Η ηθική της ευθύνης

Μέσα στις αναθυμιάσεις που αναδίδει η σήψη του πολιτικού συστήματος, ευτυχώς υπάρχουν πολιτικοί που μας εκπλήσσουν ευχάριστα. Με το αναζωογονητικά τολμηρό άρθρο της στην «Καθημερινή» (16/1/2011), η βουλευτής Δράμας του ΠΑΣΟΚ κυρία Χαρά Κεφαλίδου απηύθυνε έκκληση στους συναδέλφους της να αρθούν πάνω από τις αντιλήψεις της «συντεχνίας» τους, να «περιορίσουν τα προνόμιά» τους. Θα λυθεί έτσι το δημοσιονομικό πρόβλημα της χώρας; Όχι, βέβαια. Το ζητούμενο είναι άλλο, συμβολικό: να ανακτήσουν οι βουλευτές την αξιοπιστία τους. Πώς; Τιμώντας την ηγετική διάσταση του ρόλου τους: «Όταν ζητάμε από τους άλλους να ξεβολευτούν, πρέπει πρώτα να ξεβολευτούμε εμείς οι ίδιοι», γράφει η βουλευτής Δράμας. «Αν δεν εμπνεύσουμε τους πολίτες δεν έχουμε μέλλον. Αλλά για να εμπνεύσουμε πρέπει να ταυτιστούμε μαζί τους. Διαμορφώνουμε νοοτροπίες όχι με τα λόγια αλλά με τα έργα μας».

Συγκρίνετε το ήθος που εκπέμπει ο λόγος αυτός με τις αυτοεξυπηρετικές πρακτικές των κομματανθρώπων του πολιτικού συστήματος, και θα δείτε τη διαφορά. Ιδού μερικά, τυχαία, παραδείγματα.

Πρόσφατα, οι εθνοπατέρες μας αποφάσισαν για πολλοστή φορά να μην αρθεί η ασυλία τεσσάρων βουλευτών που κατηγορούνται για παραβάσεις του ποινικού δικαίου (π.χ. παράνομη εκτέλεση οικοδομικών εργασιών, παράνομη εκχώρηση άδειας για άσκηση επαγγέλματος, κλπ)! Ο κ. Μ. Παπαϊωάννου, παμπάλαιο στέλεχος της «πράσινης» νομενκλατούρας, αντιτάχθηκε πέρυσι στη δημοσιοποίηση των βουλευτικών δηλώσεων «πόθεν έσχες» στο Διαδίκτυο, διότι «δεν βοηθάει σε τίποτα. Ίσως δώσει τροφή και σε ορισμένους που στοχοποιούν κάποιους βουλευτές»! Η αντιπρόεδρος της Παναττικής Ένωσης Καθαριστριών και Οικιακού Προσωπικού κυρία Τσούνη, ανέφερε πέρυσι στην Επιτροπή Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (!) της Βουλής ότι υπουργοί και βουλευτές απασχολούν ανασφάλιστο προσωπικό για οικιακές εργασίες. Ο πρόεδρος της βαρύγδουπης επιτροπής κ. Β. Οικονόμου αντέδρασε ακαριαία: «Φτάσαμε στο σημείο», είπε οργισμένος, «ο καθένας να λέει κάτι για να κερδίσει ένα δευτερόλεπτο δημοσιότητας. Αν έχει λίγο τσίπα, ας φέρει (στοιχεία η κυρία Τσούνη)». Μάλιστα… Αντί να ρωτήσει την καταγγέλλουσα, πώς θα μπορούσε η Επιτροπή να τη βοηθήσει για να φέρει στο φως τα σχετικά στοιχεία, ο πρόεδρός της, σαν σταλινικός γραφειοκράτης σε σοβιετική δίκη, ανάγκασε τη φοβισμένη καθαρίστρια να ζητήσει «συγγνώμη»! Απλή λεπτομέρεια: ο «σοσιαλιστής» κ. Β. Οικονόμου κέρδισε τον περασμένο Μάιο τη δημοσιότητα που δικαιούται, αντιτιθέμενος σθεναρά στο «κατοχικό» Μνημόνιο! Το «λαό» αξίζει να τον υπερασπίζεσαι μόνο όταν είναι αφηρημένη έννοια… 

Ο λόγος οποιουδήποτε ασκεί δημόσια εξουσία αποκτά ηγετική αξιοπιστία όταν αποσπά την εμπιστοσύνη μας. Πώς γίνεται αυτό; Όταν αυτός που τον εκφέρει αίρεται πάνω από τον ορίζοντα των ιδιοτελών συμφερόντων - είτε δικών του, είτε της συλλογικής οντότητας στην οποία μετέχει· όταν, δηλαδή, αντιμετωπίζει συμβάντα που δοκιμάζουν τις καταστατικές αξίες της συλλογικότητας όχι  καιροσκοπικά, ούτε συντεχνιακά, αλλά αυτοκριτικά, αναγόμενος σε αυτές τις αξίες. Η στρατηγική αυτή κερδίζει την εμπιστοσύνη μας στο μέτρο που ο ενεργών ηγετικά ακολουθεί το δύσκολο δρόμο: διακινδυνεύει κάτι πολύτιμο (π.χ. το βραχυπρόθεσμο κύρος της συλλογικότητας)· υπάγει τη συμπεριφορά του σε γενικές αρχές, αυτοπεριορίζεται. Βουλευτές-statesmen δείχνουν να το κατανοούν αυτό· βουλευτές-κομματάνθρωποι είναι παντελώς ανυποψίαστοι: αγωνιούν πρωτίστως για τις προϋποθέσεις αναπαραγωγής της εξουσίας τους.

Δεν είναι πολλά και ίσως εξαερώνονται στην εμετική οσμή που αναδίδει ο βόρβορος της διαφθοράς, αλλά παραδείγματα αναζωογονητικών ηγετικών πρωτοβουλιών συναντούμε και σε άλλους χώρους, εκτός της πολιτικής. Πέρυσι, λ.χ., οι γιατροί του ΕΣΥ Λακωνίας, με ομόφωνη απόφαση του συλλόγου τους, ανάρτησαν αφίσες στο νοσοκομείο της Σπάρτης με κεντρικό μήνυμα: «Εάν σου ζητήσουν φακελάκι, δώσε ένα άδειο! Βοήθησε να απαλλαγούμε από τη διαφθορά. Μη συμμετέχεις».

Τι εύστοχη πρωτοβουλία! Κάποιοι επαγγελματίες είναι υπερήφανοι για τη δουλειά τους και θέλουν να την προστατεύσουν. Υπερασπίζοντας την υπόληψή τους, υπερασπίζονται τις αξίες του επαγγέλματός τους. Δεν κάνουν εθιμοτυπικές εκκλήσεις στην πολιτεία να θεσπιστούν νόμοι, να επέμβει δηλαδή κάποιος άλλος· αναλαμβάνουν οι ίδιοι την πρωτοβουλία να αυτοαστυνομευθούν, να χωρίσει η ήρα από το στάρι.. Οι μακροχρόνιες αξίες που διέπουν το επάγγελμά τους είναι σημαντικότερες από το είδωλο της «καλής εικόνας» που κοινωνικά τους αποδίδεται. Η εικόνα είναι πραγματικά καλή όταν, όπως παρατηρεί ο Ανταμ Σμιθ, ο επαγγελματίας διεκπεραιώνει με «ευπρέπεια» το ρόλο του, όταν δηλαδή το «πάθος» του συμπίπτει με το «πάθος» που θα είχε ένας «αμερόληπτος θεατής» αν ήταν στη θέση του.  Τότε, ο ορίζοντας ενός επαγγελματία δεν εξαντλείται στον ορίζοντα των ιδιοτελών συμφερόντων του, αλλά συναντά το ευρύτερο «κοινό αίσθημα». Όσο ο επαγγελματίας παγιδεύεται στο κοινωνικώς κατασκευασμένο είδωλο του ρόλου του, τόσο συρρικνώνεται ο ηθικός του ορίζοντας.

Η ηθική της ευθύνης απελευθερώνει. Ενισχύει την αυτοεκτίμηση των εμπλεκομένων («κερδίζουμε πρόσωπο», λέει η κυρία Κεφαλίδου), προστατεύει εμπράκτως τις αξίες της συλλογικής οντότητας, προσδίδει αξιοπιστία στα μέλη της. Η ηθική της ευθύνης είναι αλλοκεντρική, μάχεται την αδιαφορία και το ναρκισσισμό, διατηρεί σε ετοιμότητα τα ηθικά ανακλαστικά του φορέα της. Φυσικά, κοστίζει – σε ανέσεις, ισχύ, ησυχία. Αν σας προβληματίζει γιατί δεν βλέπουμε περισσότερα δείγματα αυτής της ηθικής στο δημόσιο βίο, σκεφτείτε ότι η «ευπρέπεια» απαιτεί ενέργεια για την καλλιέργειά της – αίσθηση κοινότητας, υποδειγματικές ηγετικές πρωτοβουλίες, κίνητρα και κυρώσεις, εγρήγορση· το ιδιοτελές συμφέρον, αντιθέτως, είναι αυτοφυές! 

Οι «κοπρίτες» χρειάζονται «κοπρίτες»!

Η αμετροεπής ελευθεροστομία του ενδέχεται να εκληφθεί ως παρρησία. Δεν είναι. Ο παρρησιαστής λέει τα πάντα (παν-ρήμα) και αντιπαρατίθεται σε κυρίαρχες αντιλήψεις, διακινδυνεύοντας κάτι πολύτιμο με τον τολμηρό λόγο του· όχι απαραίτητα τη ζωή του, ή την ελευθερία του, αλλά τη σταδιοδρομία του, τις ανέσεις του. Είναι αμφίβολο τι από όλα αυτά χαρακτηρίζει τον Θ. Πάγκαλο.

Διακεκριμένο μέλος του παρακμιακού κατεστημένου που χρεοκόπησε τη χώρα, εκφράζει επιλεκτικώς καυστικά αυτά που πολλοί συζητούν ιδιωτικά. Διανθίζοντας τον πολιτικό του λόγο με χολερικούς χαρακτηρισμούς, ο κ.Πάγκαλος συνδέει τον θεσμικό (και γι αυτό αναγκαστικά αφηρημένο)  λόγο των πολιτικών με τον βιόκοσμο του νεοέλληνα, για τον οποίο η πολιτική δεν είναι τόσο γενικές αρχές, όσο εμπρόσωπες συμπεριφορές. Η γλώσσα του συνήθως διαθέτει τη ζωντάνια του ανθρώπου των καφενείων, επιλεκτικά στηλιτεύοντας στρεβλώσεις, ταμπού και πολιτικές ασημαντότητες του δημόσιου βίου,  αλλά διαπερνάται και από τον αφοριστικό ισοπεδωτισμό, την έλλειψη αναλυτικότητας, και, κυρίως, την απουσία αναστοχαστικότητας που διακρίνει τον καφενειακό λόγο.

Αυτό που ο κ.Πάγκαλος δείχνει να απολαμβάνει περισσότερο δεν είναι τόσο η ικανοποίηση που παρέχει η αποτελεσματικότητα του κυβερνήτη, όσο η προσοχή που προσελκύει ο ναρκισσιστής θορυβοποιός. Είναι υπουργός, αλλά συμπεριφέρεται κυρίως σαν αυτάρεσκος τηλεσχολιαστής. Η πείρα που η βιολογική γήρανση επισωρεύει, του προσέδωσε λιγότερο φρόνηση και αυτογνωσία και περισσότερο γεροντική έλλειψη ανεκτικότητας και επηρμένη αυταρέσκεια. Σίγουρα γνωρίζει ότι η διακυβέρνηση, για να είναι αποτελεσματική, απαιτεί στρατηγική και αθόρυβη μεθοδικότητα, αλλά αυτή η εγκεφαλική γνώση σπάνια μετατρέπεται σε βιωμένη πράξη. Ο κ.Πάγκαλος ζει για το θόρυβο (χειροκρότημα ή αποδοκιμασία αδιάφορο), το θυμικό ξέσπασμα, όχι την πλήξη της προσήλωσης στο στόχο που διακρίνει το συνετό κυβερνήτη.

Δεν είναι γνωστό από πού αντλεί την έπαρση που αποπνέει ο λόγος του και η σωματική του παρουσία. Μήπως από τον εθνικά επωφελή χειρισμό κρίσιμων θεμάτων, όπως οι S300, η κρίση στα Ίμια ή το φιάσκο Οτσαλάν; Για ποιες σημαντικές πολιτικές επιτυχίες μπορεί να υπερηφανεύεται; Στη δημιουργία ποιών θεσμών που έκαναν το δημόσιο βίο καλύτερο καθοριστικά συνέβαλε; Στο πρόσφατο βιβλίο του ομολογεί ότι το πρόγραμμα εξυγίανσης της Ολυμπιακής που διαπραγματεύτηκε με την ΕΕ ως υπουργός Μεταφορών δεν εφαρμόστηκε ποτέ!  

Ο ναρκισσισμός του δεν του επιτρέπει να δει ότι, σε τελική ανάλυση, είναι κι αυτός ένα ακόμη δείγμα του θλιβερού ελλαδικού πολιτικαντισμού: πολλά λόγια και λίγα έργα· ο υπουργός που αστόχαστα θορυβεί αλλά δεν επιλύει προβλήματα· ο πολιτικός που σχολιάζει τα πολιτικά δρώμενα ως παρατηρητής, αντί να τα συν-διαμορφώνει αναστοχαστικά ως συμμέτοχος. Αυτό που, τελικά, προσδίδει συνοχή στις ανερμάτιστες εκρήξεις, τις ηχηρές σιωπές ή τις κυνικές σοφιστείες του κ.Πάγκαλου, είναι κάτι πολύ πεζό: η ναρκισσιστική απόλαυση της δημοσιότητας και η επιθυμία του να έχει διηνεκώς πρωταγωνιστικό ρόλο στον κομματικό-κυβερνητικό «πράσινο» θίασο.       

Όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου, στη δεκαετία του 1980, κομματικοποιούσε ασύστολα το κράτος, ανεχόταν την κλεπτοκρατία, και εξαγόραζε πολιτική πελατεία με δανεικά, δεν καταγράφηκε ο αντιρρητικός λόγος του κ.Πάγκαλου. Το 2001 αντιτάχθηκε καιροσκοπικά στην τολμηρή μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού από την κυβέρνηση Σημίτη, για να καταπιεί αδιαμαρτύρητα τις πολύ αγριότερες σχετικές αλλαγές της κυβέρνησης Παπανδρέου, κατ’ επιταγή των δανειστών μας. Πριν το 2004 διακήρυσσε ότι ο Παπανδρέου Γ’ δεν ήταν κατάλληλος για αρχηγός του κόμματός του και απειλούσε με αποχώρηση σε περίπτωση που εκλεγόταν. Σήμερα είναι αντιπρόεδρος της κυβέρνησής του! Όταν ο  Τσοχατζόπουλος και οι όμοιοί του στο ΠΑΣΟΚ πλούτιζαν την εποχή της παντοδυναμίας τους, ο λαλίστατος κ.Πάγκαλος είχε καταπιεί τη γλώσσα του. Όταν ο Τσουκάτος ομολόγησε ότι πήρε 1 εκ. μάρκα από τη  Siemens και τα μετέφερε στο ΠΑΣΟΚ, ο σοφιστής κ.Πάγκαλος απεφάνθη ότι αυτή η πράξη «δεν ήταν παράνομη» και, σαν Πόντιος Πιλάτος, εξέφρασε την αδυναμία του ποιόν να πιστέψει – τον Τσουκάτο ή τον ταμία του κόμματός του! Τις πολιτικές «χορηγίες» της Siemens από τα μαύρα ταμεία της τις απενοχοποίησε κυνικά ως «έξοδα παραστάσεως» μιας ανώνυμης εταιρίας!       

Το τελευταίο πυροτέχνημα του κ.Πάγκαλου είναι οι «κοπρίτες», που πολιτικοί σαν κι αυτόν συστηματικά διόριζαν στο Δημόσιο! Ομολογεί τη συμμετοχή του σε ένα διεφθαρμένο σύστημα εξουσίας και, ενώ η αναμενόμενη συνέπεια της παραδοχής του θα ήταν η παραίτηση από το δημόσιο αξίωμά του, μέμφεται αυτοαπαλλακτικά τους «διεφθαρμένους πολίτες»! Δεν βλέπει ότι η «κόπρος» που η κυβέρνησή του σήμερα πασχίζει να καθαρίσει παρήχθη και από το ίδιο του το κόμμα. Οι «κοπρίτες» διορίζονταν στο Δημόσιο από ένα φαύλο πολιτικό σύστημα, του οποίου κύριο έργο ήταν να λειτουργεί ως κοπρομηχανή: να κατασκευάζει «κοπρίτες» με την, μέσω κομματικοποίησης και συνδικαλιστικής παραδιοίκησης, παράκαμψη επαγγελματικών κριτηρίων και την αλλοίωση κινήτρων και κυρώσεων. Οι «κοπρίτες» χρειάζονται «κοπρίτες»!

Ως ευφυής άνθρωπος ο κ.Πάγκαλος είναι σε θέση να αντιληφθεί ότι, σε μια πρακτική τέχνη όπως η πολιτική, η αλήθεια ενός ισχυρισμού δεν εξαρτάται μόνο από το περιεχόμενό του αλλά και από την «πίστη» που απολαμβάνει ο ομιλητής. Όπως δεν θα εμπιστευόμασταν τον Αλ Καπόνε αν επέκρινε την αστυνομία του Σικάγο για υπαρκτή διαφθορά, έτσι δυσπιστούμε σε έναν πρωταγωνιστή του χρεοκοπημένου πολιτικού συστήματος που εγκαλεί τώρα τους «πελάτες» του για φαυλότητα! Η αλήθεια τσαλακώνεται όταν εκφέρεται από λάθος χείλη. Αν η «α-λήθεια» είναι η απουσία της λήθης, δυστυχώς για το ναρκισσιστή θορυβοποιό ακόμη θυμόμαστε…