Ο βολικός στόχος και οι μπράβοι

Φαντάζεστε να είχε σκοτωθεί ο Αυστραλός νεαρός Ντουσόν Ζαμίτ όχι από μπράβους της νυχτερινής ζωής της Μυκόνου, αλλά από αστυνομικούς, κατά λάθος, στη διάρκεια συμπλοκής; Η αγανάκτηση θα ήταν τεράστια. Τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων θα το φιλοξενούσαν ως το κύριο θέμα για μέρες. Τα λεγόμενα δελτία ειδήσεων των οκτώ θα έβρισκαν επιτέλους ένα εγχώριο θέμα να διασκεδάσουν την ειδησεογραφική ξηρασία του Αυγούστου. Η αντιπολίτευση θα έκανε εμπρηστικές δηλώσεις. Με λίγα λόγια, θα είχε δημιουργηθεί μείζων πολιτικό θέμα.

Η δολοφονία του Ντουσόν Ζαμίτ αναφέρθηκε ως επί το πλείστον στις εσωτερικές σελίδες των εφημερίδων και, αν και σχολιάσθηκε από τα ΜΜΕ, δεν κράτησε για πολύ το ενδιαφέρον τους. Έγιναν μερικά γενικά ρεπορτάζ για τους μπράβους της νύχτας, αλλά μεγαλύτερη εντύπωση προκάλεσε η δωρεά των οργάνων του δολοφονηθέντος νεαρού από τον πατέρα του, παρά η ίδια η πράξη της δολοφονίας του και οι συμβολισμοί της. Ιδωμένη ως πολιτικο-μιντιακό γεγονός και, συνεκδοχικά, ως ένδειξη των αντιδράσεων της κοινής γνώμης, η βάρβαρη δολοφονία του νεαρού Αυστραλού, ήταν σαφώς μικρότερης απήχησης από τον άγριο ξυλοδαρμό Κύπριου φοιτητή από αστυνομικούς στη Θεσσαλονίκη πέρυσι. Δεν είναι τυχαίο.

Η αγανάκτησή μας με τα λάθη της Αστυνομίας και τις πολλές ανεπάρκειες τους κράτους είναι πολύ μεγαλύτερη από την αγανάκτηση που νοιώθουμε για την αυθαίρετη άσκηση ιδιωτικής εξουσίας. Σε κάποιο βαθμό αυτή η ανισορροπία δικαιολογείται. Το κράτος είναι ο ισχυρότερος «παίκτης» στις νεωτερικές κοινωνίες· έχουμε λόγους να είμαστε αυστηροί απέναντί του· από το κράτος αναμένουμε την προστασία βασικών συλλογικών αγαθών, όπως είναι η ασφάλεια της ζωής και η προστασία της έννομης τάξης· οι διαχειριστές του κράτους, τέλος, λογοδοτούν στη δημόσια σφαίρα για τις πράξεις τους.

Οι αντιδράσεις μας, όμως, συχνά στερούνται μέτρου, κι αυτό παρουσιάζει κοινωνιολογικό και ψυχαναλυτικό ενδιαφέρον. Ακόμα κι όταν ανεύθυνοι εποχούμενοι εγκλωβίζονται στις εθνικές οδούς από το χιονιά, παρά τις σχετικές προειδοποιήσεις, η ενστικτώδης αντίδρασή μας είναι: «τι κάνει το κράτος;». Η σχέση του νεοέλληνα με το κράτος είναι σχιζοφρενική. Από τη μια το ηδονίζεται να το επικρίνει, διεκτραγωδεί τις ενέργειές του, και προσπαθεί να αποφύγει τους περιορισμούς που του επιβάλλει, ενώ, από την άλλη, επιζητεί την εργασιακή ασφάλεια που του παρέχει και ζητά την παρουσία του. Το κράτος είναι συγχρόνως αντικείμενο πόθου και μίσους. Ο κρατισμός ως συλλογική νοοτροπία συνυπάρχει με την ατομικιστική ελευθεριότητα του νεοέλληνα.

Το σημαντικότερο είναι ότι στο μέτρο που το κράτος αποτελεί τον αποδιοπομπαίο τράγο της νεοελληνικής κοινωνίας, μας εμποδίζει αφενός μεν να θέτουμε στο μικροσκόπιο την αυθαίρετη άσκηση ιδιωτικής εξουσίας, αφετέρου δε να εξετάζουμε αυτοκριτικά τις δικές μας ευθύνες για τα δεινά του δημόσιου βίου. Οι μπράβοι της Μυκόνου, οι παρκαδόροι των νυχτερινών κέντρων της Αθήνας, οι οδηγοί πλουσίων αφεντικών που διεκδικούν την προτεραιότητα υπουργικών αυτοκινήτων στους δρόμους της πρωτεύουσας, και οι γιατροί που παρακάμπτουν τις ουρές στα νοσοκομεία του ΕΣΥ για να εξυπηρετήσουν τους ιδιωτικούς ασθενείς τους, ασκούν, με το δικό τους τρόπο ο καθένας, ιδιωτική εξουσία ανεξέλεγκτα. Δεν τους ανατέθηκε συντεταγμένα η συγκεκριμένη εξουσία, ούτε λογοδοτούν γι αυτήν σε κάποια υπερκείμενη, νομιμοποιημένη κοινότητα.

Στη δημοκρατία έχουμε αναθέσει το μονοπώλιο της βίας, υπό αυστηρούς όρους και προϋποθέσεις, σε αρμόδια κρατικά όργανα, τα οποία τυπικά λογοδοτούν (έστω ατελώς) στους εκλεγμένους αντιπροσώπους μας για τις πράξεις τους. Ο μπράβος της Μυκόνου που ξυλοκοπάει έναν νεαρό είναι πολύ χειρότερος από τον αστυνομικό που κάνει παρόμοια κατάχρηση εξουσίας: πρώτον γιατί ασκεί εξουσία που δεν του δόθηκε· δεύτερον γιατί η εξουσία του ασκείται συνήθως εν κρυπτώ, και πάντως εκτός της δημόσιας σφαίρας· και τρίτον γιατί οι όροι άσκησης της ιδιωτικής εξουσίας, στο μέτρο που είναι αυθαίρετοι, δεν είναι συντεταγμένα αναθεωρήσιμοι.

Όταν το ενδιαφέρον μας υστερικά επικεντρώνεται στην κρατική εξουσία, η ιδιωτική εξουσία απολαμβάνει τα αυθαίρετα προνόμιά της, τα οποία έρχονται στην επιφάνεια μόνο σποραδικά, μετά από ακραία γεγονότα, όπως η δολοφονία, το μοιραίο ιατρικό λάθος ή το θανατηφόρο ατύχημα. Στη νεοελληνική συνείδηση η έμμονη στοχοποίηση της κρατικής ανεπάρκειας παρέχει ένα βολικό πέπλο συγκάλυψης κάθε αυθαίρετης ιδιωτικής εξουσίας.