο ή το πεζοδρόμιο, η θα διορίσει το παιδί μας στο Δημο και τον βουλευτή που θα μας κάνει το σχετικό «ρουσφέτι». Αλλωστε για να αποφευχθεί αυτή η σύγχυση, στη διακήρυξη της «Δράσης» περιγράφεται εκτενώς τι θεωρούν κοινή λογική οι υπογράφοντες την διακήρυξη. Και όλα όσα λένε γι αυτό είναι οι αρχές και οι αξίες βάσει των οποίων λειτουργούν τα σύγχρονα κρατη.
Θα πρότεινα να εγκαταλείψουμε την έννοια της «κοινής λογικής» (εκτός αν την ορίσουμε με σαφήνεια) και να επικεντρωθούμε σ αυτές τις κοινές αρχές και αξίες που είναι απαραίτητες για τη λειτουργία ενός σύγχρονου κράτους και οι οποίες παραβιάζονται ασύστολα από τις κομματικές και υπερκομματικές συμμορίες που λυμαίνονται τον Δημόσιο Τομέα και μας κάνουν όλους συνενόχους τους.

Ανώνυμος είπε...

Ασχολούμαι από τα φοιτητικά μου χρόνια με την φιλοσοφία και τη επικοινωνία. Κοινή λογική ασφαλώς υπάρχει και είναι παντοδύναμη. Κάποτε μάλιστα επικίνδυνα παντοδύναμη. Εύστοχο το σύνολο των τοποθετήσεών σας.