Το μετα-πρόβλημα του ασφαλιστικού

Το ασφαλιστικό είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της χώρας. Αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα θα εξελιχθεί, μεσοπρόθεσμα, σε νάρκη μεγατόνων για την οικονομία. Σε μια ορθολογική κοινωνία, ένα τέτοιο πρόβλημα αντιμετωπίζεται ορθολογικά. Τι θα πει αυτό; Ότι μελετούμε το πρόβλημα, το συζητάμε μεταξύ μας (το συζητούν οι εκπρόσωποί μας, για την ακρίβεια) και σχεδιάζουμε ένα πεδίο λύσεων. Φυσικά δεν πρόκειται για μια αφελώς ρασιοναλιστική διαδικασία, δεδομένου ότι συγκρούονται συμφέροντα και διαφορετικές αντιλήψεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Αλλά αυτό ακριβώς δεν είναι η δημοκρατία; Μια διαδικασία έλλογης διαπραγμάτευσης;

Αυτό κάνει μια ορθολογική κοινωνία, όπως η Βρετανία ή η Γερμανία. Τι κάνουμε εμείς; Προσέξτε τον τρόπο που χειρίζεται το πρόβλημα η κυβέρνηση. Δεν εκπόνησε, ή τουλάχιστον δεν έδωσε στη δημοσιότητα, μια εμπεριστατωμένη, καλά τεκμηριωμένη και κοινά αποδεκτή μελέτη, την οποία θα μπορούσε να συντάξουν τεχνοκράτες αποδεκτοί από όλους τους κοινωνικούς εταίρους. Μια τέτοια μελέτη όφειλε να εκπονηθεί από μια ανεξάρτητη Αρχή, όπως είναι η Εθνική Αναλογιστική Αρχή. Αντιθέτως, τώρα που επιχειρείται μια τομή στο ασφαλιστικό, ο πρόεδρος της Αρχής παραιτήθηκε, επικαλούμενος, μεταξύ άλλων, έλλειψη πόρων για την επαρκή λειτουργία της Αρχής! Το αποτέλεσμα είναι ότι οι οικονομικές παράμετροι του ασφαλιστικού προβλήματος να μην είναι πλήρως γνωστές και, κυρίως, κοινά παραδεκτές. Δεν υπάρχει, με άλλα λόγια, μια κοινή βάση συζήτησης του προβλήματος. Σύμφωνοι, δεν είναι απαραίτητο να υιοθετήσουμε όλοι τις ίδιες παραδοχές, ή να καταλήξουμε στην ίδια ερμηνεία του προβλήματος, αλλά μπορούμε, τουλάχιστον, να ορίσουμε το πρόβλημα με σχετικά συναινετικό τρόπο. Αυτό δεν έγινε.

Θα μπορούσαμε επίσης να οργανώσουμε έναν σοβαρό κοινωνικό διάλογο για το θέμα αυτό. Το πρώτο πράγμα που κάνει όποιος ενδιαφέρεται για έναν εκτεταμένο κοινωνικό διάλογο είναι να δημιουργήσει έναν ιστοχώρο, στον οποίο παραθέτει όλες τις σχετικές πληροφορίες και επιζητά τη δημόσια διαβούλευση. Εννοείται ότι χρειάζεται και διαπραγμάτευση (μην μπερδεύουμε τη διαπραγμάτευση με το διάλογο), αλλά εδώ συναντάμε μια άλλη ιστορική παθογένεια του πολιτικού μας συστήματος – δεν έχουμε μάθει να διαπραγματευόμαστε, αλλά να αξιώνουμε την υιοθέτηση των δικών μας απόψεων από τους άλλους.

Τα κόμματα και τα συνδικάτα αποχώρησαν από τον «διάλογο», και προτίμησαν τη διαμαρτυρία του πεζοδρομίου. Ουσιαστικά υπερασπίζονται το σύστημα ως έχει – την πολυδιάσπαση των Ταμείων, τις εμβαλωματικές λύσεις, τις ad hoc ρυθμίσεις. Όλοι ζητούν να εξαιρεθούν από τις σχετικές ρυθμίσεις που θίγουν «κεκτημένα». Οι ανακλαστικές αντιδράσεις των συνδικάτων στο ασφαλιστικό προδίδουν μια κατακερματισμένη κοινωνία, στην οποία κυριαρχεί η νοοτροπία «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Ο πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ ήταν αποκαλυπτικός: «Η κυβέρνηση σχεδιάζει τη δημιουργία επτά ενοποιημένων Ταμείων» είπε. «Ζητούμε το Ταμείο μας να μην είναι ένα από αυτά».

Όποια κυβέρνηση αποπειραθεί να κάνει συνολικές αλλαγές στο ασφαλιστικό θα συναντήσει έντονες, σχεδόν υστερικές, αντιδράσεις. Αυτό που έχει συμβεί μετά την αποτυχημένη προσπάθεια της κυβέρνησης Σημίτη να μεταρρυθμίσει το ασφαλιστικό το 2001 είναι η μετατροπή του ασφαλιστικού προβλήματος σε μετα-πρόβλημα: το θέμα δεν είναι πλέον μόνο η ουσία του ασφαλιστικού αυτή καθαυτή, αλλά ο τρόπος που χειριζόμαστε το ασφαλιστικό – οι υστερικές αντιδράσεις, η προχειρότητα στην αντιμετώπισή του, η απουσία ισχυρής πολιτικής βούλησης. Όλοι συμφωνούμε ότι υπάρχει πρόβλημα, αλλά προτιμούμε το ζούμε με το πρόβλημα παρά να κάνουμε κάτι ριζικό για την αντιμετώπισή του. Φοβούμαστε τον μεταρρυθμιστή περισσότερο από το πρόβλημα!

Το ασφαλιστικό, εξ ορισμού, έχει ορίζοντα δεκαετιών. Ενεργούμε τώρα για να αποτρέψουμε δυσμενείς εξελίξεις το 2030! Η ελληνική κουλτούρα δεν λειτουργεί με τέτοιο χρονικό ορίζοντα. Όταν οι πολίτες διεκπεραιώνουν τις υποχρεώσεις τους προς το κράτος την τελευταία στιγμή (με παράταση!), θα σκεφθούν τι θα γίνει μετά από τριάντα χρόνια; Η Ελλάδα είναι η χώρα της άμεσης ικανοποίησης των αναγκών, ποιος θα σκεφτεί το συλλογικό συμφέρον μακροπρόθεσμα; Και ποια κοινωνική ομάδα αισθάνεται αλληλέγγυα με τις άλλες σήμερα, για να αισθανθεί αλληλεγγύη με τις μελλοντικές γενιές;

Η αντιμετώπιση του ασφαλιστικού αποδεικνύει για μια ακόμα φορά τις βαθιές αδυναμίες μας: την προχειρότητα και μυωπία των κυβερνήσεων, τον άκρατο συντεχνιασμό των κοινωνικών ομάδων, την έλλειψη διάθεσης για συνεννόηση, την υστερική αντιμετώπιση καυτών προβλημάτων, την απουσία στιβαρής κοινωνικής αλληλεγγύης και, φυσικά, την ανικανότητά μας ως οργανωμένη κοινωνία να παίρνουμε στρατηγικού χαρακτήρα αποφάσεις. Τα πράγματα είναι δύσκολα…

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Κέρδος στις 27 Δεκεμρίου 2007