Συνέντευξη στον ιστοχώρο offsite (Κύπρος)

Πως βλέπετε την κατάσταση να εξελίσσεται στην Κύπρο με την οικονομική κρίση να καλπάζει και ποιοι είναι οι βασικοί λόγοι που μας οδήγησαν σε αυτή;

Δεν θα πω κάτι καινούριο αν επαναλάβω ότι η οικονομική κρίση συνιστά το σημαντικότερο πρόβλημα (σχεδόν υπαρξιακής φύσης) που αντιμετώπισε η Κυπριακή Δημοκρατία από το 1974 και μετά. Τα πράγματα είναι δύσκολα και θα δυσκολέψουν περισσότερο. Ο ρόλος του τραπεζικού συστήματος ήταν καθοριστικός στην εμφάνιση της κρίσης. Από την άποψη αυτή η κατάσταση θυμίζει την Ιρλανδία. Οι δύο μεγάλες τράπεζες συμπεριφέρθηκαν ανεύθυνα, ενώ η εποπτεία τους απεδείχθη ελλιπής. Η δημοσιονομική κρίση, όμως, ανέδειξε τα βαθύτερα προβλήματα του πολιτικο-οικονομικού συστήματος. Η τεράστια ισχύς των τραπεζών τους εξασφάλισε χαλαρή εποπτεία. Τα δημόσια οικονομικά ήταν ήδη σε προβληματική τροχιά, με τις αλόγιστα αυξανόμενες κρατικές δαπάνες, τις δομικές ανεπάρκειες του συνταξιοδοτικού συστήματος, κλπ. Το οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης είναι, εδώ και καιρό, επισφαλές και παρωχημένο, η ανταγωνιστικότητα της οικονομία μειούμενη. Όλοι λένε ότι χρειαζόμαστε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης αλλά λίγοι καταλαβαίνουν ότι αυτό προϋποθέτει με τη σειρά του νέα νοοτροπίες, αξίες και θεσμούς. Όσο το όνειρο των νέων παραμένει η θέση στο δημόσιο, δεν υπάρχει ελπίδα. Πρέπει να μάθουμε να τολμούμε και να διακινδυνεύουμε. Αυτό με τη σειρά του προϋποθέτει θεσμούς που επιζητούν και επιβραβεύουν τη διακινδύνευση και την καινοτόμο επιχειρηματικότητα. Αυτοί οι θεσμοί και η νοοτροπία που τους συνοδεύει είναι σήμερα καχεκτικοί. Η οικονομική κρίση είναι μια ευκαιρία να επανεφεύρουμε τον εαυτό μας. Δεν είναι εύκολο, είναι όμως αναγκαίο.

Η ανεργία χτυπάει κυρίως τους νέους. Τα όνειρα τους δύσκολα θα πραγματοποιηθούν, ποια μέτρα θεωρείτε ότι θα μπορούσαν να αλλάξουν αυτή την πορεία;

Η ανεργία καταπολεμείται με τη δημιουργία θέσεων εργασίας, η οποία συνεπάγεται επενδύσεις και επιχειρηματικότητα. Οι τραπεζικές υπηρεσίες, ο μαζικός τουρισμός, και το real estate έφθασαν στα όριά τους. Χρειαζόμαστε επενδύσεις σε νέους τομείς. Τέτοιες θα μπορούσαν να είναι στους τομείς της ενέργειας (όχι μόνο στο φυσικό αέριο), της εκπαίδευσης, της υγείας, του ποιοτικού τουρισμού, του λογισμικού, και του consulting. Θα συνεχίσουμε να είμαστε οικονομία υπηρεσιών, αλά πρέπει να επενδύσουμε σε niche markets όπου μπορούμε να έχουμε πλεονέκτημα διεθνώς. Η Κύπρος μπορεί να γίνει η Σιγκαπούρη της Ευρώπης ή, αν προτιμάτε μια ποιο οικεία εικόνα, η Φινλανδία της Μεσογείου. Αλλά γι αυτό το εγχείρημα υπάρχουν απαιτητικές προϋποθέσεις…

Η Κύπρος όμως βιώνει και μια γενικότερη κρίση, μια κρίση αξιών και θεσμών. Η έννοια της ανάληψης ευθύνης στις ηγεσίες δεν υπάρχει, θα λέγαμε μάλιστα ότι η περιφρόνηση προς τους θεσμούς είναι σε πολλές περιπτώσεις προκλητική. Τι ρόλο έπαιξε η τραγωδία στο Μαρί για τον απλό πολίτη;

Ναι, πράγματι, η οικονομική κρίση αναδεικνύει ευρύτερα θέματα. Αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά με οξείες οικονομικές κρίσεις της Βόρειας Ευρώπης (όπως π.χ. στη Σουηδία και τη Φινλανδία στη δεκαετία του ’90). Δεν πάσχει μόνο το μοντέλο ανάπτυξης, πάσχουν οι θεσμοί μας και η νοοτροπία μας: ένας ράθυμος και βραδυκίνητος κρατικός μηχανισμός, ένα πελατειακό πολιτικό σύστημα που (ας το πω όσο πιο ευγενικά μπορώ) δεν κερδίζει το σεβασμό του πολίτη, και μια πολιτική ηγεσία της οποίας η κύρια μέριμνα είναι η ιδιοτελής νομή της εξουσίας. Η τραγωδία του Μαρί επιβεβαίωσε αυτό που αισθάνεται ο απλός πολίτης: η χώρα δεν διαθέτει statesmen, διαθέτει πολιτικάντηδες, ο κρατικός μηχανισμός εμφανίζει μια πρόσοψη λειτουργικού κράτους, αλλά το εσωτερικό του είναι διαβρωμένο από τον κομματισμό, την ανευθυνοϋπευθυνότητα, και το γραφειοκρατικό εφησυχασμό. Σκεφθείτε για λίγο τον κύριο με το συνήθως θυμωμένο, θλιμμένο, ή πεισμωμένο (ανάλογα με τις περιστάσεις …) πρόσωπο που κατέχει το ύψιστο αξίωμα της χώρας: με αφορμή την τραπεζική κρίση διακήρυξε ότι θα αναζητηθούν και θα αποδοθούν οι ευθύνες των τραπεζιτών. Δεν συνειδητοποιεί ο δύστυχος ότι ο ηγέτης που δεν αναδέχθηκε τις ευθύνες που επισήμως του αποδόθηκαν για την τραγωδία του Μαρί έχει χάσει την ηθική ακτινοβολία που εκπέμπει το αξίωμά του. Πείθει μόνο τη σύζυγό του και το γραμματέα του κόμματός του…

Πιστεύετε ότι έχει αφυπνιστεί ή οι αντιδράσεις των πολιτών ήταν ένα γεγονός παροδικό; Ποιος είναι ο ρόλος που διαδραματίζουν οι συντεχνίες και τα κόμματα σε αυτή την «αστοχία» της Δημοκρατίας και στην παρεκτροπή από τους θεσμούς;

Η αφύπνιση των πολιτών δεν είναι ένα γεγονός αλλά μια διαδικασία. Άρχισε να ενεργοποιείται αμέσως μετά την τραγωδία στο Μαρί. Τότε αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι η ίδια η χώρα μπορεί να καταστραφεί σε λίγα λεπτά εξαιτίας της ανικανότητας των κυβερνητών και της σαθρότητας του κρατικού μηχανισμού. Γίναμε ξαφνικά πιο ευαίσθητοι σε θέματα κρατικής λειτουργίας και πολιτικής αποτελεσματικότητας. Η ηθική της ευθύνης άρχισε να έρχεται στο προσκήνιο. Τα συνδικάτα καλούνται να υπερβούν τον στενά συντεχνιακό τους εαυτό και να συνειδητοποιήσουν ότι τα συμφέροντα των μελών τους υπηρετούνται καλύτερα αν τα ίδια ταχθούν στην υπηρεσία του συλλογικού συμφέροντος και πιέζουν τους κυβερνήτες για διαρκή εκσυγχρονισμό δομών και νοοτροπιών. Παρομοίως, τα κόμματα καλούνται να υπερβούν τον πελατειακό τους εαυτό και να δώσουν προτεραιότητα στην υπηρέτηση του συλλογικού συμφέροντος. Δεν είναι εύκολο.

Η απαίτηση για διαφάνεια και τερματισμό του ρουσφετιού μεγαλώνει, παρά την αυτοπαγίδευση των πολιτών – ψηφοφόρων σε επιλογές υποψηφίων μέσα από το κατεστημένο σύστημα. Οι διάφορες ομάδες πολιτών που έχουν συσταθεί κυρίως μετά το Μαρί, μπορούν να έχουν κάποιο αποτέλεσμα στον τρόπο σκέψης των πολιτικών; Πως θα μπορούσαν να πετύχουν τον στόχο τους, να συμμετέχουν στη διαμόρφωση του μέλλοντος των παιδιών τους δηλαδή;

Δεν υπάρχουν συνταγές. Στις φιλελεύθερες δημοκρατίες οι αλλαγές επέρχονται όχι μόνο από τα πάνω (από τους πολιτικούς) αλλά και από τα κάτω (από τους πολίτες). Η κοινωνία των πολιτών, άρχισε να δραστηριοποιείται πιο έντονα μετά το Μαρί. Μια ενεργή κοινωνία πολιτών συν-διαμορφώνει το διανοητικό-βουλητικό κλίμα μέσα στο οποίο λαμβάνουν αποφάσεις οι πολιτικοί. Χρειάζεται να πιέζουμε διαρκώς τους πολιτικούς για να καταφέρουν να ξεπεράσουν τον κακό τους εαυτό. Συγχρόνως, διατυπώνοντας εκσυγχρονιστικά αιτήματα, όπως λ.χ. η κατάργηση του ρουσφετιού, διαμορφώνουμε ένα διαφορετικό λογοπλαίσιο που λειτουργεί δεσμευτικά και για μας. Όταν ζητάς από τους πολιτικούς να σέβονται το νόμο και να λειτουργούν αξιοκρατικά, έχεις παρόμοιες απαιτήσεις και από τον εαυτό σου ως πολίτη. Η άνθηση του κοινωνικού ακτιβισμού μετά το Μαρί είναι ένα από τα πιο ελπιδοφόρα σημάδια. Πρέπει να βοηθήσουμε όλοι έτσι ώστε η φλόγα που άναψε στις 11/7/2011 να μη σβήσει.

Πως απαντάτε στη φιλοσοφία της φράσης «μαζί τα φάγαμε» η οποία στην κυπριακή πραγματικότητα θα μπορούσε να είναι «μαζί στήσαμε αυτό το αδιαφανές διαχρονικό σύστημα βολέματος και κουμπαριάς»;

Η φράση «μαζί τα φάγαμε», εκφερόμενη από πολιτικούς, συνήθως αποσκοπεί στην αυτο-αθώωσή τους μέσα από τη διάχυση της ευθύνης.

Ας κάνουμε μερικές χρήσιμες διακρίσεις. Ηθικά μιλώντας, πολίτες και πολιτικοί έχουμε, φυσικά, ευθύνες για το άθλιο σύστημα αμοιβαίου βολέματος μέσα στο οποίο λειτουργήσαμε. Πολιτικά μιλώντας, όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά.

Όπως η σχέση γονιού-παιδιού ή δασκάλου-μαθητή, έτσι και η σχέση πολιτικού - πολίτη δεν είναι ισοβαρής, αλλά λαμβάνει χώρα σε ένα ήδη δομημένο περιβάλλον, τη θεσμική ευθύνη για το οποίο έχει, κατ’ αρχήν και πρωτίστως, ο πολιτικός. Όταν λ.χ. ξέρω ότι ο κύριος τρόπος για να βρει δουλειά το παιδί μου είναι ο ρουσφετολογικός, πιθανότατα θα τον χρησιμοποιήσω, όπως χρησιμοποιώ το αυτοκίνητο για τις μετακινήσεις μου στην πόλη, αδιαφορώντας για τις μακροχρόνιες περιβαλλοντικές συνέπειες. Εκ μέρους μου αυτό είναι βραχυπρόθεσμα ορθολογικό. Εκ μέρους των πολιτικών, όμως, είναι ανορθολογικό να ενθαρρύνουν αυτή τη συμπεριφορά μου, στο μέτρο που είναι επιφορτισμένοι με την αποτελεσματική διαχείριση των δημόσιων θεσμών. Οι πολιτικοί είναι θεσμικά υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό του πεδίου εντός του οποίου οι πολίτες δρουν. Η δική μου ορθολογικότητα ως πολίτη αναφέρεται στις επιλογές μου από ένα μενού που οι πολιτικοί κυρίως διαμορφώνουν. Η ορθολογικότητα των πολιτικών συνίσταται στο να σχεδιάσουν το μενού, με γνώμονα το μακροχρόνιο δημόσιο συμφέρον. Αυτό, άλλωστε, ορκίζονται να προστατεύουν.

Σε ψηφοφορία που διενεργήθηκε από την ομάδα «Πολίτες Μπροστά» με τίτλο «Ο Πρόεδρος που Θέλω» οι πολίτες ψήφισαν για συγκεκριμένες αλλαγές, όπως τερματισμό της κομματοκρατίας, βελτιώσεις στη λειτουργία του δημόσιου τομέα και γενικά θέματα που περιστρέφονται γύρω από την αξιοπρέπεια του Πολίτη και τη διαφάνεια. Με βάση τα αποτελέσματα, θα ζητηθεί από τους υποψηφίους δέσμευση για εφαρμογή των όσων αλλαγών ψηφίστηκαν σαν οι σημαντικότερες. Θεωρείτε ότι υπάρχει περιθώριο να επέλθουν τελικά αλλαγές στο κατεστημένο σύστημα της διαιώνισης της εξουσίας;

Βεβαίως υπάρχουν περιθώρια. Άλλωστε οι αλλαγές που ζητούμε δεν είναι επαναστατικές, αλλά κοινότοπες σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία. Το να ζητάς από το κράτος να συμπεριφέρεται αξιοκρατικά δεν ζητάς κάτι πρωτότυπο, αλλά κάτι μάλλον τετριμμένο. Το να ζητάς να περιοριστεί η κομματοκρατία ή να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα του φοροεισπρακτικού μηχανισμού δεν ζητάς κάτι πρωτάκουστο αλλά κάτι αυτονόητο σε ένα σύγχρονο κράτος. Τα αιτήματα αλλαγής είναι πλέον υπερώριμα. Ωστόσο, ceteris paribus, δεν είμαι αισιόδοξος. Παρ’ όλα αυτά, εδώ είναι που οι οικονομική κρίση μπορεί να αποδειχθεί πολιτικά χρήσιμη, στο μέτρο που θέτει επί τάπητος θέματα που οι πολιτικοί διαφορετικά δεν θα συζητούσαν στα σοβαρά. Η ελπίδα μου κυρίως προέρχεται από τις Βρυξέλλες και την τρόικα. Όχι γιατί αυτοί είναι οι αρχάγγελοι της αρετής, αλλά γιατί, για λόγους ιστορικούς, λειτουργούν σε χώρες στις οποίες πολλά από τα θέματα που ταλανίζουν εμάς έχουν λυθεί. Το να συλλέγει ένα κράτος φόρους αποτελεσματικά λ.χ. δεν χρειάζεται να στο επιβάλλει ένας Γερμανός κομισάριος, θάπρεπε να το εφαρμόζουμε εμείς οι ίδιοι. Για λόγους ιστορικούς όμως δεν το κάναμε όπως θάπρεπε. Τώρα ήρθε η ώρα.

Ποια η άποψη σας για τη διαφάνεια στη χρηματοδότηση των κομμάτων (Greco); Νοείται, για σας, να υπάρχουν «ανώνυμες εισφορές» στο κόμμα οποιουδήποτε επιπέδου; Δεν θα έπρεπε δε, το Πόθεν Έσχες να ήταν υποχρεωτικό για όλους τους κρατικούς αξιωματούχους;

Εννοείται ότι το πόθεν έσχες θάπρεπε να είναι υποχρεωτικό. Όπως εννοείται ότι απαιτείται η μέγιστη διαφάνεια στα οικονομικά των κομμάτων. Συζητούμε ακόμη αυτονόητα πράγματα για μια σύγχρονη δημοκρατία. Ο νέος πρόεδρος, αν θέλει να τον πάρουμε στα σοβαρά, θα πρέπει να κάνει πράξη όλα αυτά τα θέματα τα οποία συνιστούν ένα θεσμικό κεκτημένο στη Βόρεια Ευρώπη.