Η τέχνη του οικονομικού πολέμου

Αν και εξηγείται, δεν παύω να εκπλήσσομαι όταν το βλέπω: ευφυείς άνθρωποι να παίρνουν κακές αποφάσεις. Ο κ. Βαρουφάκης, ειδικός στα στρατηγικά παίγνια, χειρίστηκε τις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές εξόχως βλαπτικά για τη χώρα: σε 25 δισ. ευρώ ανέρχεται το επιπλέον κόστος από τις συνέπειες της προσφυγής στο δημοψήφισμα, εκτιμά το ΔΝΤ! Ο κ. Τσίπρας, με τεράστια λαϊκή αποδοχή, διαχειρίστηκε την καθολική επιθυμία για παραμονή στην ευρωζώνη με ταυτόχρονο τερματισμό της λιτότητας λαϊκιστικά, δηλαδή αναπαράγοντας την επιθυμία, δίχως στρατηγική επεξεργασία.

Αν διέθεταν εκλεπτυσμένη στρατηγική σκέψη θα ενεργούσαν διαφορετικά. Θα γνώριζαν τι μπορούν να πετύχουν και τι όχι, σε ποια συγκυρία. «Θα νικήσει αυτός που ξέρει πότε να πολεμήσει και πότε να μην πολεμήσει» , λέει ο Σουν Τζου. Δυστυχώς, οι ηγέτες μας έμαθαν να συνθηματολογούν ή να ακκίζονται, όχι να σχεδιάζουν. Συνήθισαν να είναι ηγέτες των απερίσκεπτων υποσχέσεων, όχι των σκληρών επιλογών. 


Ο πυρήνας του προβλήματος είναι η εγγενώς αντιφατική λαϊκή επιθυμία: (α) ναι στο ευρώ, (β) όχι στους όρους λιτότητας της ευρωζώνης. Αυτό δεν είναι παράξενο: πολλές ανθρώπινες επιθυμίες εμπεριέχουν την αντιφατικότητα. Η δυσκολία έγκειται στο πώς τη χειρίζεται κανείς. 

Πρώτον, ο στρατηγικά σκεπτόμενος ηγέτης οφείλει να αντιληφθεί την αντιφατικότητα της επιθυμίας του και τις συνέπειές της. Η ηγετική ομάδα Τσίπρα-Βαρουφάκη ουδέποτε το αντελήφθη. Μιλούσε διαρκώς για «έντιμη συμφωνία μέσα στο ευρώ» , αγνοώντας ότι μια συμφωνία καθίσταται «έντιμη» (μη ταπεινωτική) στο μέτρο που τα δύο μέρη είναι περίπου ισοδύναμα. Πώς το λέει ο αξεπέραστος Θουκυδίδης; «Το δίκαιο λαμβάνεται υπόψη μόνο όταν και τα δύο αντίπαλα μέρη κατέχουν ίση δύναμη για την επιβολή του, και […] όταν αυτό δεν συμβαίνει οι ισχυροί υλοποιούν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους, ενώ οι ανίσχυροι ενδίδουν αποδεχόμενοι τη μοίρα τους». 

Δεύτερον, την αντιφατικότητα της επιθυμίας σου γνωρίζει και ο αντίπαλος (ο δανειστής). Γνωρίζει, επιπλέον, ότι τα αντιφατικά στοιχεία (α) και (β) δεν είναι ισοβαρή. Οι κκ. Τσίπρας και Βαρουφάκης έχουν χαρακτηρίσει την έξοδο από το ευρώ «καταστροφική» , ενώ τη λιτότητα «κακή» . Άρα, αν αναγκαστεί κανείς να επιλέξει, η λιτότητα είναι προτιμότερη από τη δραχμή. Την προτίμησή σου εικάζει βάσιμα και ο δανειστής. Κατά συνέπεια, τον συμφέρει να σε πιέσει να μετατρέψεις την αντιφατική επιθυμία σου σε δίλημμα (ευρώ ή λιτότητα;), διότι γνωρίζει ότι, ως ορθολογικός παίκτης, θα προτιμήσεις την «κακή» από την «καταστροφική» εναλλακτική. 

Τρίτον, αν είσαι ξύπνιος πρέπει να αποφύγεις το δίλημμα. Πώς; Αποφεύγοντας την ολέθρια σύγκρουση. Είσαι αδύναμος, δεν σε παίρνει. Σε σχέση με τους δανειστές, αναζητείς συμμαχίες και χτίζεις την αξιοπιστία σου. Αναλαμβάνεις αξιόπιστες δεσμεύσεις για τους πείσεις ότι ανταποκρίνεσαι σε αυτό που κυρίως επιθυμούν: μεταρρυθμίσεις. Σε σχέση με το λαό σου αναλαμβάνεις πρωτοβουλίες που να ανταποκρίνονται στο πάνδημο αίτημα για δικαιοσύνη, ανατροπή της κομματοκρατίας, εμπιστοσύνη στην πολιτική – άρα, πάλι μεταρρυθμίσεις. Αναζητείς τα σημεία τομής μεταξύ των δύο ειδών μεταρρυθμίσεων. Η λιτότητα μπορεί να γίνει ανεκτή αν δώσεις στο λαό όραμα και προοπτική. 

Τέταρτον, είναι σημαντικό να αντιληφθείς πότε χάνεται η μάχη, έτσι ώστε να συνθηκολογήσεις με τους καλύτερους δυνατούς όρους. Η άπειρη, ερασιτεχνική, ανοργάνωτη και ιδεοληπτική ηγεσία μας ουδέποτε το κατάλαβε. Διέκοψε τις διαπραγματεύσεις και προκήρυξε δημοψήφισμα, παρασύροντας τις τράπεζες στην καταστροφή, ζημιώνοντας απίστευτα την οικονομία, και επιδεινώνοντας τη διαπραγματευτική θέση της χώρας. Αποτέλεσμα: το τρίτο μνημόνιο είναι πολύ δυσμενέστερο σε σχέση με ό,τι προσφέρθηκε μέχρι το δημοψήφισμα! 

Πέμπτον, όταν χάνεις δεν πρέπει να αυτο-οικτίρεσαι, ούτε να ψέγεις τον αντίπαλο, αλλά να μαθαίνεις από τα λάθη σου. Ο αντίπαλός σου αποσκοπεί, φυσικά, στην κατίσχυση. Είναι τόσο αδίστακτος, όσο του επιτρέπει ισχύς του. Αν διαθέτεις στρατηγική ευφυΐα εντάσσεις αυτή τη γνώση στους υπολογισμούς σου. Προσφεύγοντας στην αυτοθυματοποιητική γλώσσα των πολιτικάντηδων, ο δήθεν διαφορετικός κ. Βαρουφάκης απεφάνθη ότι δεν έκανε κανένα διαπραγματευτικό λάθος: «Απολύτως όχι. […] Εμείς είμαστε θύματα. Οι θεσμοί μας κακομεταχειρίστηκαν και μας αφαίρεσαν οξυγόνο μέχρι που παραδοθήκαμε". 

Σε όλη τη διάρκεια της εξαετούς κρίσης είχαμε την ατυχία να έχουμε στο πηδάλιο ανάξιους καπετάνιους. Ο καιροσκοπισμός, η ατολμία, η ιδιοτέλεια, οι ιδεοληψίες, και η ανικανότητα τους απέτρεψαν να διαχειριστούν αποτελεσματικά το ναυάγιο της χώρας. Η Ελλάδα δεν δείχνει να διαθέτει τους ηγέτες που απαιτούν οι περιστάσεις. Δεν γνωρίζω αν και πότε θα τους αποκτήσει.