Ο κ.Τσίπρας και η «ενδοχώρα» του ηγέτη

Να μην παρεξηγηθώ. Χαίρομαι να βλέπω νέους ανθρώπους να αναδεικνύονται σε ηγετικές θέσεις στις επιχειρήσεις, στην πολιτική, στον εθελοντικό τομέα. Η βιολογική ηλικία, όμως, από μόνη της δεν λέει πολλά. Είναι προσόν από τη στιγμή που επιφέρει νέες προσεγγίσεις, φρεσκάδα ιδεών, ευρύχωρη οπτική γωνία – ιδιότητες που οι βετεράνοι σε ένα επάγγελμα πιθανόν να μην έχουν.

Η βιολογική νεότητα υποδηλώνει, κατ’ αρχήν, μεγαλύτερη επαφή με τρέχοντα ρεύματα, μεγαλύτερη διάθεση πειραματισμού, οπτική γωνία υπό διαμόρφωση. Για το νέο άνθρωπο, ο κόσμος εμφανίζεται περισσότερο ρευστός, παρέχει υλικό προς επεξεργασία, δεν είναι δεδομένος. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι σημαντικά καινοτομικά επιτεύγματα στο χώρο των επιχειρήσεων ξεκίνησαν από εικοσάρηδες – σκεφτείτε παλαιότερα τη Microsoft, την Apple, και τη DELL, σήμερα τη Facebook, τη Google και το Blogger.

Αναρωτιέμαι, όμως: ο νέος Πρόεδρος του «Συνασπισμού», ο κ.Τσίπρας, τι έχει πετύχει μέχρι σήμερα; Αν διαβάσει κανείς το βιογραφικό του βλέπει ότι κυρίως είναι ένα παιδί του κομματικού σωλήνα. Στα 16 του ήταν μέλος της ΚΝΕ, από το 1991 ανήκει στο «Συνασπισμό», ενώ είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στις μαθητικές καταλήψεις της περιόδου 1990-1991, οπότε και προέβαλλε συγκλονιστικού βάθους αιτήματα, όπως: «θα θέλαμε να είναι δικαίωμά μας να κρίνουμε εμείς αν κάποια ώρα θα θελήσουμε να λείψουμε από το μάθημα» («Το Βήμα» 10/2/2008). Δεν αντιλέγω, το 10% του συνδυασμού του στις δημοτικές εκλογές του Δήμου Αθηναίων, το 2006, ήταν αξιοπρόσεκτο, αλλά είναι ένα τόσο σημαντικό επίτευγμα για να εκτοξευθεί κάποιος στη θέση του προέδρου κοινοβουλευτικού κόμματος;

Η εκλογή του κ.Τσίπρα είναι ενδιαφέρουσα κυρίως για την τηλεοπτικοποίηση των πολιτικών κριτηρίων. Στα παραδοσιακά νεποτιστικά κριτήρια, χάρις στα οποία οι κκ.Καραμανλής και Παπανδρέου προεδρεύουν των κομμάτων τους, προστίθενται όλο και περισσότερο και «επικοινωνιακά». Δεν είμαι σίγουρος ότι ο κ.Τσίπρας έχει ιδιαίτερες περγαμηνές να επιδείξει, εκτός από τα νιάτα του, την ομορφιά του και την ευχέρεια λόγου – φυσικά χαρακτηριστικά, ιδιαιτέρως αρεστά στα ΜΜΕ, όχι όμως προσωπικά επιτεύγματα.

Όταν ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ ηγήθηκε του κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων στην Αμερική ήταν περίπου στην ηλικία του Τσίπρα. Το 1963, στην περίφημη ομιλία του στην Ουάσιγκτον – “I have a dream”, αναμφίβολα η καλύτερη πολιτική ομιλία του 20^ου αιώνα -, ήταν 34 ετών. Ο Κίνγκ ενέπνευσε εκατομμύρια ανθρώπους, ζωογόνησε ελπίδες για συγκεκριμένη πολιτική αλλαγή, ρίσκαρε – η ηγεσία του κινήματος δεν προήλθε από φυσικά χαρακτηριστικά αλλά από προσωπικά επιτεύγματα. Το 1980, στις περίφημες απεργίες στα ναυπηγεία του Γκντάνσκ, στην Πολωνία, ο Λεχ Βαλέσα ήταν 37 ετών. Η ηγεσία του εργατικού κινήματος δεν του παραχωρήθηκε από κάποιο γραφειοκρατικό μηχανισμό, αλλά την κέρδισε με αγώνα και τεράστιο προσωπικό ρίσκο. Οι κινηματικοί ηγέτες σφυρηλατούν την ηγετική τους προσωπικότητα στο καμίνι των αγώνων - ρισκάρουν. Σε περιόδους πολιτικής ομαλότητας οι ηγέτες έχουν διακριθεί σε κάποιον επαγγελματικό τομέα κι έχουν εντυπωσιάσει με τις εμπνευσμένες ιδέες και πρωτοβουλίες τους. Ο κ.Τσίπρας για τι πράγμα μας έχει εντυπωσιάσει μέχρι σήμερα;

Τι θέλω να πω; Η πολιτική ηγεσία αξιώσεων κερδίζεται από την ικανότητα κάποιου να εκφράζει ευρύτερες μάζες πολιτών, να εμπνέει και να καθοδηγεί. Όταν ο κ.Τσίπρας απευθύνεται στον κ.Παπανδρέου και τον εγκαλεί για μειωμένη αριστεροφροσύνη, ακούγεται όχι απλώς ως μια ακόμα επίδειξη ιδεολογικού δογματισμού, αλλά απλώς κωμικό. Δεν είναι ότι ένας νεαρός εκφράζεται αμετροεπώς, αλλά ότι ένας άκαπνος αποφαίνεται με τέτοια βεβαιότητα. Αν η αμφισβήτηση χαρακτηρίζει, κατ’ αρχήν, το νεανικό λόγο, εδώ εντυπωσιάζει η αβαθής βεβαιότητα. Όταν η βιολογική νεότητα δεν συνοδεύεται από πολιτική ωριμότητα (ξέρω ότι τα δύο αυτά εν μέρει συγκρούονται, αλλά η δύσκολη σύνθεσή τους είναι το ζητούμενο και γι αυτό, άλλωστε, είναι τόσο δυσεύρετη), τότε εκφυλίζεται απλώς σε «επικοινωνιακή» γραφικότητα.

Βεβαίως, ο κ.Τσίπρας συμμετείχε πρωταγωνιστικά στις μαθητικές καταλήψεις του 1990-91. Ακριβώς αυτό, όμως, δείχνει το πρόβλημα. Αυτές οι καταλήψεις έχουν τόση σχέση με αυθεντικά κοινωνικά κινήματα, όση τα ταχυφαγεία με εστιατόρια. Σε μεγάλο βαθμό, το λεγόμενο μαθητικό κίνημα στην Ελλάδα είναι ένα κίνημα των παιδιών της μικρο-μεσοαστικής τάξης υπέρ της μετριότητας. Οι ηγέτες του έχουν μεγαλώσει με την κουλτούρα της συντεχνιακής διαμαρτυρίας, τη νοοτροπία της ήσσονος προσπάθειας και τον επιφανειακό «αντι-αυταρχισμό», γι αυτό και τα ανακλαστικά τους είναι λαϊκιστικά, συγκρουσιακά και ο λόγος τους ξύλινος και πεπαλαιωμένος. Όταν ο κ.Τσίπρας υπερασπίζεται τους αιώνιους φοιτητές στα πανεπιστήμια (βλ. συνέντευξή του στο Σταύρο Θεοδωράκη, «Τα Νέα», 12/1/2008) αναπαράγει κουραστικά το ιδεοληπτικό μοτίβο των εφηβικών του χρόνων. Δεν διακρίνω μεγαλύτερη εκλέπτυνση, ωρίμανση και συνθετότητα στο λόγο του. Σαν να μην πέρασαν 15 χρόνια…

Η ψυχική ενδοχώρα του ηγέτη είναι ο σημαντικότερος πόρος του: από εκεί αντλεί φαντασία, δύναμη, κατεύθυνση. Όσο πιο καλλιεργημένη, σύνθετη και σφυρηλατημένη είναι η ενδοχώρα του, τόσο περισσότερο ώριμα οραματιστικός είναι ο λόγος του, τόσο διαυγέστερη η αίσθηση των προτεραιοτήτων του, τόσο πιο δημιουργικές οι απόψεις του. Όταν μιλούσε ο Κίνγκ είχες την αίσθηση ότι μιλάει ένας σοφός οραματιστής, όχι ένας απλός τριαντατεράχρονος. Όταν μιλάει ο Τσίπρας έχω την εντύπωση ότι απλώς μιλάει ένας τηλεγενής πρώην Κνίτης, ο οποίος άλλαξε μια δογματική βεβαιότητα με μιαν άλλη – δεν διακρίνω εμπνευστική συνθετότητα στο λόγο του.

Θα μου πείτε, βέβαια, ότι κάθε εποχή αναδεικνύει τους ηγέτες της. Θα συμφωνήσω. Η Ελλάδα της διαμαρτυρόμενης μετριότητας και των κομματικών σωλήνων ίσως να μην μπορεί να ελπίζει σε κάτι καλύτερο.

Συντετμημένη μορφή του άρθρου αυτού δημοσιεύθηκε στο Κέρδος, 21 Φεβρουαρίου 2008.