Παρασκευή 18 Ιανουαρίου 2008

Πως θα σπάσει ο φαύλος κύκλος της διαφθοράς;


Μια εξαίρετη γελοιογραφία του Κώστα Μητρόπουλου στα «Νέα», πριν από μερικά χρόνια, εμφανίζει τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη να απευθύνεται στη δημόσια διοίκηση και να λέει: «Γρηγορόσημο τέλος, είπα». Η δημόσια διοίκηση, ενσαρκωμένη σε μια γυναικεία μορφή, ατάραχη απαντά: «Μάλιστα! Μια στιγμή να δω πόσο γρηγορόσημο πρέπει να ρίξεις γι αυτό».

Σε αυτό το απλό σκίτσο απεικονίζεται υπέροχα η πολυπλοκότητα του φαινομένου της διαφθοράς: στην εντολή που δέχεται από τον πολιτικό του προϊστάμενο (τον πρωθυπουργό), ο εντολοδόχος (η δημόσια διοίκηση) απαντά αναπαράγοντας τη συμπεριφορά που καλείται να αλλάξει! Η εντολή για μια διαφορετική συμπεριφορά μεταφράζεται από το «σύστημα» στους όρους στους οποίους έχει ιστορικά εθισθεί: δωροδόκησέ με για να σταματήσω να δωροδοκούμαι! Πρόκειται για κλασική περίπτωση αδιέξοδου φαύλου κύκλου: αν σε δωροδοκήσω για να σταματήσεις να δωροδοκείσαι, τότε διαιωνίζω το πρόβλημα που θέλω να εξαλείψω.

Το πρόβλημα της διαφθοράς είναι εξαιρετικά σύνθετο και απαιτεί, αντιστοίχως, σύνθετη αντιμετώπιση. Από τη στιγμή που δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, απαιτείται ένας διαφορετικός τρόπος σκέψης για να βγει κανείς από αυτόν. Όπως σε μια ανθρώπινη σχέση που δεν υπάρχει εμπιστοσύνη, κάθε κίνηση να αλλάξει κανείς τα πράγματα βαθαίνει την κρίση εμπιστοσύνης, έτσι και στο πρόβλημα της διαφθοράς, κάθε απλοϊκή κίνηση αντιμετώπισής του, αν δεν το επιδεινώνει, τουλάχιστον δεν το αναχαιτίζει. Οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν θέλησαν να δουν το πρόβλημα της διαφθοράς στην πλήρη πολυπλοκότητά του, γι αυτό και οι όποιες προσπάθειές τους παραμένουν ατελέσφορες.

Διακρίνει κανείς πέντε στρατηγικές που ακολούθησαν οι κυβερνήσεις, με πενιχρά αποτελέσματα.

Πρώτον, η μοιρολατρική αποδοχή του προβλήματος. Τι άλλο παρά εκδήλωση μοιρολατρικής αποδοχής ήταν η αντίδραση του πρωθυπουργού κ.Κ.Καραμανλή όταν, ανεπίσημα, φέρεται να είπε για τη διαφθορά: «Έτσι είναι το σύστημα, τι θέλετε να κάνω;» («Το Βήμα», 31/08/2006). Το πρόβλημα με αυτού του είδους τις δηλώσεις είναι ότι δεν εκφέρονται από σχολιαστές, οπότε και θα ελέγχονταν για τη λογική και εμπειρική τους επάρκεια, αλλά από τον κορυφαίο ηγέτη της εκτελεστικής εξουσίας. Αυτός που κυβερνά, όμως, δεν διαπιστώνει απλώς την ύπαρξη ενός προβλήματος, αλλά, με τη νόμιμη εξουσία που κατέχει, λαμβάνει συγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπισή του. Ο κυβερνήτης κρίνεται από τα έργα του, όχι από τα λόγια περί έργων.

Δεύτερο, οι ηθικολογικές παραινέσεις. Οι υπουργοί, με ύφος παλαιού γυμνασιάρχη, συμβουλεύουν και παροτρύνουν τους πολίτες να καταγγέλλουν τη διαφθορά. Λησμονούν, βέβαια, ότι οι ηθικολογικές παραινέσεις τους είναι άσφαιρα πυρά, από τη στιγμή που στερούνται αξιοπιστίας. Πώς να εμπιστευθεί ο πολίτης υπουργούς μιας κυβέρνησης της οποίας ο υπουργός Χωροταξίας έχτιζε σπίτι δίχως νόμιμη άδεια και ο (πρώην) υπουργός Απασχόλησης έχτισε κατοικία με άδεια «αναψυκτηρίου»; ΄Η τι νόημα έχουν οι παραινέσεις όταν οι πολιτικοί απαλλάσσουν τους εαυτούς τους από τις συνέπειες του νόμου για την υπέρβαση των προεκλογικών δαπανών; Όταν ο ηθικός λόγος δεν πραγματώνεται σε ζωντανή συμπεριφορά, τότε εκπίπτει σε φθηνή ηθικολογία και ο φορέας του χαρακτηρίζεται, φυσικά, από υποκρισία.

Τρίτον, η κομματικοποίηση της διοίκησης. Θεωρείται ότι οι προηγούμενοι ήταν συλλήβδην «κακοί», οπότε η αντικατάστασή τους με δικούς μας «καλούς» θα λύσει το πρόβλημα. Πρόκειται για μια αφελή αντίληψη, η οποία θεωρεί την ανθρώπινη συμπεριφορά συνάρτηση της κομματικής ταυτότητας. Παραβλέπεται ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά διαμορφώνεται μέσα σε θεσμούς – πλάθεται με ένα πλέγμα κινήτρων, τιμωριών και νοοτροπίας -, δεν είναι απλά θέμα πολιτικών αντιλήψεων. Και οι καλύτεροι άνθρωποι αν βρεθούν σε θέσεις ισχύος ανεξέλεγκτοι, δεν είναι βέβαιο ότι θα ασκήσουν χρηστή διοίκηση.

Τέταρτον, η γραφειοκρατικοποίηση, προκειμένου να περιορισθεί η εμπλοκή των δημοσίων υπαλλήλων στις συναλλαγές με τον πολίτη. Μέχρι κάποιο σημείο, αυτή η στρατηγική αποδίδει (π.χ. αντικειμενικές αξίες στις Εφορίες), αλλά γρήγορα εμφανίζονται σημάδια φθίνουσας απόδοσης. Οι περισσότεροι κανόνες δυσχεραίνουν υπέρμετρα τη συναλλαγή του πολίτη με το κράτος και του παρέχουν κίνητρα να αναζητήσεις παρακαμπτηρίους οδούς, η συντομότερη από τις οποίες είναι η δωροδοκία. Επιπλέον, η ανθρώπινη κρίση είναι αδύνατο να υποκατασταθεί από ένα γραφειοκρατικό σύστημα, όσο πλήρες ή ευφυές κι αν αυτό είναι. Σε τελική ανάλυση, δεν υπάρχει (και δεν θα υπάρξει ποτέ) ένα «έμπειρο σύστημα» που θα αποφασίζει μόνο του για τις πολεοδομικές άδειες, την πορεία μιας ασθένειας, ή τον έλεγχο φορολογικών στοιχείων μιας εταιρίας.

Πέμπτον, η συναλλαγή με τους διεφθαρμένους. Αυτή η συναλλαγή μπορεί να πάρει διαφορετικές μορφές, από συναλλαγή με εκδότες για κρατικές διαφημιστικές καταχωρήσεις στα έντυπά τους με αντάλλαγμα την πολιτική υποστήριξη, μέχρι απλή ανοχή σε, ή διαπραγμάτευση με, διεφθαρμένες πρακτικές. Όταν ο πρώην υφυπουργός Οικονομικών κ.Ρεγκούζας ανακοινώνει στο συνέδριο της Ομοσπονδίας Τελωνειακών Υπαλλήλων, «…ζητώ – και ξέρω ότι μπορείτε να το κάνετε – τελείως φιλικά και επιεικά (sic), να περιορίσετε από μόνοι σας και να μειώσετε τα λεγόμενα γρηγορόσημα» («Καθημερινή», 27/9/2005), ουσιαστικά διαπραγματεύεται με τους διεφθαρμένους – είναι σα να τους λέει, «θα ανεχθώ τα γρηγορόσημά σας υπό τον όρο ότι θα τα μειώσετε».

Καμία από τις πέντε αυτές στρατηγικές δεν αποδίδει, γιατί αγνοεί την πολυπλοκότητα του προβλήματος. Η διαφθορά στην Ελλάδα είναι τόσον εκτεταμένη που έχει καταστεί μέρος της δημόσιας κουλτούρας. Ο εθισμός στη δωροδοκία προκαλεί συμπεριφορές του τύπου «δωροδόκησέ με για να πάψω να δωροδοκούμαι». Ο φαύλος κύκλος μπορεί να σπάσει μόνο από τη στιγμή που ο μεταρρυθμιστής αρθεί στο μετα-επίπεδο που θα του επιτρέψει να αντιληφθεί την κυκλικότητα του προβλήματος.

Αν το κάνει αυτό, θα διαπιστώσει ότι δεν είναι μόνο η διεφθαρμένη διοίκηση το πρόβλημα, αλλά και οι δικές του (ή των ομολόγων του) απαράδεκτες πρακτικές στο παρελθόν που συμβάλλουν στη διαιώνισή του. Σε κάθε σύστημα αλληλεπίδρασης, όπως αυτό που απεικονίζεται στο σκίτσο του Μητρόπουλου, το πρόβλημα δεν δημιουργείται από το ένα ή το άλλο μέρος μόνον, αλλά από τον τρόπο που τα δύο αλληλεπιδρούν. Αν αυτό γίνει δεκτό, ο κρίσιμος παράγοντας για να σπάσει ο μεταρρυθμιστής το φαύλο κύκλο είναι η αξιοπιστία του. Αν την αποκτήσει, τότε η φράση «Γρηγορόσημο τέλος» αποκτά διαφορετικό νόημα και ωθεί την αλληλεπίδρασή του μεταρρυθμιστή με τη διοίκηση σε διαφορετική κατεύθυνση.

Πως αποκτάται η αξιοπιστία; Με την έμπρακτη αυτοδέσμευση. Στο μέτρο που ο μεταρρυθμιστής εμπράκτως αυτοδεσμεύεται - περιορίζει, δηλαδή, το δικό του βαθμό ελευθερίας – πείθει ότι μεριμνά για το συλλογικό καλό, όχι για το επιμέρους κομματικό συμφέρον. Τι θα σήμαινε αυτό στα ελληνικά συμφραζόμενα; Το εξής απλό. Ο μεταρρυθμιστής θα πρέπει να αποφασίσει να κόψει τον ομφάλιο λώρο που συνδέει το εκάστοτε κόμμα εξουσίας με τη δημόσια διοίκηση, αφού αυτή είναι η γενεσιουργός αιτία της διαφθοράς.

Πως μπορεί απλά να το κάνει αυτό; Να ενισχύσει παντοιοτρόπως τις ανεξάρτητες διοικητικές αρχές και να διασφαλίσει την ανεξαρτησία τους. Να επιτρέψει στην ίδια τη Δικαιοσύνη να επιλέγει την ηγεσία της. Να καταργήσει τον πολιτικό χαρακτήρα της θέσης του Γενικού Γραμματέα των υπουργείων, έτσι ώστε η θέση αυτή να καταλαμβάνεται από στελέχη της διοίκησης. Ο Γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου να είναι ο επικεφαλής της δημόσιας διοίκησης και, φυσικά, να είναι δημόσιος λειτουργός, όχι πολιτικό πρόσωπο. Να καταργηθούν οι ειδικοί λογαριασμοί, μέσω των οποίων το 13% του ΑΕΠ (!) διαχειρίζεται από την εκτελεστική εξουσία με αδιαφανή τρόπο.

Θα μπορούσα να συνεχίσω, αλλά ελπίζω να αντιλαμβάνεστε τι εννοώ. Όλα τα μέτρα αυτά συνιστούν πράξεις αυτοπεριορισμού της κυβερνητικής εξουσίας. Ο μεταρρυθμιστής δεν ζητά μόνο από τους άλλους να αλλάξουν, αλλά εμπράκτως αλλάζει ο ίδιος. Αυτοπεριοριζόμενος, σηματοδοτεί μια νέα αρχή στην αλληλεπίδρασή του με τη διοίκηση. Μόνο όταν αυτό αρχίσει να συμβαίνει, η θέσπιση συστημάτων και διαδικασιών, παράλληλα με ένα νέου είδους λόγου που τονίζει την ευθύνη του πολίτη, τη χρηστή διοίκηση, τον επαγγελματισμό, και το καλό μάνατζμεντ, θα καταστούν αποτελεσματικές πολιτικές. Μέχρι απλώς θα συμμετέχουμε σε ασκήσεις ρητορείας περί διαφθοράς, στις οποίες τόσο αρέσκονται να επιδίδονται οι πολιτικοί μας.

Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή στις 19 Ιανουαρίου 2008

11 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Ζητάς ενίσχυση των ανεξάρτητων αρχών. Ερωτώ: Τις αρχές αυτές, ποιός θα τις ελέγχει? Μη δημοκρατικά εκλεγμένες αρχές δεν είναι τίποτα παραπάνω από φέουδα της εξουσίας που τις διόρισε.

Καππαδόκης είπε...

Οι τρεις κύριοι άξονες καταπολέμησης της διαφθοράς κατά τη γνώμη μου είναι:

Ανεξάρτητη δικαιοσύνη που θα εκλέγει τους λειτουργούς της μόνη της σε όλα τα αξιώματα και ιδιαίτερα στα ανώτερα και στα ανώτατα.Οταν οι κυβερνήσεις "διορίζουν", μην περιμένετε ποτέ οι διορισθέντες να καταδικάσουν τους ευεργέτες τους, αν μάλιστα προστεθεί και το στοιχείο της "καμαρίλας" σε αυτούς τους διορισμούς.

Λιγότερο κράτος με την ελαχιστοποίηση της ανάμειξης δημοσίων υπαλλήλων και λειτουργών στην διαχείριση του δημοσίου χρήματος. Ιδιωτικοποίηση όσο περισσότερο γίνεται των δημοσίων επιχειρήσεων. Και μόνο η λέξη επιχείρηση ακυρώνει τη συμμετοχή του κράτους. Ιδιωτικοποίηση όμως με πραγματική την έννοια της ιδιωτικοποίησης και όχι με το σημερινό σύστημα, βάλε εσύ τα χρήματα και εγώ το μάναντζμεντ.Το μάνατζμεντ είναι αυτό που συναλάσσεται και διαπλέκεται.

Ελαχιστοποίηση της κομματικοποίησης του κρατικού μηχανισμού. Αυτό γίνεται μόνο με κυβερνήσεις συνεργασίας που εκλέγονται με το σύστημα της απλής αναλογικής. Μονοκομματική κυβέρνηση σημαίνει κομματική Διοίκηση. Τόσα χρόνια δεν το έχουμε αντιληφθεί ακόμα; Και όσοι σκέφτονται αμέσως τα τυχόν αρνητικά των κυβερνήσεων συνεργασίας, πρώτον να λάβουν υπ΄οψιν ότι αν εφαρμοστεί το σύστημα αυτό αμέσως θα δημιουργηθούν νέοι κομματικοί σχηματισμοί και διασπάσεις άρα ας μην βιάζονται να κάνουν συνειρμούς για συνεργασία με τα υπάρχοντα κόμματα και δεύτερον να λάβουν υπ' όψιν ότι έτσι κυβερνώνται όλα τα Ευρωπαικά κράτη πλην μερικών που μετρώνται στα δάκτυλα της μιας χειρός. Και μην ισχυριστεί κανείς ότι εμείς με τις μονοκομματικές κυβερνήσεις πάμε καλύτερα από όλους τους άλλους ευρωπαίους...

dimitris είπε...

Άψογο άρθρο, ακριβώς στην καρδιά του προβλήματος. Αλλά δυστυχώς ανεφάρμοστο για τα ελληνικά δεδομένα. Εδώ κανείς δεν ενδιαφέρεται για την πάταξη της διαφθοράς, αλλά μόνο για την πολιτική της εκμετάλλευση.

@Ιωάννης Μπριλάκις
Οι ανεξάρτητες αρχές θα μπορούσαν να εκλέγονται είτε με ομοφωνία όλων των κομμάτων, είτε με αυξημένη πλειοψηφία (π.χ. 2/3 της βουλής), και να ελέγχονται από την ανεξάρτητη δικαιοσύνη.

@greconik
Η απλή αναλογική δεν μπορεί να είναι η λύση στη σημερινή ιστορική φάση. Σήμερα όλα τα κόμματα (ακόμα και της αριστεράς) είναι πολυσυλλεκτικά κι όχι φορείς ιδεολογικών ρευμάτων. Έτσι ένα σύστημα επιλογής βουλευτών σε μονοεδρικές περιφέρειες θα πετύχαινε πολύ καλύτερα στην ανάδειξη αξιόλογων προσωπικοτήτων που θα εκπροσωπούν πραγματικά τους πολίτες που τους εκλέγουν. Με το σημερινό σύστημα των μεγάλων περιφερειών, αν δεν είσαι μέλος ή δηλωμένος οπαδός κάποιου κόμματος εξουσίας πρακτικά δεν εκπροσωπείσαι.

Θα προσθέσω επίσης πως είναι ανάγκη να γίνει επιτέλους και ο πλήρης διαχωρισμός νομοθετικής-εκτελεστικής εξουσίας. Μόνο έτσι θα μπορούσε να τερματιστεί η συναλλαγή πολίτη-βουλευτή που είναι επίσης μια πολύ σημαντική πηγή διαφθοράς σ’ αυτή τη χώρα.

Καππαδόκης είπε...

@dimitris

Με ενδιαφέρει να μην έχουμε μονοκομματικές κυβερνήσεις και εξ αυτών κομματικοποιημένη Δημόσια
Διοίκηση.Αυτό με ενδιαφέρει πρωτίστως. Οποιο εκλογικό σύστημα το επιτυγχάνει, το αποδέχομαι.
Δεν προσέξατε πως στην τοποθέτηση μου ανέφερα να μην κάνουμε συνειρμούς με τα σημερινά πολυσυλλεκτικά κόμματα. Πιστεύω ότι με τη απλή αναλογική θα έχουμε διασπάσεις των σημερινών κομμάτων και δημιουγία μικρότερων και καθαρότερων ιδεολογικά κομμάτων. Αυτά τα τελευταία θα συμμετάσχουν στις όποιες μελλοντικές συνεργασίες θα απαιτηθούν.

dimitris είπε...

@greconik
Η ελληνική εμπειρία πολυκομματικών κυβερνήσεων (Τζανετάκη και Ζολώτα) ήταν τραυματική, ίσως χειρότερη κι από αυτή των μονοκομματικών. Μια ματιά στην πορεία του δημόσιου χρέους εκείνη την περίοδο είναι αρκετή να σας πείσει.

Ακόμα και σε ένα πολυκομματικό σύστημα με μικρά κόμματα καθαρότερης ιδεολογίας, όταν θα ετίθετο ζήτημα συνεργασίας, πιο πολύ βάρος θα έπεφτε στους αρχηγούς τους και στις προσωπικές τους φιλοδοξίες παρά στην προώθηση θέσεων.

Για μένα το σημερινό ελληνικό σύστημα διακυβέρνησης είναι ξεπερασμένο και χρειάζεται ριζική αναδιαμόρφωση. Πιστεύω ότι θα ήταν προτιμότερο ένα προεδρικό σύστημα σαν το αμερικανικό, με κυβερνήσεις τεχνοκρατών ελεγχόμενες από σώμα εκλεγμένων αντιπροσώπων.
Τουλάχιστον έτσι αποφεύγουμε την συνήθη σ' εμάς συναλλαγή υπουργού- ψηφοφόρου. Επίσης οι τεχνοκράτες έχουν συνήθως καθαρότερους στόχους, αφού δεν δεσμεύονται άμμεσα από τη λαϊκή ψήφο.

Η πρόσφατη εμπειρία από τους, λίγους έστω εξωκοινοβουλευτικούς υπουργούς την περίοδο Σημίτη, ήταν παραπάνω από θετική.

Cacofonix είπε...

Λυπάμαι αλλά αυτά είναι πολλά λόγια ακριβώς για να μην γίνει τίποτα που να μειώσει τη διαφθορά.
Η διαφθορά υπάρχει γιατί υπάρχει το "μέλι". "Μέλι" ορίζονται τα κεφάλαια που ανήκουν στο λαό - φορολογούμενους και διαχειρίζονται οι γραφειοκράτες - δημόσιοι λειτουργοί. Ο μόνος τρόπος για να μειώσεις τη διαφθορά είναι να ελαττώσεις το "μέλι". Άρα πάμε στο αυταπόδεικτο: λιγότερο κράτος => λιγότερο "μέλι" => λιγότερη διαφθορά.

Επίσης δεν χρειαζόμαστε καμιά διοικητική αλλαγή αλλά κατάργηση. Δεν πρέπει να φέρουμε άλλους Σερ Χάμφρεϋ στην Ελλάδα. Έλεος, από τα συστήματα πολιτικής διοίκησης της Μ. Βρετανίας αυτό επιλέξατε.

Όσο για τις ανεξάρτητες αρχές, αφού κι αυτές αποτελούνται από δημόσιους υπαλλήλους, δεν νομίζω ότι μπορούν να συνεισφέρουν το οτιδήποτε. Είναι κατί σαν τα ΚΕΠ που μας δίνουν την ψευδαίσθηση ότι "καταργούν τη γραφειοκρατία" κι "εξυπηρετούν τον πολίτη", ενώ στην ουσία προσθέσαν επιπλέον στάδια γραφειοκρατίας και φυσικά κόστος στον πολίτη - φορολογούμενο.

Η στάση απέναντι στη διαφθορά πρέπει να είναι αφαιρετική όχι προσθετική. Δεν χρειαζόμαστε άλλους μαχαραγιάδες, είτε λέγονται "Γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου" είτε ανεξάρτητες αρχές.

Αν αφήσουμε τη δικαιοσύνη να κάνει τη δουλειά της, και σ' αυτό συμφωνώ μαζί σας, τότε δε θα χρειαζόμαστε καμία ανεξάρτητη αρχή τύπου ΕΣΡ, για να "γραπώσει" τους παρακάμπτοντας το νόμο, ούτε την ΑΑΠΔ που μεροληπτικά ασχολείται με υποθέσεις. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια πιο γρήγορη δικαιοσύνη.

ΥΓ. Και για να θυμηθούμε τον μανδαρίνο "Γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου" Sir Humphrey σας παραθέτω 2 χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

Sir Humphrey: "Taxation isn't about what you need."
Jim Hacker: "Oh, what is it about?"
Sir Humphrey: "Prime Minister, the Treasury doesn't work out what they need to spend and then think how to raise the money."
Jim Hacker: "What does it do?"
Sir Humphrey: "They pitch for as much as they think they can get away with and then think what to spend it on."

Sir Arnold: "But once they have accepted the principle that senior civil servants could be removed for incompetence, that would be the thin end of the wedge. We could loose dozens of our chaps, hundreds perhaps."
Sir Humphrey: "Thousands..."

Ανώνυμος είπε...

Νομίζω η ιδέα είναι ότι ο καλύτερος τρόπος για να απαλλαγούμε από τη διαφθορά είναι να κοπεί κάθε επαφή των πολιτικών με το "μέλι" της δημόσιας περιουσίας. Λιγότερο ή περισσότερο "μέλι" δε λύνει το πρόβλημα. Αυτό δε σημαίνει ότι το κράτος στην Ελλάδα έτσι και αλλιώς δε θα πρέπει να μειωθεί δραστικά. Μη περιμένετε όμως ότι αυτό από μόνο του θα μειώσει τη διαφθορά. Ακόμα και αν πουληθεί αύριο το μισό δημόσιο, αν η διαδικασία δε γίνει σωστά, τα κρατικά μονοπώλια θα αντικατασταθούν απλώς από ιδιωτικά. Επιπλέον δεν υπάρχει χώρα στο κόσμο που δεν έχει δημόσια αγαθά- τα οποία πρέπει να τα διαχειριστεί κάποιος- επομένως όσο υπάρχει δημόσιος τομέας πρέπει να βρεθεί τρόπος να λειτουργήσει με διαφάνεια και αποτελεσματικότητα.
Νομίζω λοιπόν ότι είναι ορθή η στρατηγική του αποκλεισμού του πολιτικού συστήματος από τη διαχείριση του δημόσιου χρήματος. Το αν θα γίνει με κατάργηση των Γενικών Γραμματέων, ή μέσω ανεξάρτητων αρχών, αυτό είναι θέμα της εφαρμογής, η οποία εφόσον αξιολογείται με βάση την ανωτέρω στρατηγική θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε βέλτιστα αποτελέσματα. Το ζήτημα είναι ότι μια τέτοια "εκχώρηση εξουσίας" από τους πολιτικούς μάλλον φαντάζει αδιανόητη στη σημερινή Ελλάδα (άλλωστε είναι βέβαιο ότι όποιος το αποτολμήσει δεν πρόκειται να ακούσει καλό λόγο- όπως ακριβώς έχουν επικρίνει ακόμα και "έγκριτες" εφημερίδες όπως η "Καθημερινή" το θεσμό των ανεξάρτητων αρχών). Φαντάζεστε ένα υπουργό στην Ελλάδα που θα του λένε οι υπηρεσιακοί παράγοντες του υπουργείου του τι μπορεί να ξοδέψει και τι όχι; Δυστυχώς είμαστε πολύ πίσω ακόμα.....

Χαρίδημος Τσούκας είπε...

Λίγα λόγια ως απάντηση στα σχόλια φίλων που διαφωνούν με μερικές σκέψεις μου.

Πρώτον, οσο θα υπάρχει οργανωμένη (και πολιτισμένη) κοινωνία, θα υπάρχει κρατος, δηλαδή δημόσια διοίκηση. Αρα η λογική της μείωσης τους κράτους ως τρόπο απαλλαγής από τη διαφθορά, δεν θα λύσει (αν και σε μερικές περιπτώσεις θα μειώσει) το πρόβλημα. Πάντοτε θα έχουμε αστυνομία, πολεοδομία, δημόσια νοσοκομεία και εκπαίδευση, άρα πρέπει να βρούμε τρόπους ορθολογικής και χρηστής διοίκησης των δημόσιων αγαθών.

Δεύτερον, διακρίνω ένα δογματισμό στη συνεπαγωγή: λιγότερο κράτος σημαίνει λιγότερο "μέλι", άρα λιγότερη διαφθορά. Είναι η αντιστροφή του κομμουνιστικού: περισσότερο κρατος, λιγότεροι καπιταλιστές, λιγότερη εκμετάλλευση, λιγότερα προβλήματα. Δεν είναι εδώ ο κατάλληλος χώρος να εξηγήσω τα προβληματα που παράγουν αυτοί οι δογματισμοί. Ενα μόνο θα πω: ποιές είναι οι χώρες με τη συστηματικά μικρότερη διαφθορά παγκοσμίως; Οι Σκανδιναβικές φυσικά. Ποιές είναι οι χώρες με τις υψηλότερες δημόσιες δαπάνες (το μεγαλύτερο δηλαδή κρατος); Οι Σκανιναβικές φυσικά ...

Τρίτον, πολλοί στην Ελλαδα μιλάνε σκωπτικά για το εξαίρετο "Μάλιστα κ.Πρωθυπουργε", για να επικρίνουν τους διάφορους Σερ Χάμφρευ της δημόσιας διοίκησης (δδ), αλλά ξεχνάνε ότι πρόκειται για σατιρα της βρετανικής δδ από αυτές που τόσο μοναδικά οι Βρετανοί μπορούν να κάνουν. Είναι, αναλογικά, η ίδια σάτιρα που βλεπουμε στον Αριστοφάνη όταν σατιρίζει τη δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας. Η βρετανική δδ είναι από τις καλυτερες στον κόσμο ακριβώς γιατί είναι ανεξάρτητη από τους πολιτικούς. Φυσικά αυτό παράγει τα δικά του προβλήματα, όπως η δημοκρατία παράγει τα δικά της (οι δημαγωγοί, λχ). (Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα, εκτός κι αν υιοθετεί κανείς μια σωτηριολογική αντίληψη της κοινωνίας). Αυτό δεν σημαίνει ότι τόσο η ανεξάρτητη δδ όσο και η δημοκρατία είναι ανεπιθύμητες. Για να καταλάβει κανείς τον σκωπτκό λόγο πρέπει να τον κατανοήσει στα κοινωνικά του συμφραζόμενα. Το δικό μας το πρόβλημα δεν είναι οι ανεξέλεγκτοι Σερ Χάμφρευ (αυτό είναι, δυνητικά, το πρόβλημα της Βρετανικής δδ), αλλά οι ελεγχόμενοι από τους πολιτικάντηδες γραφειοκράτες. Εμείς χρειαζόμαστε πολιτικά ανεξάρτητους, ικανούς, λογοδοτούντες-στους-πολιτικούς-της-δημοκρατίας γραφειοκράτες όχι υποχείριους των πολιτικάντηδων δημόσιους λειτουργούς.

Τέταρτο, στο άρθρο μου δεν παρουσίασα τη λύση του προβλήματος, αλλά την κατεύθυνση στην οποία η λύση πρέπει να αναζητηθεί. Η κατανόηση των προϋποθέσεων της λύσης είναι τα δύο τρίτα της επιτυχίας. Αυτό που απομένει είναι οι συγκεκριμένες πολιτικές, οι οποίες είναι θέμα πολιτικής κρίσης (judgment), συγκυρίας, και ευκαιριών (με δυο λόγια είναι συνάρτηση του μεταβλητού κάθε φορά context).

IdentityCafe είπε...

Η αποσταση του φωτος που χωριζει τον καθαρο ΑΠΛΟ λογο της κοινης λογικης απο την παρουσα ελληνικη κατασταση μου προκαλεσε εναν ισχυρο πονοκεφαλο!!!

Ειναι τραγικο το ποσα λιγα πραγματα χρειαζεται να γινουν για να αλλαξει κατι προς το καλυτερο και παρολ'αυτα δεν συμβαινει τιποτε εξ'αυτων. Βαθια θλιψη και μονο!

Cacofonix είπε...

Συγνώμη αν επανέρχομαι και γίνομαι κουραστικός. Όταν μιλάμε για το "μέλι" φυσικά κι εννοούμε το "δημόσιο" χρήμα.
Αυτή τη στιγμή το κράτος διαχειρίζεται περίπου το 70% του ΑΕΠ της χώρας, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Αν υπολογίσουμε ότι περίπου το 40% από αυτό πάει στην "κακοδιαχείριση" τότε μιλάμε για το περίπου 30% του ΑΕΠ, που δεν χρησιμοποιείται σωστά.
Αν τώρα μειώναμε το αρχικό ποσοστό στο 20% του ΑΕΠ το αντίστοιχο ποσοτό κατασπάλησης θα έπεφτε στο 5% του ΑΕΠ, κι έτσι θα εντασσόμαστε στις πιο αδιάφθορες χώρες του κόσμου.

Το πρόβλημα της διαφθοράς δεν είναι ενδημικό στην Ελλάδα, αλλά είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Το μέγεθος του δε εξαρτάται άμεσα από το ποσοστό του ΑΕΠ που διαχειρίζεται το κράτος. Για παράδειγμα στη Γαλλία, που οι δομές της πολιτείας είναι παρόμοιες με τις δικές μας, έχουν εξίσου σημαντικό πρόβλημα διαφθοράς και σκανδάλων.

Εδώ βέβαια πρέπει να σημειώσουμε, ότι η προσπάθεια μείωσης του δημοσίου χρήματος θα έχει επιπλέον θετικές συνέπειες τόσο στην οικονομία - ελλάτωση γραφειοκρατίας, ελευθερία κινήσεων, αποτελεσματικότητα - όσο και καλύτερες και περισσότερες υπηρεσίες προς τουw φορολογούμενους πολίτες - κατάργηση πιστοποιητικών, ηλεκτρονική διαχείριση και άλλα.

Η εξάλειψη της διαφθοράς σαφέστατα εξαρτάται από τη μείωση του αριθμού του δημοσίων υπαλλήλων, κι όχι από την αύξησή τους, μέσω προσλήψεων σε ανεξάρτητες αρχές. Επίσης δεν αλλάζει τίποτα αν αλλάξουμε τους "τσάρους" που βρίσκονται στην κορυφή των υπουργείων, και που είναι υπεύθυνοι για τη διαχείριση του "μελιού". Ο πειρασμός είναι εκεί, αρκετά ισχυρός, κι όπως και να το κάνουμε κι αυτοί άνθρωποι είναι...

Άλλωστε το κράτος θα πρέπει στην ουσία να έχει ένα και μόνο ρόλο: ελεγκτικό. Θα πρέπει να ελέγχει αν όλοι τηρούν τους κανόνες που ψηφίζονται από το λαό στη βουλή. Για να μπορέσει λοιπόν να το πετύχει αυτό δε θα πρέπει να συμμετέχει σε καμία δραστηριότητα την οποία θα πρέπει να ελέγξει. Ειδάλλως γίνεται συμμέτοχος στο "παιχνίδι" και τα αποτελέσματα είναι, νομίζω, γνωστά σε όλους μας.

Ελπίζω να μην κούρασα...

Ανώνυμος είπε...

@Greconik
Ο διαχωρισμός των εξουσιών είναι κατά την άποψη μου το μέγαλύτερο πρόβλημα στην Ελλάδα όπου έχουμε στην ουσία 1 εξουσία αντί για τουλάχιστον 3. Αποτέλεσμα ειναι ότι συζητάμε για ανεξάρτητες αρχές, οι αρμοδιότητες των οποίων εμπίπτουν συνήθως στην δικαστική ή στην εκτελεστική εξουσία. Δεν θα είχαμε τέτοιες συζητήσεις αν υπήρχε ο διαχωρισμός.
Ως προς την κρατικοποίηση / ιδιωτικοποίση, οι απόψεις διίστανται. Η δικιά μου είναι οτι επιχειρήσεις που επιτελούν κοινωνικό λειτούργημα (μαζικές συγκοινωνίες, νοσοκομεία, σχολεία, πανεπιστήμια) πρέπει να είναι ιδιωτικές, αλλά μη κερδοσκοπικές, και να υπόκεινται σε αυστηρό έλεγχο του κράτους. Ομοίως για τις επιχειρήσεις που διαχειρίζονται δίκτυα μεταφορών, ύδρευσης / αποχέτευσης, ηλεκτρικού ρέυματος, και τηλεπικοινωνιών (π.χ. το δίκτυο του ΟΤΕ, αλλά όχι τον ΟΤΕ ως παροχέα υπηρεσιών) επειδή δίκτυο σε μια περιοχή = μονοπώλιο στην περιοχή. Να μπορεί ο κάθε παροχέας (νερού, ρεύματος, ίντερνετ, τηλεφώνου, κλπ) και παραλήπτης (λύματα) να πουλάει τις υπηρεσίες του σε όποια περιοχή επιθυμεί μέσω του δικτύου της μη κερδοσκοπικής επιχείρησης διαχείρησης του. Να μπορεί ο πολίτης να διαλέξει τον παροχέα του.