Παρασκευή 3 Ιουνίου 2011

Η αμφιθυμία του πολιτικού συστήματος απέναντι στον ευρωπαϊκό εκσυγχρονισμό



Σκέφτομαι συχνά τον Κωνσταντίνο Καραμανλή• όλο και πιο συχνά όσο περνάνε τα χρόνια. Σκέφτομαι πώς μακρο-αποφάσεις επηρεάζουν τη μικρο-ζωή μας, πώς η δημόσια πολιτική εισχωρεί στον προσωπικό βίο, πώς στρατηγικές επιλογές καθορίζουν την τροχιά εξέλιξης μιας κοινωνίας και των μελών της.
Ανήκω στην πρώτη γενιά της Ευρωπαϊκής Ελλάδας. Όσοι σπουδάσαμε σε ευρωπαϊκές χώρες τη δεκαετία του ΄80 το κάναμε επί ίσοις όροις με τους γηγενείς. Η ευρωπαϊκή επιρροή έχει καίρια αποτυπωθεί τόσο σε ατομικές επιλογές όσο και στο δημόσιο βίο. Δεν είναι μόνο ο πακτωλός οικονομικών ενισχύσεων από τις Βρυξέλλες, ούτε απλώς η ενίσχυση της διεθνοπολιτικής ισχύος της χώρας, αλλά και η σημαντική επιρροή της Ευρώπης στους θεσμούς μας. Σκεφτείτε: χωρίς την ΕΕ οι κυβερνήσεις μας θα έριχναν ακόμη δημόσιο χρήμα στον κρατικοεπιχειρηματικό πίθο των Δαναΐδων (τύπου Ολυμπιακής), θα εξακολουθούσαν να ενδιαφέρονται μόνο ρουσφετολογικά για το περιβάλλον, θα είχαμε ακόμη κρατικό μονοπώλιο στις τηλεπικοινωνίες.

Όπως μας θυμίζει ο ιστορικός Ιαν Κέρσοου, συχνά θεωρούμε, εκ των υστέρων, ότι οι ιστορικές εξελίξεις αναπόφευκτα θα είχαν την έκβαση που τελικά πήραν. Τριάντα χρόνια μετά, ίσως νομίζουμε ότι η ένταξή μας στην ΕΟΚ ήταν προεξοφλημένο γεγονός. Δεν ήταν. Οι σχετικές διαδικασίες μπορεί να ανάγονται στις αρχές της δεκαετίας του ’60, αλλά ήταν το οραματικό πείσμα του Καραμανλή που τις αξιοποίησε στην κατάλληλη συγκυρία. Σήμερα μπορεί οι Έλληνες να συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο θερμών υποστηρικτών της ευρωπαϊκής ενοποίησης, το 1981 όμως δεν ήταν. Το ηγετικό ανάστημα του Καραμανλή φαίνεται από το γεγονός ότι δεν σύρθηκε πίσω από τη συγκυριακή κοινή γνώμη, αλλά, όπως παρατηρεί ο Θουκυδίδης, «αποτόλμησε και αντιλογία προς αυτή». Διέβλεψε καλύτερα από μας τις βαθύτερες ανάγκες μας, και αποφάσισε αναλόγως. Ευτυχώς!
Η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ υπαγορεύτηκε κυρίως από γεωπολιτικούς λόγους. Ο Καραμανλής οξυδερκώς διέγνωσε ότι σε μια μικρή, περιφερειακή χώρα της Ευρώπης, επιρρεπή σε πολιτικές εκτροπές, η πολιτική σταθερότητα, οικονομική ενδυνάμωση, και διεθνής αναβάθμιση θα ενισχύονταν με τη συμπερίληψή της στην πιο ισχυρή διεθνώς οικονομική-πολιτική ένωση. Αν αυτή η στρατηγική επιλογή του Καραμανλή πρόδιδε το ηγετικό ανάστημά του, η μετέπειτα διαχείριση της ευρωπαϊκής ιδιότητας της χώρας από το πολιτικό σύστημα κατέδειξε τη μικρότητά του. Μια κολοσσιαίας σημασία πολιτική πράξη προσαρμόστηκε στα μέτρα του εγχώριου πολιτικού παιχνιδιού.

Ουσιαστικά, το πολιτικό σύστημα, ιδιαίτερα τα κόμματα εξουσίας, αντιμετώπισε με αμφιθυμία το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Από τη μια μεριά η Ευρώπη ήταν πηγή σημαντικών οικονομικών ενισχύσεων και, κατά τούτο, ευπρόσδεκτη. Τζάμπα χρήμα! Από την άλλη, όμως, στο μέτρο που η Ευρώπη αντιπροσώπευε τη θεσμική ευρυθμία, το ορθολογικά οργανωμένο κοινωνικό κράτος, και τον οικονομικό-πολιτισμικό φιλελευθερισμό, ήταν δυνητικά επικίνδυνη για ένα πολιτικό σύστημα που αντλούσε την εξουσία του από πελατειακά δίκτυα, σχέσεις διαπλοκής με ισχυρά ιδιωτικά συμφέροντα, την κομματικοποίηση του κράτους, τον κρατικό πατερναλισμό, και τον αχαλίνωτο λαϊκισμό. Ο εξευρωπαϊσμός της χώρας απειλούσε τις προϋποθέσεις αναπαραγωγής της παραδοσιακής κομματικής ισχύος.

Το κόμματα εξουσίας ενσωμάτωσαν την ευρωπαϊκή ρητορική, όχι όμως απαραίτητα και τις αντίστοιχες πρακτικές. Αν και η χώρα επισήμως συμμετείχε πρόθυμα με την ψήφο της στη βαθμιαία μετάλλαξη της ΕΟΚ στην ΕΕ, εν τούτοις επιβράδυνε όσο μπορούσε τις συνακόλουθες διαρθρωτικές αλλαγές στο εσωτερικό της. Ο λόγος είναι ότι η διαδικασία του ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού διηθήθηκε από την παράλληλη διαδικασία εκπασοκισμού του πολιτικού συστήματος: από τη δεκαετία του ΄80 και μετά εντάθηκε ο λαϊκισμός και η κομματικοποίηση των θεσμών, διευρύνθηκε το πελατειακό φαινόμενο, θέριεψε η διαφθορά.

Το μοτίβο παρέμεινε σταθερό τα τελευταία τριάντα χρόνια: από τη μια μεριά υιοθετούμε τους «εξωτερικούς περιορισμούς» που θέτει η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αλλά, από την άλλη, χρονοτριβούμε, παλινωδούμε συστηματικά στην υλοποίησή τους, αναβάλλουμε επώδυνες αποφάσεις όσο μπορούμε• ελαστικοποιούμε ακόμα και τις πιο «σκληρές» οδηγίες της ΕΕ (βλ. Ολυμπιακή). Μεταξύ 1985-2000 η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των τριών χειρότερων χωρών της ΕΕ των 15 σε ότι αφορά τη μη συμμόρφωση με την κοινοτική νομοθεσία!

Στη ρίζα αυτής της αμφίθυμης συμπεριφοράς υπάρχει το ελλαδικό παράδοξο: η πολιτική ελίτ θέλει και δεν θέλει να είμαστε την ΕΕ. Επιζητά τα (μακροχρόνια) οφέλη της συμμετοχής αλλά είναι απρόθυμη να καταβάλλει το (βραχυχρόνιο) κόστος• επιθυμεί τον ευρωπαϊκό εκσυγχρονισμό, αρκεί να μη θίξει τις δομές αναπαραγωγής της ισχύος της (δηλαδή τα πελατειακά δίκτυα, την κομματικοποίηση του κράτους, τον κρατισμό)• θέλει να αλλάξει (μελλοντικά) η χώρα δίχως όμως να αλλάξει το (παρόν) πολιτικό σύστημα. Αυτές οι ανταγωνιστικές επιθυμίες ωθούν την Ελλάδα να συγκλίνει μεν ονομαστικά με την ΕΕ, αλλά να ανθίσταται σε ότι αφορά στην υλοποίηση διαρθρωτικών αλλαγών που επηρεάζουν καθοριστικά τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος. Το αποτέλεσμα είναι σχιζοφρενικό: η γλώσσα της μεταρρύθμισης συνυπάρχει με τη διατήρηση της στασιμότητας, ο εξευρωπαϊσμός συμβιώνει με την πολιτικο-διοικητική φαυλότητα.

Τα κόμματα εξουσίας αναπαρήγαγαν το ίδιο μοτίβο αντιφατικότητας που διαπερνούσε τη χώρα: από τη μια μεριά συμμετείχαν ενεργά στις ιδεολογικά ομόλογες ομάδες του ευρωκοινοβουλίου, από την άλλη, όμως, παρέμειναν, αν και με διαφορετική μορφή, πελατειακοί και αρχηγικοί μηχανισμοί. Το γραφειοκρατικό-πελατειακό κόμμα αντικατέστησε τον προδικτατορικό κομματάρχη, η κομματικοποίηση του κράτους έγινε πλέον απροκάλυπτη, η αυτο-εξυπηρετική κουλτούρα της σύγκρουσης παρέμεινε. Σε αυτά προστέθηκε και η καινοφανής κρυπτο-κρατικοποίηση των κομμάτων: η οικονομική ενίσχυσή τους από τον κρατικό προϋπολογισμό, η οποία χρησιμοποιήθηκε όπως οι κοινοτικές επιδοτήσεις από το κράτος, δηλαδή σπαταλήθηκε, οδηγώντας τα κόμματα στην υπερχρέωση! Συν τω χρόνω, η κομματική δημοκρατία της μεταπολίτευσης μεταλλάχθηκε σε αυτο-εξυπηρετική κομματοκρατία.

Η ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας σφραγίστηκε με την ένταξή της στην ΕΟΚ. Η στρατηγική επιλογή του Καραμανλή υπήρξε κολοσσιαίας σημασίας όχι μόνο για της εμπρόθετες συνέπειές της, όσο και για την απρόθετη δυναμική που περιέκλειε. Μπορεί η ενσωμάτωσή μας στην Ευρώπη να μη μας προσέδωσε βορειοευρωπαϊκό ψυχισμό, μας έδωσε όμως προοπτική. Κυρίως, θεσμοποίησε και νομιμοποίησε την πειθαρχημένη συγκρισιμότητα, η οποία λειτουργεί ως καταλύτης αλλαγής. Από το 1981 και μετά η Ευρώπη διεισδύει στο λόγο μας, διαπερνά τη δημόσια πολιτική, είναι το σταθερό σημείο αναφοράς και σύγκρισης στο δημόσιο βίο. Χωρίς την Ευρώπη δεν θα είχαμε αρχίσει καν το ταξίδι του μετασχηματισμού μας σε μια πραγματικά σύγχρονη χώρα. Και χωρίς την Ευρώπη ίσως να μη μπορέσουμε, κυριολεκτικά, να επιβιώσουμε. Χρωστάμε πολλά σε αυτόν που ξεκίνησε το ταξίδι - στον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

7 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Διαφωνώ κάθετα με τη λογική πως αντίστοιχες ενέργειες είναι υπόθεση ενός ανθρώπου. Δεν λειτουργούν οι άνθρωποι (ειδικά σε αυτό το ανώτερο επίπεδο πολιτικής) ως από παρθενογένεση, άσχετα αν αυτό βλέπει ο πολύς κόσμος. Υπάρχει τεράστια συζήτηση εκεί λίγο πριν το 1960, και αν μπορούμε να πούμε πως ηγήθηκε τότε κάποιος αυτός ήταν ο μακαρίτης Γιάγκος Πεσμαζόγλου, εξαίρετος άνθρωπος και οικονομολόγος. Ο ΚΚ απλά αγκάλιασε την υπόθεση στο βωμό του "ανήκομεν εις την Δύση", όπως και ο ίδιος είχε ξεκάθαρα δηλώσει. Δεν είχε κανένα όραμα για την χώρα πλην της πρόσδεσής της στο Δυτικό στρατόπεδο της εποχής. Όσο δε περνούν τα χρόνια, η άποψη πως μάλλον ζημίωσε τη χώρα η τόσο βιαστική ένταξη το 1981 δεν είναι αβάσιμη...

Ανώνυμος είπε...

Κύριε Τσούκα με απογοητεύετε. Ε, όχι και έπαινοι στον Καραμανλή. Ποιος κέρδιζε τις εκλογές χρησιμοποιώντας βία και νοθεία και τους χωροφύλακες ως κομματάρχες της ΕΡΕ? Ποιος έγινε πρωθυπουργός επειδή είχε τις ευλογίες της CIA και επειδή έκανε καλό κρεβάτι στη Φρειδερίκη? (καημένε Παύλο)Ποιος οδήγησε εκατομμύρια Έλληνες στη μετανάστευση? Ποιος σκότωσε τον Λαμπράκη αλλά και τον Βελδεμίρη? Ποιος επέτρεψε να κακοποιούν τη χώρα και τους πολίτες της κάτι ελεεινοί μαυραγορίτες,τραμπούκοι και ταγματασφαλίτες σαν τον Τάκο Μακρή, τον Καρδαμάκη και τον μετέπειτα δικτάτορα Παπαδόπουλο? Ποιος έκανε υπερ-κυβέρνηση την ΚΥΠ του στρατηγού Νάτσινα με τις "Κόκκινες Προβιές"? Ποιος επέβαλλε ως κοινωνικό ήθος τον κωμικοτραγικό μικροαστικό ευπρεπισμό, επειδή ήταν ένα βορειοελλαδίτικο χωριατόπαιδο που παρίστανε τον αστό παίζοντας γκολφ? Και, σας παρακαλώ, μη μου πείτε ότι έφταιγε το Παλάτι. Αν είχε αρχ... ας γύρναγε στο χωριό του το Κιουπκιόι να γλίτωνε η χώρα από την ανάξια παρουσία του. Αλλά και μετά το 1974 ήθελε να το παίζει βασιλιάς, Ersatzkaiser, να δίνει συμβουλές για Δημοκρατία ο βιαστής της νομιμότητας. Επρεπε να περιμένουμε το 1985... Η Μοναρχία στην Ελλάδα καταργήθηκε το 1985, όταν ο Ανδρέας ξεφτίλισε τον Καραμανλή και του έδωσε ένα μάθημα που δεν ξέχασε ποτέ, ενώ επιτέλους κατοχυρώθηκε η λαϊκή κυριαρχία

FOTIS ZYGOULIS είπε...

ΣΥΜΦΩΝΩ ΜΕ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΤΣΟΥΚΑ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΧΩΡΙΣ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΝΑ ΑΝΗΚΩ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Η ΕΝΤΑΞΗ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΕΟΚ ΤΟ 1981 ΗΤΑΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ 1961. ΔΙΑΚΟΠΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ 1974 ΣΥΝΕΧΙΣΘΗΚΕ. Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΤΟ 1974 ΤΗΝ ΕΛΕΓΕ ΕΟΚ ΤΩΝ ΜΟΝΟΠΩΛΙΩΝ ΚΑΙ ΕΟΚ ΚΑΙ ΝΑΤΟ ΤΟ ΙΔΙΟ ΣΥΝΔΙΚΑΤΟ. ΑΣ ΜΗΝ ΤΑ ΞΕΧΝΑΜΕ ΑΥΤΑ. ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΟΜΩΣ ΜΟΝΟΣΗΜΑΝΤΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ ΗΓΕΤΕΣ. ΟΙ ΗΓΕΤΕΣ ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ELITES. ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ELITE ΤΟ 1981; ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΑΥΤΗ ΠΟΥ ΜΑΣ ΒΓΑΖΕΙ ΤΩΡΑ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ. Ο ΠΑΡΑΣΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΗ ΣΧΕΣΗ ΣΕ ΟΛΟ ΤΗΣ ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ. ΟΥΤΕ Η ΙΔΙΑ Η ELITE ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΘΕΙ ΣΤΑ ΝΕΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ. ΜΑΣ ΠΗΡΑΝ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ ΤΟΥΣ ΤΕΛΙΚΑ. ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΑΝ ΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ E. HOBSBAWM ΚΑΙ ΤΟΥ Π. ΚΟΝΔΥΛΗ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ. ΤΟ ΚΡΙΜΑ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ ΤΟΥΣ!!!

Ανώνυμος είπε...

Περιορίζοντας σε ένα πρόσωπο την ευθύνη για την ένταξη της Ελλάδας μειώνουμε την προσπάθεια πολλών. Ο Καραμανλής έφερε σε πέρας τους πολιτικούς χειρισμούς της δεκαετίας του 70, όμως δεν ήταν αυτός που κατανόησε τη σημασία της ένταξης, ούτε ο πρωτεργάτης της. Το δράμα είναι πως σήμερα απουσιάζει από την ενεργό πολιτική μια ομάδα πεφωτισμένων αστών, όπως αυτών που στα τέλη του 50 και αρχές του 60 οραματίστηκαν μια Ελλάδα ψυχή τε και σώματι δυτική.

Λάμπρος Ζ. είπε...

Ο Καραμανλής είναι ο πιο υπερτιμημένος πολιτικός του 20ου αιώνα. Έδερνε, εξόριζε, έπαιρνε τις εκλογές με τα σχέδια Περικλής που τον ψήφιζαν τα δέντρα και δεν συμμαζεύεται, διόρισε όλους τους δωσίλογους και ΤΕΑτζήδες στον ΟΤΕ και την ΔΕΗ. Μετά από όλα αυτά δε νομίζω να φαίνεται περίεργο που ήθελαν να πάρουν εκδίκηση οι ΕΑΜικοι μέσω του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα. ( εδώ συμφωνώ με τον προηγούμενο φίλο. ) Δεν γίνεται να λες μπράβο στον άνθρωπο που ΤΥΡΑΝΝΟΥΣΕ την Ελλάδα για δεκαετίες με φακελώματα, Ασφάλεια και τον "από Βορράν Σλαβο-Κομμουνιστικό κίνδυνο"

Χαρίδημος Τσούκας είπε...

Δεν προσπάθησα να φιλοτεχνήσω ένα πορτραίτο του ΚΚ. Μια ολοκληρωμένη εικόνα φυσικά και θα έπρεπε να συμπεριλάβει τον μετεμφυλιακό ΚΚ και το κράτος της Δεξιάς, μέρος του οποίου υπήρξε. Ο μεταδικτατορικός ΚΚ, ωστόσο, υπήρξε διαφορετικός και το απέδειξε. Αυτό οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε. Η ένταξή μας στην ΕΕ είναι, θεωρώ, δικό του επίτευγμα, χωρίς να μειώνω στο ελάχιστο τη συμβολή φωτισμένων πολιτικών όπως ο Πεσμαζόγλου, ακόμη και ο Ανδρρέας Παπανδρέου, ο οποίος στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ήταν υπερ του ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού. Το προτζεκτ του ΚΚ από το 1974 και μετά ήταν ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας, και κατά τούτο υπήρξε ένας οξυδερκης και στρατηγικά σκεπτόμενος ηγέτης. Δεν χρειάζεται να ταυτιζόμαστε μαζί του πολιτικά για να του αναγνωρίσουμε την καθοριστική του συμβολή στον εξευρωπαϊσμό της χώρας.

Ανώνυμος είπε...

Κύριε Τσούκα εξαιρετική η ανάλυση σας. Τώρα για τα σχόλια κάποιων, τι να κάνουμε. Δεν είναι έυκολο σε όλους να καταλάβουν. Θυμίζουν όμως εξαιρετικά το συνθημα που είχα δει κάποτε στον τοίχο της Αθήνας που έγραφε ¨του δείχναν του βλάκα το φεγγάρι και κοίταζε το δάχτυλο¨. Καλή δύναμη...