Αυθαιρεσία – ανοχή: Greece as usual

Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο στην επιτυχή παρεμπόδιση του απόπλου δεκάδων πλοίων από συνδικαλιστές του ΠΑΜΕ στον Πειραιά, παρά τη δικαστική απαγόρευση της απεργίας, είναι η κοινοτοπία της – για την ακρίβεια, τόσο η κοινοτοπία της παραταξιακής αυθαιρεσίας όσο και η κοινοτοπία της κρατικής απάθειας. Ιδού το πιο χαρακτηριστικό μοτίβο της μεταπολιτευτικής Ελλάδας: συστηματική καταπάτηση της νομιμότητας (ή θεσμικής τάξης) από οργανωμένα σύνολα ή άτομα και ανοχή της αυθαιρεσίας από τη νόμιμη εκτελεστική εξουσία. Πως αλλιώς φτάσαμε η χώρα να έχει πάνω από ένα εκατομμύριο αυθαίρετα κτίσματα, τεράστια φοροδιαφυγή, και συστηματική παρακώλυση της λειτουργίας δημόσιων οργανισμών από μειοψηφίες; Η συστημικά παραγόμενη παρανομία χρειάζεται δύο: αυτόν που παρανομεί και αυτόν που ανέχεται την παρανομία. Η απαρχή κάθε  φαύλου κύκλου εντοπίζεται σε συμπεριφορές αμοιβαιότητας.

Σταχυολογώ από μνήμης πρόσφατα περιστατικά. Πρώην εργαζόμενοι στην Ολυμπιακή καταλαμβάνουν ατιμώρητα για δέκα μέρες το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους (την καρδιά της κρατικής μηχανής) και το οδόστρωμα της Πανεπιστημίου (του κεντρικότερου δρόμου της Αθήνας). Ενώσεις αγροτών φράσσουν ακώλυτα τις εθνικές οδούς. Κρατικοί ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί καταλαμβάνονται ανεμπόδιστα από οργανωμένες ομάδες. Ομάδες τραμπούκων φοιτητών ατιμώρητα καταλαμβάνουν πανεπιστημιακά κτίρια, διακόπτουν τις συνεδρίες συλλογικών οργάνων διοίκησης, προπηλακίζουν καθηγητές. Ο κατάλογος είναι απελπιστικά μακρύς, το φαινόμενο ίδιο: η νομιμότητα καταπατείται - οι κανόνες του παιχνιδιού δεν γίνονται σεβαστοί· η αρμόδια εκτελεστική εξουσία αδρανεί - η αυθαιρεσία γίνεται ανεκτή. Προϊόντος του χρόνου, το δίπολο «αυθαιρεσία – ανοχή» εμπεδώνεται και αναπαράγεται. Η ρουτίνα στον ελλαδικό δημόσιο βίο είναι η απουσία θεσμικής ρουτίνας! 

Το φαινόμενο είναι σύνθετο. Οι συμμετέχοντες στο παιχνίδι δεν νοιώθουν ότι μετέχουν σε κάτι ευρύτερο, με άλλους παίκτες, με δεσμευτικούς κανόνες. Στη λαϊκιστικά διαμορφωμένη συνείδησή τους, το παιχνίδι είναι στημένο, χωρίς, ωστόσο, αυτό να αποτρέπει τη συμμετοχή τους. Διαμαρτύρονται κυρίως όταν χάνουν. Αυτή είναι η ρίζα του φατριαστικού καιροσκοπισμού: όσο κερδίζω, αυτό συμβαίνει χάρη στη δικές μου ικανότητες (για διαμαρτυρία, διαπραγμάτευση, διεκπεραίωση)· όταν χάνω, αυτό οφείλεται στο στημένο παιχνίδι.

Η στάση του ΚΚΕ είναι χαρακτηριστική. Μετέχει στο κοινοβουλευτικό παιχνίδι, αποδέχεται τη γενναιόδωρη κρατική χρηματοδότηση, πιέζει για την επιθυμητή γι αυτό έκβαση των πολιτικών εξελίξεων. Όσο οι νόμοι και οι δικαστικές αποφάσεις απηχούν τις απόψεις του (π.χ. για το κοινωνικό κράτος) είναι καλοί («κατακτήσεις»). Όταν αυτό δεν συμβαίνει (όπως π.χ. με τη δικαστική απόφαση που κήρυξε την απεργία δύο ναυτεργατικών σωματείων «παράνομη και καταχρηστική»), οι νόμοι δεν είναι απλώς κακοί, αλλά η διαδικασία που τους παρήγαγε και τους εφαρμόζει είναι στημένη από το «αστικό καθεστώς». Όταν ο νόμος δεν με βολεύει, τον παίρνω στα χέρια μου!

Όπως οι τρομοκράτες αρνούνται την έννομη τάξη, απαιτούν όμως, όταν συλληφθούν, μια «δίκαιη δίκη» (απαιτούν δηλαδή ένα κατ΄ εξοχήν τυπικό γνώρισμα του κράτους δικαίου που αντιμάχονται), έτσι και οι αυθαιρετούντες απαιτούν τη θέσπιση ευνοϊκών γι αυτούς νόμων και ρυθμίσεων, αρνούνται ωστόσο να σεβαστούν τους θεσμούς που παράγουν νόμους και ρυθμίσεις. Είναι κραυγαλέα αντιφατικοί. Τα θέλουν μονά-ζυγά δικά τους!                 

Αυτή η νοοτροπία παράγει εγωτιστική-ναρκισσιστική συμπεριφορά: ο υπόλοιπος κόσμος υπάρχει στο μέτρο που συμμορφώνεται με τις επιθυμίες μου. Ο ναρκισσιστής διαμαρτυρόμενος επιδίδεται σε ξεδιάντροπα αυτο-εξυπηρετική συμπεριφορά αφού, αρνούμενος τους κανόνες, δεν διαθέτει κάποια εξωτερικά ως προς αυτόν κριτήρια αναφοράς. Ενώ η κυρία Παπαρρήγα βλέπει στους συνδικαλιστές του ΠΑΜΕ τους σύγχρονους «εργάτες του Σικάγο», ο πρωθυπουργός δεν της θύμισε πόσο ατυχής είναι αυτή αναλογία: το ΠΑΜΕ αφενός μεν δεν εκφράζει το κοινό λαϊκό αίσθημα, αφετέρου δε δεν διακινδυνεύει τίποτα. Αν θέλουν να πάρουν μερικά μαθήματα υψηλής διακινδύνευσης, ας καλέσουν τον Λεχ Βαλέσα για μια διάλεξη. Όταν ξέρεις ότι μπορείς ατιμώρητα να αυθαιρετείς, μεγεθύνεται η πλεονεξία σου, ενισχύεται ο αυταρχισμός σου και, κυρίως, δεν διαθέτεις μηχανισμούς αυτοδιόρθωσης.        

Η παρανομία των οργανωμένων ομάδων και ατόμων δεν θα μπορούσε να είναι τόσο θρασεία εκτεταμένη, αν το μεταπολιτευτικό ελλαδικό κράτος δεν είχε χάσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του – στην ισχύ της νόμιμης εξουσίας. Η άσκηση νόμιμης εξουσίας έχει εν πολλοίς απονομιμοποιηθεί· γι αυτό το κράτος μένει συνήθως απαθές στη διεκδικητική αυθαιρεσία.  Η απονομιμοποίηση της κρατικής ισχύος είναι η μεγάλη «συμβολή» της λαϊκιστικής αριστεράς στο δημόσιο βίο, μετά τη Μεταπολίτευση. Τη συνόψισε ο πρωθυπουργός, με τη χαρακτηριστική αφέλεια ενός πρώην χίπη της Μασαχουσέτης, απηχώντας συγχρόνως τον γενετικά εγγεγραμμένο πασοκικό λαϊκισμό: «είμαστε οι αντεξουσιαστές στην εξουσία»! Η κύρια στρατηγική που ακολουθούν οι «αντεξουσιαστές»-φορείς δημόσιας εξουσίας έναντι των πολυάριθμων ομάδων ή ατόμων που παρανομούν είναι αυτή του κατευνασμού. Ο κατευνασμός όμως δεν λύνει τα προβλήματα· τουναντίον τα παροξύνει, στο μέτρο που διαιωνίζει τη φήμη του κυβερνήτη ως υποχωρητικού διαπραγματευτή που παζαρεύει την ισχύ των κανόνων.

Η εικόνα ολοκληρώνεται με την ηθική απονομιμοποίηση των κανόνων δικαίου. Όσο οι πολιτικάντηδες παραβαίνουν τους νόμους που οι ίδιοι ψηφίζουν, γιατί να τους σεβαστούν οι υπόλοιποι; Όσο το πολιτικό σύστημα διαπλέκεται με τους ισχυρούς, γιατί να είμαστε νομοταγείς; Όσο το κράτος συμπεριφέρεται καιροσκοπικά, σατραπικά, και αυτο-εξυπηρετικά, γιατί να μη βρει μιμητές; Υπάρχει μια λεπτή νοηματική γραμμή που συνδέει κομματικούς συνδικαλιστές των ΔΕΚΟ και λαϊκιστές πολιτικάντηδες: ο καθένας για την πάρτη του. Κι όλοι μαζί χρεοκόπησαν τη χώρα!