Μοιραίοι, μικροί και άβουλοι

Κριτικός σχολιασμός σημαντικών καταθέσεων στην ερευνητική επιτροπή Πολυβίου για τη φονική έκρηξη της 11ης Ιουλίου 2011, στην Κύπρο

Καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικός ο συντονισμός σε ένα οργανωμένο σύστημα όταν αυτός καταρρέει. Τότε συνειδητοποιούμε ότι το «σύστημα» δεν είναι ομοιογενές - τα διάφορα «μέρη» του έχουν διαφορετικές προτεραιότητες και οπτικές γωνίες. Θεμελιώδης προϋπόθεση του καλού συντονισμού είναι η υπεύθυνη πρωτοβουλία, η διάθεση δηλαδή να συνεργάζεσαι αυθεντικά με τους άλλους, να είσαι οξυδερκής, να νοιάζεσαι ενεργά για το τελικό αποτέλεσμα. Η πρωτοβουλία δεν επιβάλλεται, ενθαρρύνεται• διαπερνά την άρρητη νοο-τροπία ενός οργανισμού.
Όταν ο συντονισμός αποτυγχάνει, οι εμπλεκόμενοι οχυρώνονται συνήθως πίσω από τις στενά τυπικές αρμοδιότητές τους. Λένε: «έκανα ό,τι έπρεπε να κάνω με βάση αυτά τα οποία γνώριζα. Οι άλλοι δεν έκαναν αυτά που έπρεπε». Το είδαμε πρόσφατα στις καταθέσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας κ.Χριστόφια, του διευθυντή του διπλωματικού γραφείου του Προέδρου κ.Παντελίδη, και του Υπουργού Άμυνας κ.Παπακώστα, ενώπιον της Ερευνητικής Επιτροπής του κ.Πολυβίου. Ο καθένας βεβαιώνει ότι έκανε τη δουλειά του, απλώς οι άλλοι δεν έκαναν τη δική τους! Αυτό που αποσιωπούν όλοι είναι η έλλειψη πρωτοβουλίας που επέδειξαν. Αυστηρά μιλώντας, κανείς δεν έκανε τη δουλειά του σωστά: δεν πήρε πρωτοβουλίες που όφειλε, εκ του αξιώματός του, να πάρει. Η ολιγωρία τους ήταν καταστρεπτική.
Τι είπε ο Πρόεδρος Χριστόφιας; Δεν «μυρίστηκε» κάτι, δεν ενημερώθηκε, δεν γνώριζε. Υπουργοί και στενοί του συνεργάτες δεν τον ενημέρωναν επαρκώς. Παραδέχθηκε ρητά ότι όλοι αυτοί έχουν ευθύνες, αλλά όχι ο ίδιος! «Πως θα έχει ευθύνη [ο Πρόεδρος] όταν δεν γνωρίζει;», διερωτήθηκε. Έδωσε προφορική εντολή, ισχυρίστηκε, στον κ.Παντελίδη (το οποίο ωστόσο δεν επιβεβαίωσε ο τελευταίος) για την καταστροφή του φορτίου, αλλά (προσέξτε την παθητική φωνή) «δυστυχώς τα αποτελέσματα δεν μου ανακοινώθηκαν». Εύστοχα ο κ.Πολυβίου του αντέτεινε: «Μα το όλο θέμα της ευθύνης είναι η μη γνώση. ΄Η γνωρίζατε και δεν λάβατε μέτρα ή δεν γνωρίζατε διότι δεν ρωτήσατε. Επομένως, […] μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι ο Πρόεδρος είναι σοβαρά εκτεθειμένος».
Ακριβώς αυτό είναι το πρόβλημα. Η γνώση δεν συνιστά παθητική καταγραφή δεδομένης πληροφορίας στη συνείδησή μας, αλλά το συμπέρασμα που συνάγουμε από την ενεργό εμπλοκή μας σε δραστηριότητες: ρωτούμε, αναζητούμε, διασταυρώνουμε. Η γνώση δεν σε βρίσκει, τη βρίσκεις• δεν σκοντάφτεις πάνω της, τη δημιουργείς. Αν θες να γνωρίζεις, πρέπει να πάρεις την πρωτοβουλία να ρωτήσεις, να διερευνήσεις• πρέπει και να θέλεις και να δράσεις. Όταν, λοιπόν, ο κ.Χριστόφιας λέει ότι «δεν γνώριζε», αυτό σημαίνει ότι δεν επέδειξε το απαιτούμενο ενδιαφέρον να θέλει να γνωρίζει, ούτε προέβη σε εκείνες τις ενέργειες που θα του απέφεραν τη σχετική γνώση. Με λίγα λόγια, η ομολογία της άγνοιας του επικεφαλής της Κυπριακής Δημοκρατίας ισοδυναμεί με ομολογία εγκληματικής ολιγωρίας.
Ορθά ο κ.Πολυβίου επισημαίνει ότι, από όλες τις συσκέψεις για τη διαχείριση του φορτίου πυρίτιδας, αυτή της 7/2/11 ήταν η πιο σημαντική. Τότε έγινε, για πρώτη φορά, ρητά λόγος για το ενδεχόμενο «εκρήξεων», παρουσία των Υπουργών Εξωτερικών (ΥΠΕΞ) και Άμυνας (ΥΠΑΜ), καθώς και του διευθυντή του διπλωματικού γραφείου του Προέδρου κ.Παντελίδη. Ρωτά συναφώς ο κ.Πολυβίου τον κ.Παντελίδη (παραφράζω ελαφρώς): «δεν θα έπρεπε να ενημερώσετε τον Πρόεδρο μετά τη σύσκεψη αυτή αναφορικά με την επικινδυνότητα του φορτίου»; Απαντά ο κ.Παντελίδης: «Υπήρξε διαφωνία δύο υπουργών και έπρεπε αυτοί να απευθυνθούν στον Πρόεδρο. Δεν μπορούσε κάποιος κατώτερος να δώσει αναφορά. Μου είχε κάνει ήδη παρατήρηση ο ΥΠΕΞ ότι το θέμα δεν είναι του επιπέδου μου αλλά είναι θέμα υπουργών». Ο κ.Πολυβίου επανέρχεται, και ο κ.Παντελίδης συνεχίζει: «Αν έγραφα σημείωμα θα έγραφα ότι «οι δύο υπουργοί σας [Εξωτερικών και Άμυνας] διαφωνούν και δεν τα βρίσκουν. […]»». Επιμένει ο κ.Πολυβίου, οπότε ο κ.Παντελίδης εκστομίζει το αμίμητο: «Δεν μπορώ να σας απαντήσω. Δεν ήξερα τι να του πω. Εγώ πήγα εκεί με μια ιδέα [για διαχωρισμό του φορτίου και καταστροφή του επικίνδυνου μέρους του] και εξουδετέρωσαν την εισήγησή μου »!
Χωρίς να το αντιληφθεί, ο κ.Παντελίδης ομολόγησε έμμεσα την ασυγχώρητη ολιγωρία του. Δεν πήρε την πρωτοβουλία να ενημερώσει τον Πρόεδρο, τόσο για το ενδεχόμενο της έκρηξης (που διατυπώθηκε στη σύσκεψη), όσο και για τη διαφωνία των δύο πιο σημαντικών υπουργών που χειρίζονται το θέμα! Κατακράτησε τις δύο πιο σημαντικές πληροφορίες! Ένας υψηλόβαθμος δημόσιος λειτουργός έπρεπε να αντιληφθεί ότι η διαφωνία των δύο υπουργών, στο μέτρο που δεν επιλύεται, πιθανόν να έχει δυσμενείς συνέπειες για το χειρισμό του όλου θέματος, αφού οι αντίστοιχες αρμόδιες υπηρεσίες παίρνουν αντικρουόμενες εντολές, και το επίμαχο θέμα διαιωνίζεται. Όφειλε να ενημερώσει σχετικά τον Πρόεδρο, όχι να ενεργήσει με τη λογική του γραφειοκράτη: «είναι ευθύνη των άλλων (των υπουργών), όχι δική μου»! Το θέμα δεν είναι τι κάνουν οι άλλοι, αλλά τι κάνεις εσύ, δεδομένου ότι είσαι το αυτί και το μάτι του Προέδρου στις σχετικές συσκέψεις. Άλλωστε, σε ένα άλλο σημείο, ο έμπειρος κ.Παντελίδης δήλωσε ότι διαισθάνθηκε την επιθυμία του Προέδρου για την καταστροφή του φορτίου και ενήργησε αναλόγως. «Εξέλαβα ότι αυτή ήταν η επιθυμία του Προέδρου», είπε. Προσέξτε: ένας τόσο στενός συνεργάτης του Προέδρου, που εύλογα εικάζει τις επιθυμίες του προϊσταμένου του για το συγκεκριμένο θέμα, δεν έχει καμία δικαιολογία να μη γνωρίζει την ανάγκη του Προέδρου για ενημέρωση σχετικά με τη διαφωνία των υπουργών του. Ο κ. Παντελίδης επέδειξε εδώ αδικαιολόγητη ακρισία.
Ερχόμαστε τώρα στον Υπουργό Άμυνας. Εύστοχος, ως συνήθως, ο κ.Πολυβίου τον ρωτά (παραφράζω ελαφρώς): «Στείλατε πέντε επιστολές στο ΥΠΕΞ για την επικινδυνότητα του φορτίου, ζητώντας οδηγίες: «πείτε μας τι να κάνουμε». Και όπως λέτε, το ΥΠΕΞ σας απαγορεύει να κάνετε οτιδήποτε, επικαλούμενο πολιτικούς λόγους. Μήπως έπρεπε να πείτε ότι η επίκληση των πολιτικών λόγων δεν σας ικανοποιεί, διότι υπερτερεί η ασφάλεια του προσωπικού; Δεν έπρεπε να πάτε στον Πρόεδρο και να του πείτε […] πάρτε απόφαση; Δεν έπρεπε να πάρετε την πρωτοβουλία;». Τι απαντά ο κ.Παπακώστας; Από τη θολή απάντησή του έμμεσα συνάγεται ότι νοιαζόταν μεν για την ασφάλεια του προσωπικού, αλλά δεν πήρε καμία πρωτοβουλία να θέσει μετ΄ επιτάσεως το θέμα της ασφάλειας στον Πρόεδρο, διότι θεώρησε ότι ο Πρόεδρος ενημερωνόταν από τον ΥΠΕΞ και τον κ.Παντελίδη!
Αυτό που ρώτησε, όμως, ο κ.Πολυβίου δεν ήταν αν ο Πρόεδρος ήταν ενημερωμένος για την επικινδυνότητα του φορτίου, αλλά τι έκανε ο κ.Παπακώστας προκειμένου να θέσει με έμφαση το θέμα της ασφάλειας στον Πρόεδρο. Το θέμα εδώ δεν είναι η ενημέρωση αλλά η δράση – η άσκηση πίεσης στον Πρόεδρο να πάρει αποφάσεις. Η δουλειά του κ.Παπακώστα ως ΥΠΑΜ ήταν να προσεγγίσει το θέμα κυρίως από τη σκοπιά της ασφάλειας (η πολιτική διάσταση δεν ήταν δική του αρμοδιότητα• ήταν του Προέδρου και του ΥΠΕΞ). Αυτή την οπτική γωνία έπρεπε να υπερασπίσει. Το γεγονός ότι ο Πρόεδρος ήταν ενημερωμένος δεν διασφάλιζε και την αποφασιστικότητά του. Αν ο κ.Παπακώστας δεν ενεργούσε γραφειοκρατικά, θα έπαιρνε την πρωτοβουλία να καταστήσει την ασφάλεια του φορτίου θέμα συζητήσεως με τον Πρόεδρο, αντί να στέλνει υπηρεσιακά σημειώματα ζητώντας οδηγίες. Οι ευθύνες του δεν είναι ότι δεν ενημέρωσε, αλλά ότι δεν έδρασε – δεν πήρε έγκαιρη πρωτοβουλία.
Και στις τρεις περιπτώσεις έχουμε αποτυχία στην ανάληψη ηγετικής πρωτοβουλίας. Κανείς τους δεν έκανε αυτοβούλως αυτό που έπρεπε να κάνει, την κατάλληλη στιγμή, με το σωστό τρόπο. Με το πόρισμά του, ο κ.Πολυβίου θα έχει την ιστορική ευκαιρία να συγγράψει το σημαντικότερο «εσωτερικό» κείμενο που γράφτηκε ποτέ στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Με τις διεισδυτικές ερωτήσεις του βοήθησε σημαντικά στην απο-κάλυψη της γραφειοκρατίτιδας και του ερασιτεχνισμού που μαστίζει το κράτος, την κουλτούρα της ανευθυνοϋπευθυνότητας που διακρίνει τους λήπτες αποφάσεων, την έλλειψη ορθής κρίσης των ηγετών μας. Οι μαρτυρίες στην επιτροπή Πολυβίου είναι ο καθρέφτης της του πολιτικού-διοικητικού συστήματος της χώρας. Αν δε αλλάξουμε, μας περιμένουν χειρότερα.