Ζητείται κράτος σοβαρό!

Στη λαϊκιστική προσέγγιση της πολιτικής υπάρχουν οι ηγέτες και ο λαός. Δεν παρεμβάλλονται τυπικές διαδικασίες, ούτε θεσμοί. Πως το είπε ο μέγας διδάσκαλος του μεταπολιτευτικού λαϊκισμού Ανδρέας Παπανδρέου; «Ο μόνος θεσμός είναι ο λαός». Πριν από τριάντα χρόνια, ο αυτοκράτορας της Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ μοίραζε χρυσά νομίσματα στους υπηκόους του από το αυτοκίνητό του. Σήμερα, η κυβέρνηση Καραμανλή μοιράζει χρήματα στην Πελοπόννησο σε όποιον δηλώνει πυρόπληκτος! Τόσο απλά, συμπονετικά και διόλου σεμνά!

Ένα θεμελιώδες πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλοι οι διαχειριστές δημόσιου χρήματος είναι να διακριβώσουν ποιος το δικαιούται και ποιος όχι. Μη νομίσετε ότι πρόκειται για εύκολη δουλειά. Αν δηλώσω άνεργος και αιτηθώ επιδόματος ανεργίας, πως ξέρει το κράτος ότι λέω την αλήθεια; Αν ισχυρίζομαι ότι πάσχω από αναπηρία και δικαιούμαι αντίστοιχη σύνταξη, πως το γνωρίζει αυτό το ΙΚΑ; Η απλή απάντηση είναι: έλεγχος. Το κράτος ελέγχει την αλήθεια των ισχυρισμών των πολιτών του και προβαίνει στις δέουσες ενέργειες. Έλεγχος όμως σημαίνει συστήματα, δηλαδή γραφειοκρατία. Η γραφειοκρατία, όμως, έχει κακή φήμη στη χώρα μας (και όχι μόνον), έτσι δεν είναι; Έλα όμως που είναι απαραίτητη!

Αν δεν υπάρχουν οι κατάλληλοι έλεγχοι, ο καθένας έχει κίνητρο να πάρει ένα επίδομα, ακόμα κι αν δεν το δικαιούται. Αν δεν ανακαλύψει το κράτος ότι εργάζομαι, άσχετα αν εγώ δηλώνω άνεργος, θα παίρνω το επίδομά μου. Δεν χρειάζεσαι διδακτορικό στην ψυχολογία για να καταλάβεις ότι το συμφέρον έχει καθοριστική συμβολή στην υποκίνηση των ατόμων, κι ότι το συμφέρον, για να μην παράγει αντικοινωνικά αποτελέσματα, πρέπει να ικανοποιείται εντός των κανόνων που θέτει ο οργανωμένος συλλογικός βίος. Δεν απαιτείται ιδιαίτερη σοφία για να υποψιαστείς ότι αν ένα επίδομα είναι ελεύθερα διαθέσιμο, θα το διεκδικήσουν κι αυτοί που δεν το δικαιούνται.

Η λαθρεπιβασία (free riding) είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του συλλογικού νεοελληνικού βίου, το οποίο συστηματικά αγνοούν οι λαϊκιστές: πώς θα μεγιστοποιήσω τα προσωπικά ή συντεχνιακά οφέλη μου, ενώ το κόστος θα το πληρώσουν οι υπόλοιποι. Η λαθρεπιβασία αντιμετωπίζεται με γραφειοκρατία και κουλτούρα εντιμότητας. Κουλτούρα εντιμότητας έναντι των δημοσίων οικονομικών αποδειγμένα δεν διαθέτουμε. (Αν είχαμε, θα πληρώναμε και τους φόρους μας). Τι μας μένει; Η γραφειοκρατία: συστήματα, διαδικασίες, έλεγχοι.

Συμφωνώ: χρειαζόμαστε «έξυπνη» γραφειοκρατία, όχι ηλίθια και σαδιστική, ιδιαίτερα σε συνθήκες κρίσης όπως η επομένη των καταστροφικών πυρκαγιών. Αλλά χωρίς στοιχειώδη μορφή γραφειοκρατίας, δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη λαθρεπιβασία. Χωρίς διαδικασίες δεν υπάρχει χρηστή, δίκαιη και αποτελεσματική διοίκηση. Στις σοβαρές χώρες το κράτος συνδυάζει και ευαισθησία και αποτελεσματικότητα· και ταχύτητα και διαδικασίες. Σε χώρες που δεν διαθέτουν ευυπόληπτο κράτος, η γραφειοκρατία είτε γιγαντώνεται ανεξέλεγκτα και τυραννικά, είτε καταργείται ψηφοθηρικά, υπό τις λαϊκιστικές κραυγές των ΜΜΕ.

Στο μέτρο που η ψηφοθηρία και οι προπαγανδιστικές-προεκλογικές ανάγκες υπαγορεύουν τη δημόσια πολιτική, καταργούνται οι σχετικές διαδικασίες και δεν αντιμετωπίζεται προληπτικά η λαθρεπιβασία. Η σπατάλη δημοσίου χρήματος κρίνεται προπαγανδιστικά σημαντικότερη από την αποτελεσματική διοίκηση. Η κοινωνία που έχει εθισθεί στη θεσμοποιημένη λαθρεπιβασία (π.χ. απαλλαγή χρεών ποδοσφαιρικών ομάδων, φυγοστρατία, αυθαίρετη δόμηση), έχει μάθει να μη θεωρεί τη σπατάλη δημοσίου χρήματος σκάνδαλο, γι αυτό και δεν εξεγείρεται.

Για μια ακόμη φορά, από το ένα άκρο περάσαμε στο άλλο: από τη βασανιστική και ανόητη γραφειοκρατία, καταλήξαμε στη λαϊκιστική κατάργηση κάθε γραφειοκρατίας. Γιατί είναι τόσο δύσκολο να βρει κανείς το μέτρο σε αυτή τη χώρα;