Κυριακή 31 Μαρτίου 2013

Can Aphrodite reunite Cyprus and Turkey?


Συνέντευξη του Χαρίδημου Τσούκα στην Margareta Pagano, The Independent
Εμφάνιση της συνέντευξης στον ιστοχώρο της εφημερίδας

Professor Hari Tsoukas has a simple theory to explain how and why Cyprus is in such crisis: he calls it an "organisational accident".

The Greek Cypriot academic says the country has collapsed because the politicians buried their heads in the sand, ignoring the failures of the banking system. They allowed what had been an efficient banking sector to become eight times the size of the country's GDP and permitted the banks to become so powerful that they became part of the political establishment, leading to reckless lending to Greece but also to many Cypriot businessmen, without guarantees.

Thus, when the Greek crisis crunched, Cyprus was at its most vulnerable and open to random events with disproportionate impact; not dissimilar to what the writer Nassim Taleb famously called the black swan effect.

It was only when the Greek haircut took place last year, and the Laiki bank lost €4bn (£3.4bn), that the extent of the crisis became clearer. But even then, the Cypriot Communist leaders turned a blind eye, even though they were warned by the IMF's Christine Lagarde that they too faced razor treatment as the price for doing a deal to restructure the banks. They thought Ms Lagarde was bluffing and chose to ignore her warnings. Instead of just a haircut, they got a shearing.

When I caught up with the Professor last Thursday, he was in a break between lectures at the University of Cyprus in Nicosia – he also teaches at the Warwick Business School. He had been lecturing on the management of change, and saw the funny side. But his students didn't – the mature ones studying part-time were in a state of shock, while many of his undergraduates were sobbing. Many want to leave.

But they aren't angry with the IMF's Ms Lagarde, the ECB or the EU, as so many of the headlines over here seem to suggest, he says. Their anger was for their politicians who allowed the country to fall into such chaos. Like his students he fears the worst, and predicts a decade of suffering with unemployment rising to 30 per cent.

Whether the country stays in the euro or not is almost incidental – either way there will be suffering. More important is what to do next? The new centre-right President, Nicos Anastasiades, is looking at many options – how to make tourism competitive again, whether to privatise industries such as electricity and the airlines and how to build on its expertise in English law and software services. For sale signs over land are already written in Chinese.

By far the biggest prize, though, is finding the cheapest way to explore the natural gas in the Aphrodite gas field lying to the south of the island. Aphrodite has some 200 billion cubic metres of natural gas worth about $80bn at current prices – enough to provide 40 per cent of the EU's annual gas intake. But the costs of piping this to Europe are crippling – about $40bn. Building a pipeline to Turkey would cost far less, about $15bn.

But is the political price too high? Turkey made its usual noises last week about claims on the gas fields but is said to be willing to renew talks. President Anastasiades, only elected last month, is said to be warm to the idea too – he voted for the Annan plan in 2004. As well as the $3bn a year that the gas could bring to Cyprus in the long-term, reunification could boost GDP by 3 per cent a year. Turkey has shown it can do business with past enemies such as Israel and longs to be a good partner with the EU. For their part, Cyprus and Greece no longer veto Turkey at the EU.

It could be that the EU's brutal bail-out, coupled with the riches named after the goddess of love, could prove the trigger that reunifies these countries. Stranger things have been born of such accidents.

Εκβίασαν την Κύπρο ν' αλλάξει σε μία νύχτα


Συνέντευξη του Χαρίδημου Τσούκα στον Χρήστο Ζέρβα, Ελευθεροτυπία


Ο ΧΑΡΙΔΗΜΟΣ ΤΣΟΥΚΑΣ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και στο βρετανικό Warwick, συμφωνεί ότι ο γιγαντισμός του τραπεζικού συστήματος είχε καταστήσει τη χώρα ευάλωτη, αλλά καταγγέλλει τη βίαιη αποσάθρωσή του από την αλαζονεία των ισχυρών της Ευρωζώνης. Ρίχνει ευθύνες στην κυπριακή πλευρά για την αλόγιστη έκθεση στα ελληνικά ομόλογα και στον Χριστόφια που συναίνεσε παθητικά στο κούρεμά τους

«Οι ισχυροί της Ευρωζώνης φέρθηκαν με αλαζονεία σε μια μικρή χώρα, εκβίασαν την Κύπρο να αλλάξει οικονομικό μοντέλο σε μία νύχτα», λέει στην «Κ.Ε.» ο Χαρίδημος Τσούκας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου, αλλά και στο βρετανικό Warwick. Μιλά για τις ευθύνες των τραπεζιτών αλλά και της πολιτικής ηγεσίας στην Κύπρο και επισημαίνει πως η γερμανική μονομέρεια υπονομεύει την ευρωπαϊκή ενοποίηση. «Αυτοί που βάζουν τα λεφτά παρακάμπτουν τη νομιμοποίηση που διέπει μια εθνική δημοκρατική πολιτεία. Αυτό οργίζει τους πολίτες και τροφοδοτεί τον αντιευρωπαϊσμό», υπογραμμίζει.


Πώς φτάσαμε εδώ; Ποιος ευθύνεται για την κρίση;

― Θυμίζω μερικά απλά δεδομένα μετά την εισβολή του 1974. Η Κυπριακή Δημοκρατία καταστράφηκε οικονομικά: έχασε το 65% των ξενοδοχείων, το 41% των κτηνοτροφικών μονάδων, το 48% των εξαγωγικών προϊόντων. Για να σταθεί η οικονομία στα πόδια της έπρεπε να βρεθούν νέοι τομείς ανάπτυξης. Ο τραπεζικός τομέας ήταν ένας από αυτούς, ο σημαντικότερος. Η Κύπρος κατέστη ένα αξιοσημείωτο χρηματοπιστωτικό κέντρο (ιδιαίτερα για τους Ρώσους), οι τράπεζες γιγαντώθηκαν. Αυτή η γιγάντωση όμως κατέστησε τη χώρα ευάλωτη. Πρώτη παρατήρηση: αυτό που αποτελεί για μια χώρα ευλογία, μπορεί να καταστεί κατάρα όταν αλλάξουν οι συνθήκες. Δεύτερη παρατήρηση: αντί να επιδιωχθεί η βαθμιαία συρρίκνωση του τραπεζικού τομέα, συνέβη η βίαιη κατάρρευσή του. Μεγάλη ευθύνη γι' αυτό έχουν οι ισχυροί της Ευρωζώνης. Φέρθηκαν με αλαζονεία σε μια μικρή χώρα όπως η Κύπρος και ουσιαστικά την εκβίασαν να αλλάξει το οικονομικό μοντέλο της εν μια νυκτί. Από την άλλη μεριά, οι κυπριακές Αρχές γνώριζαν τα σχέδια του Βορρά, αλλά δεν προετοιμάστηκαν. Εχω την εντύπωση, όμως, ότι η απόφαση για την Κύπρο είχε ήδη ληφθεί. Η Γερμανία ήθελε οπωσδήποτε συμμετοχή των καταθετών στη διάσωση των τραπεζών και η Κύπρος ήταν η πρώτη, ανίσχυρη, όχι ιδιαίτερα συστημική χώρα στην οποία θα εφάρμοζαν ένα διαφορετικό από τα μέχρι σήμερα μοντέλα διάσωσης - το bail-in, το κούρεμα δηλαδή των καταθέσεων.

Πόσο καθοριστικά συνέβαλε η έκθεση των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα και το ελληνικό κούρεμα;

― Οι κυπριακές τράπεζες υπερεπεκτάθηκαν στην Ελλάδα και οι ευθύνες των εμπλεκομένων είναι σημαντικές. Σας διαβάζω από την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του πρώην υπουργού Οικονομικών κ. Σιαρλή στον «Φιλελεύθερο» (14/3/2013): «Το πιο σημαντικό πρόβλημα που τελικά έσπρωξε την κυπριακή οικονομία πέρα από το όριο αντοχής της ήταν η υπερβολική τους έκθεση στην ελληνική οικονομία. Πιο συγκεκριμένα, η τεράστια έκθεση στα ελληνικά ομόλογα [...] ήταν ένα τεράστιο λάθος που θα μπορούσε να αποφευχθεί. Επίσης, η μεγάλη επέκταση των τραπεζικών εργασιών των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα ήταν ένα μεγάλο λάθος. Τεράστιο λάθος ήταν επίσης η έγκριση της συγχώνευσης των τραπεζών Μαρφίν και Εγνατίας με τη Λαϊκή Τράπεζα. Το τελειωτικό χτύπημα λαθών ήταν η αποδοχή από κυπριακής πλευράς της μετατροπής αυτών των τραπεζών από θυγατρικές της Λαϊκής σε υποκαταστήματά της. Ιδιαίτερα αν ένας αναλογιστεί ότι αυτό έγινε το 2011, όπου είχε ήδη διαφανεί ότι η έκθεση της Κύπρου στην ελληνική οικονομία βρισκόταν σε επικίνδυνα επίπεδα». Θα 'θελα να προσθέσω κάτι ακόμα. Το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων το 2012 (το PSI) επιβάρυνε τις κυπριακές τράπεζες με 4,5 δισ. Γιατί δεν διαπραγματεύθηκε τη συναίνεσή του στη σχετική απόφαση του Γιούρογκρουπ ο τότε πρόεδρος κ. Χριστόφιας; Οι ευθύνες του για ό,τι ακολούθησε είναι τεράστιες.

Μεθόδευσαν το bail-in

Γιατί η Ε.Ε. θέλει την καταστροφή του χρηματοοικονομικού πυλώνα του νησιού; Του καζίνο, όπως το είπαν οι Γάλλοι.

― Η τρόικα επεδίωξε τη συρρίκνωση του τραπεζικού τομέα προκειμένου αυτός να καταστεί βιώσιμος. Αυτό το αποδέχθηκε και η κυβέρνηση Χριστόφια. Μην ξεχνάτε ότι, μετά το PSI, η Λαϊκή ήταν μια χρεοκοπημένη τράπεζα και οι ανάγκες κεφαλαιοποίησης των τραπεζών γενικότερα ανήλθαν σε 10 δισ. - το 60% του ΑΕΠ! Τα νούμερα είναι μεγάλα. Δεν θα έβλαπτε, βέβαια, αν ρωσικά και άλλα κεφάλαια στρέφονταν στη βόρεια Ευρώπη, αλλά δεν νομίζω ότι αυτό ήταν το σημαντικότερο κίνητρο των δανειστών. Η γενικότερη στρατηγική τους ήταν το bail-in -και η Κύπρος η πρώτη εφαρμογή. Στην περίπτωση της Κύπρου, η στρατηγική αυτή υποβοηθήθηκε από μια «οριενταλιστική» αντίληψη για τους «πονηρούς» και «αναξιόπιστους» ανατολίτες που εμπλέκονται σε «ξέπλυμα μαύρου χρήματος». Αυτή η μιντιακή-ιδεολογική κατασκευή διευκόλυνε το σχεδιασμό των ισχυρών του Βορρά. Μπορούσαν να επιβάλουν τις μεθοδεύσεις τους ευκολότερα σε μια ηθικά-ιδεολογικά απαξιωμένη χώρα. Πίσω από την οικονομική πολιτική υπάρχει πάντα μια συγκεκριμένη ανθρωπολογία.

Η οποία στοχεύει πού;

― Ο στόχος να συρρικνωθεί ο κυπριακός τραπεζικός τομέας δεν είναι εσφαλμένος. Τίθεται όμως από λάθος ανθρώπους. Δεν θα μας πει ο Σόιμπλε ή η Λαγκάρντ για το ποιο πρέπει να είναι το μέγεθος του τραπεζικού τομέα. Εκλέγουμε κυβερνήσεις για να το κάνουν αυτό. Βλέπετε όμως την αντίφαση; Σε ένα στρεβλό οικοδόμημα, όπως είναι η Ευρωζώνη, οι ισχυρές οικονομικά χώρες υπαγορεύουν στις λιγότερο ισχυρές πώς πρέπει να οργανώνουν την οικονομία τους. Με λίγα λόγια, αυτοί που βάζουν τα λεφτά παρακάμπτουν τη νομιμοποίηση που διέπει μια εθνική δημοκρατική πολιτεία. Αυτή η στάση οργίζει τους πολίτες του Νότου και τροφοδοτεί αντιευρωπαϊκές αντιλήψεις.

Τι επιδιώκει η γερμανική ηγεμονία στην Ευρώπη; Πόσο απειλείται η ευρωπαϊκή ενοποίηση;

― Εχει γραφεί αρκετές φορές και είναι σωστό: οι «καλβινιστές» Γερμανοί συμπεριφέρονται στους «διεφθαρμένους» Νότιους όπως συμπεριφέρθηκαν οι σύμμαχοι στην ηττημένη Γερμανία μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο: υπεραυστηρά, εξουθενωτικά, τιμωρητικά. Η Γερμανία αυτό που ξέρει να κάνει καλά είναι να επιβάλλει οικονομική πειθαρχία και κανόνες. Η τεράστια οικονομική ισχύς της δεν της επιτρέπει να αντιληφθεί την πολιτική διάσταση του ευρώ. Η ελίτ της Γερμανίας εξακολουθεί να κατατρύχεται από τις ενοχές του ναζιστικού παρελθόντος, που δεν της επιτρέπουν να ασκήσει πραγματική ηγεσία. Η οικονομική της μονομανία την εμποδίζει να σκεφτεί με ευρύτερους γεωπολιτικούς όρους. Το έθεσε εξαιρετικά ο πρώην καγκελάριος κ. Σμιτ, πέρυσι, σε συνέντευξή του στη γερμανική τηλεόραση (το αποδίδω ελεύθερα): «Το Αουσβιτς εμποδίζει τη Γερμανία να ηγηθεί πραγματικά της Ευρώπης». Η γερμανική μονομέρεια υπονομεύει την ευρωπαϊκή ενοποίηση.

Διδάγματα από την Κυπριακή κρίση


Εδώ και δύο βδομάδες αισθάνομαι σαν πολεμικός ανταποκριτής. Διεθνή ΜΜΕ όπως το CNN, το BBC, το Sky, το ABC και άλλα, μου ζητούν συνεντεύξεις για το νέο «Κυπριακό» – την απόφαση της Ευρωζώνης για τη διάσωση της Κυπριακής οικονομίας. Δεν απευθύνονται σε μένα για την πολιτική-οικονομική σοφία μου, αλλά μάλλον γιατί έχω το «προνόμιο» να κατοικώ στην Κύπρο και να παρακολουθώ τις εξελίξεις από κοντά. «Πώς είναι η ζωή χωρίς τράπεζες;», ρωτάνε. «Πώς αισθάνονται οι Κύπριοι;».

Κατανοητά τα ερωτήματα αυτά, αλλά δεν είναι απαραίτητα τα πιο σημαντικά για μας. Για τους Ελλαδίτες και τους Κύπριους οι καίριες ερωτήσεις είναι: Πώς έφτασε η Κύπρος στην οικονομική καταστροφή; Πώς διαχειρίστηκε την κρίση η πολιτική ηγεσία; Τι μαθήματα πρέπει να συναγάγουν οι Ελλαδίτες πολιτικοί από όσα συνέβησαν στο νησί;

Ας το δούμε πρώτα γενικά. Η πρόσφατη κρίση στην Κύπρο ήταν αποτέλεσμα συσσώρευσης «λανθανουσών αστοχιών» - αστοχιών που δεν αναγνωρίζονται στην ώρα τους ως σημαντικές και προσπερνώνται. Με τη συνδρομή τυχαίων γεγονότων σε ένα διασυνδεδεμένο σύστημα, οι λανθάνουσες αστοχίες ενεργοποιούνται και παράγουν «ατυχήματα».

Να το κάνω πιο λιανά. Το διασυνδεδεμένο σύστημα είναι η Ευρωζώνη: δυσμενείς δημοσιονομικές-οικονομικές εξελίξεις σε μία χώρα επηρεάζουν και τις υπόλοιπες. Όταν σε μια χώρα συστηματικά λαμβάνονται εσφαλμένες οικονομικές αποφάσεις και παράγονται θεσμικές δυσλειτουργίες («λανθάνουσες αστοχίες»), τότε συσσωρεύονται προβλήματα που καθιστούν τη χώρα ευάλωτη. Τα προβλήματα αυτά δεν αναγνωρίζονται εγκαίρως από τους λήπτες αποφάσεων ως εν δυνάμει καταστροφικά. Σε ένα ευάλωτο σύστημα, αρκεί ένα τυχαίο σημαντικό γεγονός, για να αρχίσει η κρίση. Η κρίση είναι μια διαδικασία: ανάλογα με το πώς τη χειρίζεσαι, ενδέχεται να κλιμακωθεί, αλλάζοντας την ίδια τη φύση του προβλήματος που έχεις να διαχειριστείς.

Το σχήμα αυτό βοηθάει να καταλάβουμε πώς η Κύπρος έφθασε στο σημείο να είναι, ουσιαστικά, μέλος της Ευρωζώνης υπό αναστολή. Ο συνδυασμός χαμηλής εταιρικής φορολογίας, καλού φορολογικού συστήματος, αγγλικού δικαίου, και σχετικά χαλαρών (αρχικά τουλάχιστον) ελέγχων, προσέλκυσε πολλά ξένα κεφάλαια στις τράπεζες. Η Κύπρος έγινε σημαντικό υπεράκτιο τραπεζικό κέντρο, προσελκύοντας, μεταξύ άλλων, ρωσικά κεφάλαια. Η μεγέθυνση των τραπεζών ενισχύθηκε περαιτέρω με την είσοδο της Κύπρου στην Ευρωζώνη το 2008 και την υψηλή διαθεσιμότητα χαμηλότοκης πίστωσης, οδηγώντας τες σε υπερδιόγκωση: το ενεργητικό των τραπεζών έφτασε να είναι οκταπλάσιο του ΑΕΠ! Η άλλη όψη της τραπεζικής υπερτροφίας ήταν ότι η χώρα κατέστη ευάλωτη σε απότομες αλλαγές στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα -- πολλά αυγά μπήκαν στο ίδιο καλάθι.

Κανείς δεν ασχολήθηκε σοβαρά με τον υπερτροφικό τραπεζικό τομέα. Τη χρυσοτόκο όρνιθα την προστατεύεις, δεν της κάνεις τη ζωή δύσκολη! Η οικονομική ισχύς των τραπεζών απέφερε και πολιτική ισχύ. Οι τράπεζες κατέστησαν τα αγαπημένα παιδιά των πολιτικών, οι σχέσεις διαπλοκής έγιναν πολύ στενές. Πέρυσι λ.χ. αποκαλύφθηκε στον Κυπριακό Τύπο ότι χαρίστηκε δάνειο σε εταιρία που φέρεται να ήλεγχε το τότε κυβερνών κόμμα ΑΚΕΛ. Οι πρόσφατες αποκαλύψεις στον ελλαδικό Τύπο για διαγραφές τραπεζικών χρεών και άλλες χαριστικές ρυθμίσεις σε περίβλεπτα μέλη του κυπριακού πολιτικού κατεστημένου και των συνδεδεμένων με αυτό επιχειρηματικών συμφερόντων, επιβεβαιώνουν τη διάχυτη υποψία της στενής διαπλοκής τραπεζικού-πολιτικού συστήματος. Ούτε βέβαια είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι υπουργοί Οικονομικών είναι πρώην τραπεζίτες.

Τον Φεβρουάριο 2008 εξελέγη Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας ο κ. Χριστόφιας. Η εντυπωσιακή ανεπάρκειά του τον κατέστησε μοιραίο πρόσωπο. Δεν είναι μόνο οι προσωπικές ευθύνες που επισήμως του καταλογίστηκαν για την καταστροφική έκρηξη στο Μαρί το 2011 (τις οποίες ουδέποτε ανέλαβε), αλλά και το ότι, άμα τη αναλήψει των καθηκόντων του, επιδόθηκε σε αλόγιστες δημόσιες δαπάνες, αυξάνοντας πάνω από 80% το δημόσιο χρέος, τη στιγμή που στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα άρχιζε η κρίση. Οι παροιμιωδώς κακές σχέσεις του με τον τότε κεντρικό τραπεζίτη της Κύπρου κ. Ορφανίδη, έφτασαν μέχρι και δημόσιες αντιπαραθέσεις!

Οι Κυπριακές τράπεζες επεκτάθηκαν ραγδαία στην Ελλάδα, ανοίγοντας υποκαταστήματα και αγοράζοντας ομόλογα, ακόμα και όταν η κρίση ήταν εμφανής. Στο τέλος του 2010 η έκθεση των τραπεζών σε Ελληνικά ομόλογα και επιχειρήσεις έφτασε σε 2,5 φορές το Κυπριακό ΑΕΠ! Τις προάλλες αποκαλύφθηκε στην Κυπριακή Βουλή το πλιάτσικο της Λαϊκής: τεράστια δάνεια δίνονταν δίχως επαρκείς εξασφαλίσεις. Όπως είπε πρόσφατα ο κ. Σιαρλή, ο τελευταίος υπουργός Οικονομικών του κ. Χριστόφια, η έγκριση της συγχώνευσης της Μαρφίν Εγνατίας με την Λαϊκή ήταν σφάλμα. Όπως ήταν λάθος η αποδοχή από την Κυπριακή πλευρά της μετατροπής των θυγατρικών της Λαϊκής σε υποκαταστήματά της το 2011, φορτώνοντας τελικά την τράπεζα με υποχρεώσεις πάνω από 3 δισ. ευρώ! Για να το πω ευγενικά, οι ρυθμιστικοί έλεγχοι εκ μέρους της Κυπριακής πολιτείας αποδείχθηκαν τουλάχιστον ανεπαρκείς.

Τα αγαπημένα παιδιά του πολιτικού συστήματος συνέχιζαν να απολαμβάνουν την εύνοια των ελεγκτών τους μέχρι τέλους. Ακόμη και τους τελευταίους δεκαπέντε μήνες η Λαϊκή, μια χρεοκοπημένη τράπεζα, συνέχιζε να λαμβάνει επείγουσα ρευστότητα από την ΕΚΤ συνολικού ύψους σχεδόν 10 δισ. ευρώ, ήτοι σχεδόν το 60% του ΑΕΠ! Πώς το δικαιολόγησε αυτό ο κ. Δημητριάδης, διάδοχος του κ. Ορφανίδη στην Κεντρική Τράπεζα και εκλεκτός του κ. Χριστόφια; «Επιβαλλόταν να την κρατήσουμε για να γίνουν οι εκλογές, να υπάρξει μια νέα κυβέρνηση, να πάρει τις αποφάσεις της […]», δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξή του. Μετάφραση: οι ορθολογικές οικονομικές αποφάσεις έπρεπε να υποχωρήσουν μπροστά σε εκλογικές σκοπιμότητες!

Με τέτοια συσσώρευση αστοχιών - οικονομικών και θεσμικών - η Κύπρος έγινε άκρως ευάλωτη. Αρκούσε ένα τυχαίο σημαντικό γεγονός για να αρχίσει η κρίση. Αυτό ήρθε με το κούρεμα των Ελληνικών ομολόγων το 2012, που επιβάρυνε τις τράπεζες με 4,5 δισ. Ήταν το αποφασιστικό χτύπημα για την Κυπριακή οικονομία. Ο τότε Πρόεδρος Χριστόφιας δεν διαπραγματεύτηκε τη συναίνεσή του στο ελληνικό κούρεμα που τόσο επηρέαζε τις τράπεζες της χώρας του. Ήταν ένα κολοσσιαίο λάθος και η αφετηρία της σημερινής καταστροφής.

Η διαχείριση της κρίσης

Τη στιγμή που η Κύπρος υπέβαλε το αίτημα στο Γιούρογκρουπ για να υπαχθεί σε πρόγραμμα στήριξης τον Ιούνιο 2012, άρχισε η αντίστροφη πορεία. Η κυρίαρχη άποψη στη βόρεια Ευρώπη ήταν ότι θα πρέπει να συμμετάσχουν και οι καταθέτες σε ένα πρόγραμμα διάσωσης. Αυτό ήταν γνωστό, και είχε τεθεί, τουλάχιστον τεχνοκρατικά, υπόψη των κυβερνήσεων Χριστόφια και Αναστασιάδη. Επιπλέον, ως φορολογικός παράδεισος, η Κύπρος εθεωρείτο πλυντήριο μαύρου χρήματος, κυρίως Ρωσικού. Με τις εκλογές ενόψει, η αριστεροπράσινη αντιπολίτευση στη Γερμανία απειλούσε τη Μέρκελ ότι θα καταψήφιζε ένα πακέτο διάσωσης που δεν θα κούρευε τους «Ρώσους ολιγάρχες». Κατασκευάστηκε μιντιακά η εικόνα της «ιδιαίτερης περίπτωσης» - μιας ανατολίτικης χώρας, που είναι καταφύγιο μαύρου χρήματος και έχει «οικονομία-καζίνο».

Μια τέτοια «οριενταλιστική» αντίληψη διευκόλυνε τη σκληρή έως βάναυση συμπεριφορά των δανειστών έναντι της Κύπρου. Ο Σόϊμπλε, η Μέρκελ και η Λαγκάρντ επανειλημμένα δήλωσαν ότι «το επιχειρηματικό μοντέλο της Κύπρου έχει πεθάνει» και ότι ο τραπεζικός τομέας έπρεπε να συρρικνωθεί στο μισό. Δεν ήταν δύσκολο αυτή η άποψη να ερμηνευθεί από την κυπριακή κοινή γνώμη ως προσπάθεια των ξένων να «μας πάρουν τον πλούτο». Σε συνδυασμό με την πρώτη ηλίθια απόφαση του Γιούρογκρουπ για κούρεμα και των ασφαλισμένων καταθέσεων, πυροδότησε την έκρηξη της κοινής γνώμης κατά της τρόικας.

Αυτή τη θυμική λαϊκή διάθεση εξέφρασε η Κυπριακή Βουλή με την απόφασή της να απορρίψει το σχετικό νομοσχέδιο που κατέθεσε ο Πρόεδρος Αναστασιάδης. Ήταν αναμενόμενο. Οι πλείστοι Κύπριοι πολιτικοί είναι επιρρεπείς στο λαϊκισμό, τη ρουσφετολογία, και τη νοοτροπία της χώρας-θύμα. Προεκλογικά, άλλωστε, και οι τρεις υποψήφιοι διακήρυσσαν υπερηφάνως ότι «θα επαναδιαπραγματευθούν το Μνημόνιο» και δήλωναν κατηγορηματικά ότι θα αρνηθούν οποιοδήποτε κούρεμα καταθέσεων!

Δύο βδομάδες αργότερα διαπίστωσαν πόσο δύσκολο είναι να μεταμορφωθούν μέσα σε μια νύχτα σε σοβαρούς statesmen, που πρέπει να πάρουν σκληρές αποφάσεις για το δημόσιο συμφέρον. Η ταύτιση με τη θυμική διάθεση του λαού ήταν εύκολη. Η έγκαιρη επεξεργασία ρεαλιστικού Σχεδίου Β ήταν δύσκολη: δεν είχαν προετοιμαστεί, ούτε είχαν αίσθηση της διαπραγματευτικής πραγματικότητας. Θεώρησαν ότι αρκούσε το περήφανο «όχι».

Υπήρξαν τραγικά αφελείς. Στο μπρα ντε φερ με την τρόϊκα ήταν το δυσανάλογα αδύναμο μέρος. Η διαπραγματευτική τους στρατηγική ήταν σπασμωδική. Άρχισαν την τελευταία στιγμή να αναζητούν, πανικόβλητοι, λύσεις δεξιά-αριστερά. Σε κρίσιμη συνεδρία της ομάδας εργασίας του Γιούρογκρουπ η Κύπρος ήταν απούσα. Η πιο βασική στρατηγική επιλογή της χώρας – η ένταξη στην ΕΕ – άρχισε να αμφισβητείται εμπράκτως, όταν αναζητήθηκε βοήθεια από τη Ρωσία, αποξενώνοντας έτσι τους εταίρους. Ο Κύπριος Πρόεδρος δεν αντελήφθη ότι η διαπραγμάτευση είναι ένα επαναλαμβανόμενο παίγνιο και ότι, κατά συνέπεια, το κλειδί στη στρατηγική είναι να βλέπεις μπροστά και να σκέφτεσαι προς τα πίσω.

Αν η Κυπριακή πολιτική ηγεσία είχε ρεαλιστική αίσθηση της πραγματικότητας, θα γνώριζε ότι η συρρίκνωση του τραπεζικού τομέα δεν μπορούσε να αποτραπεί, οπότε το ζητούμενο, διαπραγματευτικά, ήταν αν αυτό θα γίνει απότομα ή βαθμιαία. Δεν πίστευαν ότι οι δανειστές θα προχωρούσαν σε κούρεμα, θεωρούσαν ότι μπλόφαραν. Ανακάλυψαν ότι, στον επόμενο γύρο, οι επιλογές τους στένευαν. Το δίλημμα πλέον δεν ήταν αποδοχή του κουρέματος των καταθέσεων ή όχι, αλλά παραμονή στο ευρώ ή όχι. Σε κάθε γύρο τα διλήμματα οξύνονταν καθώς η κρίση κλιμακωνόταν. Για τους δανειστές, το κόστος από πιθανή έξοδο της Κύπρου από την ευρωζώνη ήταν υπαρκτό αλλά διαχειρίσιμο, ενώ για την Κύπρο ήταν καταστροφικά υψηλό. Ο αδύναμος, φυσικά, υποχώρησε.

Διδάγματα

Τι διδάσκει η Κυπριακή εμπειρία; Πρώτον, αληθινός πατριωτισμός σημαίνει να υπερασπίζεσαι αποτελεσματικά τα μακροχρόνια συμφέροντα της πατρίδας σου. Όλα τα άλλα είναι δημαγωγικοί και ανόητοι παλληκαρισμοί. Δεύτερον, ότι στο διεθνές πολιτικό σύστημα αυτό που μετράει είναι η ισχύς. Μια μικρή χώρα έχει πιθανότητες να προωθήσει τα συμφέροντά της στο μέτρο που τα κάνει να συμπέσουν με τα συμφέροντα ηγεμονικών δυνάμεων. Αυτή ήταν η στρατηγική του Ελευθερίου Βενιζέλου. Τρίτον, ότι οι ηγέτες πρέπει να διαθέτουν νοοτροπία κυβερνήτη, όχι λαϊκιστή πολιτικάντη ή αφελούς πατριώτη. Να έχουν αίσθηση της πραγματικότητας, να διαθέτουν στρατηγική, να τολμούν να παίρνουν εγκαίρως επώδυνες αποφάσεις υπέρ του γενικού καλού κι όχι επιμέρους συμφερόντων, να μην υπερυπόσχονται.

Η Κύπρος άλλαξε βίαια οικονομικό μοντέλο. Από την αβεβαιότητα της χρεοκοπίας πέρασε στη βεβαιότητα της βάρβαρης λιτότητας. Η σκληρότητα των δανειστών απέναντί της ήταν αξιοσημείωτη. Το χάσμα εμπιστοσύνης μεταξύ των ιδεοληπτικών «καλβινιστών» του Βορρά και των «ηθικά ύποπτων» του Νότου διευρύνθηκε. Το να υπερασπίζεται κανείς μια τέτοια στρεβλή κατασκευή όπως είναι η Ευρωζώνη, γίνεται όλο και πιο δύσκολο. Η ασυμμετρία μεταξύ των οικονομικών επιταγών της ευρωζώνης (όπως αυτές υπαγορεύονται από τους ισχυρούς του Βορρά) και των αναγκών της εθνικής πολιτικής των Νοτίων είναι πολύ μεγάλη για να γίνει αποδεκτή. Έχουμε φθάσει στο σχιζοφρενικό σημείο ότι για να σωθεί το ευρώ να πρέπει να καταστραφούν οι ευρωπαίοι του Νότου! Αν οι ισχυροί του Βορρά συνεχίσουν έτσι, η ευρωζώνη θα οδηγηθεί πιθανότατα στην κατάρρευση.

Σάββατο 16 Μαρτίου 2013

Η ηθική της (μη) μεταμέλειας


Δημοσιογράφος: «Ο κ. Παπαγεωργόπουλος ελέγχεται από τη Δικαιοσύνη. Μπορείτε να μας πείτε ποια είναι η θέση του στη ΝΔ;» Α. Σαμαράς: «[…] Θεωρώ ότι ο Βασίλης ο Παπαγεωργόπουλος είναι ένας έντιμος άνθρωπος, ο οποίος έχει προσφέρει απίστευτα πολλά στην πόλη της Θεσσαλονίκης», Συνέντευξη Τύπου, 76η ΔΕΘ, 18/9/2011

Η καταδίκη σε ισόβια κάθειρξη του πρώην δημάρχου Θεσσαλονίκης Β. Παπαγεωργόπουλου για συνέργεια σε υπεξαίρεση 18 εκατομμυρίων ευρώ από το Δήμο του, δεν προκάλεσε έκπληξη μόνο για το ασυνήθιστο ύψος της ποινής, αλλά και για το ότι οδήγησε ένα προβεβλημένο δημόσιο πρόσωπο στη φυλακή. Και άλλοι πολιτικοί έχουν καταδικασθεί (θυμηθείτε λ.χ. τον μακαρίτη Γ. Κεφαλογιάννη, τον Μαντέλη, τον Ψωμιάδη, αρκετούς δημάρχους, κλπ), αλλά οι ποινές τους ήταν συνήθως με αναστολή. Ο Παπαγεωργόπουλος οδηγήθηκε από την αίθουσα του δικαστηρίου κατευθείαν στη φυλακή! Στην Ελλάδα της ατιμωρησίας αυτό εκπλήσσει…

Σε μια ώριμη δημοκρατία, μια οποιαδήποτε δικαστική καταδίκη αρκεί συνήθως για να καταστρέψει τη σταδιοδρομία ενός πολιτικού. Όχι όμως απαραίτητα στη χώρα της φαύλης κομματοκρατίας. Εδώ οι δικαστικές έρευνες, διώξεις, ακόμη και καταδίκες (ιδιαίτερα αυτές με ανασταλτικό χαρακτήρα) εμπλέκονται στην πολωτική αντιπαράθεση των κομμάτων, οπότε τείνουν να αντιμετωπίζονται ως παροδικές, πολιτικά υποκινούμενες οχλήσεις. Η Δικαιοσύνη ως δημόσιος θεσμός υποσκάπτεται, στο μέτρο που οι αποφάνσεις της τίθενται διαρκώς υπό (κομματική) αμφισβήτηση.

Σε ένα τέτοιο σύστημα, πρώτιστο μέλημα των κομματικών φυλών είναι η προστασία των μελών τους. Ο καταδικασθείς κ. Ψωμιάδης (όπως και ο κ. Κεφαλογιάννης παλαιότερα), ακόμα παράγει πολιτικό θόρυβο, χωρίς να διαγραφεί από το κόμμα του, ενώ στο βιογραφικό του κ. Παπαγεωργόπουλου θα χάσκει ένα μικρό κενό μετά την «αναστολή» (!) της κομματικής του ιδιότητας. Μπορεί να συνέργησε σε υπεξαίρεση δημοτικού χρήματος, αλλά σύμφωνα με τον Πρωθυπουργό, «πρόσφερε απίστευτα πολλά» στην πόλη του. Δεν προσπερνώνται εύκολα τέτοιοι ογκόλιθοι... Τα κόμματα αρνούνται να αποβάλλουν τα ύποπτα παράνομης συμπεριφοράς, διαφθοράς ή κακοδιοίκησης στελέχη τους, παρά μόνο ως ύστατη επιλογή. Πρώτα ενεργοποιείται η αλληλεγγύη της «φυλής» και, όταν δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά, επιδεικνύουν ηθικο-πολιτική «ευαισθησία»!

Τα μετα-οθωμανικά μας ήθη θέλουν κλεπτοκράτες ή παραβατικούς πολιτικούς να διαμαρτύρονται ότι, ενώ αυτοί είναι «άμεμπτοι», οι δικαστικές καταδίκες τους είναι «πολιτικά» υποκινούμενες. Δεν εκπλήσσει. Ο πολυχρονεμένος πασάς δεν ζητά συγγνώμη για τις πράξεις του, ούτε ομολογεί τις αδυναμίες του. Ο κυρίαρχος ανθρωπότυπος πολιτικού στην Ελλάδα αντλεί την υπόστασή του από δύο συνυφασμένα ψυχολογικά αρχέτυπα: το ναρκισσισμό και τη θυματοποίηση. Ο κορδωμένος Παπαγεωργόπουλος, που μιλά για τον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο, εύκολα μεταπίπτει στο ρόλο του θύματος, όπως η εγωπάθεια του Τσοχατζόπουλου ή του Ψωμιάδη εύκολα μετατρέπεται σε αίσθημα καταδίωξης. Ο ναρκισσιστής που παρεκτρέπεται δεν νοιώθει την ανάγκη της κάθαρσης μέσα από τη δημόσια μεταμέλεια. Δεν επιζητεί τη συγχώρεση εφόσον δεν θεωρεί ότι οφείλει. Δεν πασχίζει να επαναφηγηθεί τα γεγονότα προκειμένου να αναδεχθεί τις ευθύνες του. Αυτο-επιβεβαιώνεται μέσω της αυτο-θυματοποίησης. Κυριαρχεί το ναρκισσιστικό εγώ, όχι η ηθική ανασύστασή του.

Σε άλλες χώρες, με διαφορετικές παραδόσεις, τείνουν να επικρατούν διαφορετικοί ανθρωπότυποι. Όταν ο Μπλαγκόγιεβιτς, πρώην Κυβερνήτης του Ιλλινόϊ, καταδικάστηκε το 2011 σε φυλάκιση 14 ετών για διαφθορά, ζήτησε την επιείκεια του δικαστηρίου, αναδεχόμενος τις ευθύνες του: «Εγώ τα προκάλεσα όλα, δεν κατηγορώ κανέναν», είπε. «Ήμουν ο Κυβερνήτης και έπρεπε να ξέρω καλύτερα. Λυπάμαι απίστευτα πολύ».

Ο Μέηντοφ, προβεβλημένος απατεώνας που καταδικάστηκε σε 150 χρόνια φυλάκιση το 2009 για τη μεγαλύτερη χρηματοοικονομική απάτη στην Αμερική, ζήτησε δημοσίως συγγνώμη από τα θύματά του στο δικαστήριο. «Θα ζω με αυτό τον πόνο, αυτό το βασανιστήριο, για το υπόλοιπο της ζωής μου», είπε. Συντετριμμένος ανέφερε: «Δεν μπορώ να σας προσφέρω μια δικαιολογία για τη συμπεριφορά μου. Πώς να δικαιολογήσεις την προδοσία χιλιάδων επενδυτών που μου εμπιστεύτηκαν τα χρήματά τους; Πώς να δικαιολογήσεις την εξαπάτηση 200 εργαζομένων που ξόδεψαν το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής τους ζωής μαζί μου; […] Πώς να δικαιολογήσεις τα ψέματα σε μια σύζυγο που σου συμπαραστάθηκε για 50 χρόνια;». Ακόμα κι ένας απατεώνας δεν χάνει απαραίτητα το αίσθημα της ηθικής ευθύνης. Παρέχοντας ευκαιρία αναγέννησης στη συνείδηση των άλλων, η δημόσια συγγνώμη λυτρώνει και παιδαγωγεί. Αλλά και η σύζυγός του Μέηντοφ δεν κραύγασε, με παβλώφεια ανακλαστικά, πόσο αθώος είναι ο σύζυγός της, αλλά με ειλικρίνεια ανέφερε ότι αισθάνθηκε «ντροπιασμένη και προδομένη».

Ο δικαστής Σιν που δίκασε τον Μέηντοφ αναγνώρισε την αυστηρότητα της ποινής, αλλά τη χαρακτήρισε «συμβολικά σημαντική». Σε όσους τον επέκριναν ότι ενέδωσε «στην εκδίκηση του όχλου», αντέτεινε: «[Τα θύματα] εναποθέτουν την εμπιστοσύνη τους στο δικαιοδοτικό σύστημα. [Η ποινή] θα συμβάλλει, έστω και με έναν μικρό τρόπο, στην επούλωση των πληγών τους». Και ο δικαστής Ζέηγκελ που δίκασε τον Μπλαγκόγιεβιτς, απευθύνθηκε στον κατηγορούμενο ως εξής: «Παρά τα όσα καλά έκανες για το λαό, και έκανες μερικά καλά, νοιάζομαι περισσότερο για εκείνες τις περιπτώσεις που ήθελες να χρησιμοποίησες την εξουσία σου για να κάνεις καλό μόνο στον εαυτό σου». Σοφές κουβέντες: η ιδιοτελής κατάχρηση εξουσίας είναι το μείζον που πρέπει να αποτραπεί σε μια δημοκρατία. Υποθέτω ότι δεν διαφωνείτε κ. Σαμαρά…