ΕΝΑΡΘΡΗ ΚΡΑΥΓΗ

- Μπαμπά, θα χρεοκοπήσουμε;
- Κανείς δεν μπορεί να ξέρει, καλή μου. Θεωρώ, όμως, ότι αυτή είναι μια πολύ πιθανή εξέλιξη.
- Τι σε κάνει να το πιστεύεις αυτό;
- Οι πιο έγκυροι διεθνώς οικονομολόγοι προβλέπουν κάποιας μορφής χρεοκοπία. Χωρίς δραστική αναδιάρθρωση του χρέους, η χώρα δεν σώζεται. Δεν είναι αυτό όμως που με κάνει τόσο απαισιόδοξο, όσο η δική μας ακρασία.
- Τι εννοείς;
- «Ακρασία» είναι ένας όρος του Αριστοτέλη για να περιγράψει το φαινόμενο όπου ξέρω τι είναι ορθό να πράξω αλλά δεν το πράττω. «Ο ακρατής πράττει εν γνώσει του άσχημες πράξεις υπό το κράτος του πάθους του» («Ηθικά Νικομάχεια», 1145β 12-13). Ο ακρατής είναι ανίκανος να ζήσει όπως θεωρεί ότι θα έπρεπε.
- Περίεργο δεν είναι αυτό;
- Ναι, το ίδιο έλεγε και ο Σωκράτης. Η υποβέλτιστη πράξη οφείλεται στην άγνοια, όχι στην ακρασία. Για τον Αριστοτέλη, όμως, η ακρασία είναι όχι μόνο υπαρκτή αλλά και επικίνδυνη. Η ακρασία προκύπτει στο μέτρο που το άτομο κυριαρχείται από τα πάθη του, έτσι ώστε να αποκτά ψευδή εικόνα των πεποιθήσεών του. Νομίζει ότι θέλει κάτι (π.χ. να κόψει το τσιγάρο), αλλά δεν το εννοεί.
- Και τι σχέση έχει αυτό με την κρίση που περνάμε;
- Μεγάλη. Η κυβέρνηση δεσμεύεται έναντι των δανειστών της να υλοποιήσει ρηξικέλευθες πολιτικές για τη μείωση του χρέους, αλλά διστάζει να το κάνει. Καταφάσκει μεν, συμπεριφέρεται αντιφατικά δε. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Τα προστατευμένα επαγγέλματα δήθεν άνοιξαν. Οι ιδιωτικοποιήσεις συμφωνήθηκαν αλλά ακόμη περιμένουν. Η εργασιακή εφεδρεία αναβάλλεται διαρκώς. Δεσμευτήκαμε για συγκεκριμένα αποτελέσματα αλλά δεν πασχίζουμε να τα παραγάγουμε. Ο καθηγητής Σταύρος Θωμαδάκης, διακεκριμένος οικονομολόγος, μας έλεγε πρόσφατα στο Πανεπιστήμιο Κύπρου ότι φοβάται default by default! Κινδυνεύουμε να χρεοκοπήσουμε λόγω αδράνειας - γιατί αδυνατούμε να δράσουμε διαφορετικά.
- Εξήγησέ το σε παρακαλώ…
- Κοίτα, το πρόβλημα είναι το εξής. Οι ιστορικοί εθισμοί μας είναι τέτοιοι που δημιουργούν ένα άρρητο πλαίσιο (μετα-πλαίσιο), εντός του οποίου ανεπίγνωστα κινούνται οι πολιτικοί μας. Έχουν μάθει να ψηφίζουν νόμους, αλλά να μην τους ενοχλεί όταν δεν εφαρμόζονται. Έχουν εθιστεί στην ενδοτικότητα στα επιμέρους συμφέροντα. Έχουν συνηθίσει να διαχειρίζονται τα κοινωνικά προβλήματα με επικοινωνιακούς, κυρίως, όρους. Έχουν διαφθείρει τη δημόσια διοίκηση και τον εαυτό τους με την κομματικοποίηση και τη συνδιοίκηση με τα συνδικάτα. Έχουν εθιστεί τόσο πολύ στην αναξιοπιστία που δεν αντιλαμβάνονται τις συνέπειές της έναντι των εταίρων και δανειστών μας. Τώρα καλούνται να ξεμάθουν ιστορικούς εθισμούς δεκαετιών. Διαμόρφωσαν, υπό εξωτερική πίεση, την ψευδή πεποίθηση ότι θέλουν μεταρρυθμίσεις, αλλά κυριαρχούνται από τα πάθη τους – το ρουσφέτι, την αναξιοπιστία, την κομματικοποίηση, το πολιτικό κόστος, τις εσωκομματικές ισορροπίες, την «εικόνα» τους, τις ιδεοληψίες, την αναβλητικότητα. Ο Παπανδρέου κι ο Βενιζέλος μιλάνε για «πόλεμο» αλλά δεν αντιλαμβάνονται ότι οι πόλεμοι κερδίζονται από ικανούς στρατηγούς που εμπνέουν. Ιδού η κομβική αντίφαση: άνθρωποι που γαλουχήθηκαν στην αυλή του Ανδρέα Παπανδρέου, δεν ρίσκαραν ποτέ τίποτε στην πολιτική σταδιοδρομία τους, και υπηρέτησαν με αφοσίωση το κομματικό και προσωπικό συμφέρον, ό,τι και να πουν, δεν μπορούν να συμβολίσουν το καινούριο, αδυνατούν να εμπνεύσουν.
- Οπότε;
- Το αποτέλεσμα είναι αυτό που βλέπεις. Η Ελλάδα αγόρασε χρόνο χάρη στους μηχανισμούς της ΕΕ. Το Μνημόνιο ήταν απαραίτητο για να αποφευχθεί η άμεση χρεοκοπία. Και πως αξιοποιήσαμε το χρόνο που αγοράσαμε; Κόψαμε ό,τι κόβεται άμεσα (μισθούς και συντάξεις), επιβάλλαμε έμμεσους φόρους και έκτακτες εισφορές που εύκολα εισπράττονται, αλλά αναβάλλαμε τις περισσότερες διαρθρωτικές αλλαγές – ο,τιδήποτε χρειάζεται χρόνο, κόπο, και συνεπάγεται πολιτικό κόστος. Το διαβόητο «άστο γι αργότερα» του Καραμανλή του Μικρού συνοψίζει την κυρίαρχη νοοτροπία των πολιτικών μας… Μήπως σε κούρασα;
- Συνέχισε…
- Όταν συναντούμε τα δύσκολα, επιχειρούμε «πολιτική» διαπραγμάτευση με τους δανειστές μας, επιτείνοντας την αναξιοπιστία μας. Δεν μας δίνουν χρόνο, γιατί δεν μας εμπιστεύονται. Δεν μας εμπιστεύονται, και μας πιέζουν όλο και περισσότερο, γιατί ενεργούμε μέσα στο πλαίσιο των ιστορικών εθισμών μας. Έχουμε εμπλακεί σε ένα πλήθος φαύλων κύκλων. Η χρονικότητα των χρηματαγορών και των δανειακών συμβάσεων δεν συμπίπτει με τη χρονικότητα της δημιουργίας νέων θεσμών. Χρειαζόμαστε χρόνο για να χτίσουμε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, αλλά χρόνο δεν έχουμε. Χρειαζόμαστε νέους πολιτικούς, που δεν βαρύνονται με τους εθισμούς του παρελθόντος, αλλά δεν ξέρουμε που να τους βρούμε, οπότε βασιζόμαστε στους παλιούς. Είμαστε σε αδιέξοδο.
- Και πως βγαίνουμε από αυτό;
- Άγνωστο. Το βέβαιο είναι ότι η κρίση αλλάζει συνειδήσεις. Η αλλαγή αυτή χρειάζεται να αρθρωθεί σε νέο πολιτικό λόγο. Εδώ είναι που οι τεχνοκράτες της τρόικας συμπεριφέρονται στενόμυαλα σαν κοινωνικοί μηχανικοί. Για να εφαρμοστούν οι διαρθρωτικές αλλαγές που μας επιβάλλουν χρειάζεται πολιτική σταθερότητα. Η σταθερότητα αυτή, όμως, για να είναι αυθεντική, πρέπει να απορρέει από πολιτική συζήτηση, αναστοχαστικότητα, και έντιμη ανάληψη ευθυνών. Χρειαζόμαστε επειγόντως εκλογές. Είναι ώρα να κάνουμε αυτό που επιμελώς αποφεύγουμε: να αναμετρηθούμε με τον εαυτό μας, να στοχαστούμε την αθλιότητα στην οποία περιήλθαμε ως χώρα, και να αναλάβουμε ρητά τις ευθύνες μας. Ξέρω ότι αυτή η διαδικασία δημιουργεί αβεβαιότητα, και γι αυτό την απεύχονται οι τεχνοκράτες – τους χαλάει τα μοντέλα. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος, όμως. Η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζει απλώς κρίση χρέους, αλλά κρίση ταυτότητας. Το παλιό πέθανε, πρέπει να κάνουμε χώρο για το καινούριο. Αλλά το καινούριο δεν θα προκύψει χωρίς ρίσκο - αν δεν ανοιχτούμε έλλογα στο άγνωστο.