Πέμπτη 27 Σεπτεμβρίου 2007

Το προαναγγελθέν αδιέξοδο του ΠΑΣΟΚ


«Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες είναι παρόμοιες, αλλά κάθε δυστυχισμένη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με το δικό της τρόπο», λέει ο Τολστόι στο μυθιστόρημά του Άννα Καρένινα. Για να κατανοήσει ένα κόμμα που υφίσταται αλλεπάλληλες ήττες τους λόγους της αποτυχίας του, πρέπει να τους αναζητήσει θαρραλέα στην ιδιαίτερη ιστορία του και στις στρατηγικές επιλογές που την καθόρισαν. Ο πειρασμός είναι η εκλογίκευση: νομίζει ένας κομματικός οργανισμός ότι αναζητά τα αίτια της κακοδαιμονίας του υιοθετώντας μια οπτική γωνία που τον απαλλάσσει από την υποχρέωση να αναστοχασθεί ριζικά την πορεία του. Αμυντικές ρουτίνες ενεργοποιούνται προκειμένου να διατηρηθεί η κυρίαρχη νοο-τροπία μέσα στην οποία ελήφθησαν στρατηγικές αποφάσεις και σφυρηλατήθηκαν συνασπισμοί εσωκομματικής εξουσίας.

Ποια ήταν η εκλογίκευση που επικράτησε στο ΠΑΣΟΚ μετά την ήττα του 2004; «Απομακρυνθήκαμε από την κοινωνία», αναφωνούσαν επαναληπτικά, ως άλλα μέλη του Χάρε Κρίσνα, τα πρωτοκλασάτα στελέχη του. Πρόκειται για μια ταυτολογική εξήγηση (εξ ορισμού ένα κόμμα εξουσίας που χάνει τις εκλογές αποκόπτεται από ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας). Πρόκειται, επίσης, για μια απλοϊκή ερμηνεία η οποία αφενός μεν εκλαμβάνει την κοινωνία ως μια αδιαφοροποίητη μάζα, παραβλέποντας τις ποικίλες οργανωμένες εκφράσεις της που προωθούν τα επιμέρους συμφέροντά τους, αφετέρου δε θεωρεί το κόμμα απλώς τον εκφραστή των «κοινωνικών (διάβαζε συντεχνιακών) αιτημάτων» και όχι τον διαμορφωτή πολιτικής που προωθεί το μακροχρόνιο δημόσιο συμφέρον. Για το ΠΑΣΟΚ την «κοινωνία» την εκπροσωπούσαν τα συνδικάτα του ΟΤΕ, των εκπαιδευτικών, και της Ολυμπιακής.

Ποιο τείνει να γίνει το κυρίαρχο ιδεολόγημα σήμερα; Δεν είμαστε επαρκώς «αριστεροί» αποφάνθηκε ο κ. Τσοχατζόπουλος, ο οποίος, ιδιαίτερα μετά τη συγκλονιστική εμπειρία του στο Παρισινό Four Seasons, έχει διαπιστωμένα αποκτήσει οξυμένη ευαισθησία σε θέματα ανισοτήτων και φτώχειας. «Από το 1996 και μετά αλλοιώνεται η φυσιογνωμία του κόμματος» δήλωσε περίλυπος ο κ.Αρσένης, πιθανότατα επειδή ο ίδιος δεν βρέθηκε τότε στο τιμόνι του ΠΑΣΟΚ. Τα σοσιαλιστικά κόμματα, καθότι διαθέτουν έντονες ιδεολογικές αναφορές, είναι επιρρεπή σε τέτοιες εκλογικεύσεις: σε περιόδους κρίσης τείνουν να αυτομαστιγώνονται γιατί δεν υπήρξαν αρκετά «αριστερά». Από αυτό το ιδεολόγημα υπέφερε επί 15 χρόνια το Βρετανικό Εργατικό Κόμμα, μετά τις αλλεπάλληλες εκλογικές ήττες του από το 1979 και μετά, μέχρι την εκλογή του Μπλερ στην ηγεσία το 1994 και στην πρωθυπουργία το 1997. Από αυτό το επικίνδυνο ιδεολόγημα έλκεται σήμερα το ΠΑΣΟΚ.

Ποια είναι η εμπειρική πραγματικότητα; Το ΠΑΣΟΚ ουδέποτε αποκόπηκε από τον λαϊκισμό που εκ γενετής το συνοδεύει, την κομματοκεντρική-καιροσκοπική αντίληψη των θεσμών, τον κρατισμό, την εκχώρηση της διαμόρφωσης δημόσιας πολιτικής στα συνδικάτα του δημόσιου τομέα, την καθεστωτική αντίληψη και την άνευ αρχών εξουσιολαγνεία που αυτή καλλιεργεί, τον αρχηγισμό. Αυτά τα γνωρίσματα συνιστούν σημαντικές ψηφίδες της ιστορικής πολιτικής του ταυτότητας. Από ορισμένα από αυτά προσπάθησε να ξεφύγει επί Σημίτη (με μερική επιτυχία), αλλά ουδέποτε κατόρθωσε να γίνει ένα ευρωπαϊκού τύπου σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Η εκσυγχρονιστική προσπάθεια του σοσιαλδημοκράτη Σημίτη ποτέ δεν απορροφήθηκε από το «βαθύ» ΠΑΣΟΚ, γι αυτό και ο Γ. Παπανδρέου θεωρήθηκε το 2004 ως ο «πρίγκιπας» που θα μπορούσε εκ νέου να «ενώσει» νικηφόρα το «κίνημα». Με έναν Παπανδρέου επικεφαλής, το ΠΑΣΟΚ φαντασιώθηκε τον ηγέτη που θα ήθελε ακόμη να έχει, τη χρυσή εποχή που θα ήθελε ακόμη να ζει. Ένα πράγμα δεν έκανε: ουδέποτε έθεσε στον εαυτό του ρηξικέλευθα ερωτήματα που αφορούν στην ιστορική του ταυτότητα και πως αυτή πρέπει να μεταλλαχθεί στην Ευρωπαϊκή Ελλάδα του 21ου αιώνα, ουδέποτε άσκησε σοβαρή και έντιμη κριτική στα κυβερνητικά πεπραγμένα του. Προείχε η καιροσκοπική αντίληψη να κερδίσει οπωσδήποτε τις εκλογές, με επικεφαλής οποιονδήποτε έδειχναν κατάλληλο οι δημοσκοπήσεις – το 2004 τον Γ. Παπανδρέου, το 2008 πιθανώς τον Ε. Βενιζέλο.

Ο Γ. Παπανδρέου διέθετε το κατάλληλο φιλελεύθερο ένστικτο για να αλλάξει την λαϊκιστική-κρατικιστική κουλτούρα του ΠΑΣΟΚ, αλλά δεν διέθετε στρατηγική, αυτοπεποίθηση και ορθή κρίση, γι αυτό και περιέπεσε, τελικά, στην παραδοσιακή πασοκική αφήγηση και λειτουργία. Ο Ε. Βενιζέλος έχει μεν στρατηγική για να ικανοποιήσει τη δυσθεώρητη (και δυσανάγνωστη) φιλοδοξία του, αλλά δεν διαθέτει τα μεταρρυθμιστικά-φιλελεύθερα ένστικτα που τόσο χρειάζεται η προοδευτική παράταξη και ο τόπος σήμερα. Δυστυχώς, το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται εκεί που ήταν το Εργατικό Κόμμα το 1983 – σε αδιέξοδο.

Τροποποιημένη εκδοχή του άρθρου δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή στις 23 Σεπτεμβρίου 2007

8 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

apo tis pio kathares analiseis pou exo akousei

avatar είπε...

Πολύ καλό κείμενο.

Ανώνυμος είπε...

"Ο Ε. Βενιζέλος έχει μεν στρατηγική για να ικανοποιήσει τη δυσθεώρητη (και δυσανάγνωστη) φιλοδοξία του, αλλά δεν διαθέτει τα μεταρρυθμιστικά-φιλελεύθερα ένστικτα που τόσο χρειάζεται η προοδευτική παράταξη και ο τόπος σήμερα."

Ομολογώ δεν καταλαβαίνω πια ειναι αυτά τα "τα μεταρρυθμιστικά-φιλελεύθερα ένστικτα" που αναφέρεστε...

Χαρίδημος Τσούκας είπε...

@anonymous
Εννοώ εκείνη την, κατά την εύστοχη φράση του Ησαϊα Μπερλιν, "ημι-ενστικτώδη" κατανόηση της κονωνίας. Δεν πρόκειται τόσο για άποψη όσο για βασικό προσανατολισμό στο τι είναι η κοινωνία και τι συνέχει. Στην περίπτωσή μας, αυτά τα "φιλελεύθερα-μεταρρυθμιστικά ένστικτα" αφορούν στην έμφαση στην κοινωνία των πολιτών, στην αποβολή του κρατισμού ως νοοτροπία και πρακτική, και στην απόδοση στο κράτος των πραγματικά σημαντικών λειτουργιών που οφείλει να έχει (επιτελικός σχεδιασμός, παροχή βασικών συλλογικών αγαθών), στην αποθρησκειοποίηση του κράτους, στη μη μονοπώληση της ανώτατης εκπαίδευσης από το κράτος, στην ενίσχυση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και στην εν γένει ενίσχυση, στο μέτρο του δυνατού, των αυτο-ρυθμιστικών τάσεων της κοινωνίας. Αυτά (και άλλα) χρειάζεται να ενστερνισθεί η ελληνική κεντροαριστερά, και η χώρα γενικότερα κατά τη γνώμη μου. Προσοχή, αυτά δεν συνιστούν νεο-φιλελευθερισμό, αλλά την κλασικά φιλελεύθερη εκδοχή της σοσιαλδημοκρατίας, όπως τη βλέπει κανείς στις Σκανδιναβικές χώρες, στον Καναδά, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, χώρες που θαυμάζω.

Καππαδόκης είπε...

Εγραψα στο blog του Ε.Βενιζέλου πριν μερικές μέρες την παρακάτω τοποθέτηση:

"Με ποια λογική η "καλοβολεμένη" σήμερα Ελληνική κοινωνία πιστεύετε ότι χρειάζεται να πάει πιο αριστερά;
Απορώ πως αυτό το συζητά η πλειοψηφία ενός κόμματος εξουσίας, και όταν λέμε κόμμα εξουσίας εννοούμε κόμμα που θα συγκεντρώσει τουλάχιστον 42% του εκλογικού σώματος. Αν υπολογίσουμε 7% minimum το ΚΚΕ και 3% minimum to ΣΥΡΙΖΑ (ας δεχτούμε για την οικονομία της συζήτησης ότι τα παραπάνω ποσοστά τα πήραν από το "κακό Πασοκ" που τώρα θα γίνει "καλό")έχουμε ήδη 10% καθαρά αριστερούς ψήφους. Πιστεύετε δηλαδή πως υπάρχει τουλάχιστον ένα 42% ακόμη που επιζητεί αριστερότερη πορεία;Σήμερα στην Ελλάδα του 2007-2008; Δηλαδή το 52% τουλάχιστον των Ελλήνων σήμερα κοιτά προς τα αριστερά;

Νομίζω πως όσοι κάνουν τέτοιες σκέψεις η έχουν ακόμη το ημερολόγιο τους να δείχνει 1981 και ξεχάσαν να γυρίσουν τα φύλλα η ξέρουν μεν την πραγματικότητα αλλά άλλοι σκοποί τους βολεύουν να λένε άλλα.

Και στις δύο όμως περιπτώσεις η εξουσία είναι μακρυά.Πολύ μακρυά θα έλεγα. Με οποιονδήποτε αρχηγό."

Εξακολουθώ να απορώ πως καθημερινά ακούγεται σαν πανάκεια για το ΠΑΣΟΚ η στροφή προς την Κεντροαριστερά. Δεν γίνεται ακόμη αντιληπτό ότι μετά την εποχή Ανδρέα το ΠΑΣΟΚ κέρδισε μόνο όταν κοίταξε και λίγο πιο σοσιαλοδημοκρατικά με το Σημίτη, όταν το ψήφισαν και άνθρωποι που όχι μόνο δεν είχαν ξαναψηφίσει ΠΑΣΟΚ αλλά δεν ήθελαν ακόμη και να προφέρουν το όνομά του;

Η εποχή Λαλιώτη και Παναγιωτακόπουλου στην οποία μας γύρισε ο ΓΑΠ πως χαρακτηρίζεται; Δεξιά; Δεν είδαν τα αποτελέσματα της;

Το μόνο που μπορώ να δεχθώ για να δικαιολογήσω αυτές τις περίεργες απόψεις είναι ότι "το γαρ πολύ της θλίψεως γεννά παραφροσύνη".

Χαρίδημος Τσούκας είπε...

Συμφωνώ απολύτως και αυτό είναι το θέμα του άρθρου μου στην Καθημερινή της προσεχούς Κυριακής.

Ανώνυμος είπε...

Στο συγχαρητήριο γράμμα για την έναρθρη κραυγή που σας είχα στείλει, σας έγραφα ότι πριν 20 χρόνια, ξεκίνησα πειραματική οικονομική εργασία στο πολεοδομικό τμήμα του Πολυτεχνείου Μιλάνου με εφόδια, από την πλευρά του καθηγητή, μερικές σκόρπιες σημειώσεις. Μία από τις σημειώσεις εκείνες ήταν του Κώστα Βεργόπουλου και αφορούσε την παγκόσμια αγροτροφική αλυσίδα.
Από πέρσυ που άρχισα να διαβάζω ξανά, κάθε που τον βρίσκω, τον διαβάζω. Σήμερα λοιπόν, στην ελευθεροτυπία, έχει γράψει ένα σημείωμα με θέμα " ο μεταπολιτευτικός κύκλος με την κιμωλία " όπου καταλήγει ότι ο Βενιζέλος μάλλον θα είναι ένας καλός αρχηγός.
Ως πολίτης, χωρίς να γνωρίζω αυτά που ξέρετε εσείς και σας λέω εξαρχής ότι σας διαβάζω με ευλάβεια ( σκεφθείτε να είχατε σταματήσει 20 χρόνια να διαβάζετε και θα με καταλάβετε )βρίσκω ότι είναι μια καλή πρόταση.
Σίγουρα είναι ανάγκη να προηγηθούν οι δομικές διεργασίες και αλλαγές που περιγράφετε και πολύ σωστά επισημαίνετε ότι θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα που εξυπηρετούν τα πρόσωπα του πολιτικού βίου και στη συγκεκριμένη περίπτωση τα πρόσωπα του κόμματος του Πασοκ, ωστόσο, μια δοκιμή στην πράξη είναι λύση.
Ως πολίτης δηλαδή ενδιαφέρομαι να έχουν οι πολιτικοί την επάρκεια να λύσουν τα εσωτερικά τους και στη συνέχεια να κάνουν τη δουλειά τους, δηλαδή να αντιπολιτευθούν και να με εκπροσωπήσουν.
Στριφογυρίστε το στο μυαλό σας, φράση που διαβάζω σε λογοτεχνικά ευρωπαϊκά κείμενα του μεσαίωνα, είμαι σίγουρη ότι κάτι καλό θα βρείτε να μας πείτε :)

Ανώνυμος είπε...

Στην υποθετική περίπτωση που το ΠΑΣΟΚ στραφεί προς τα αριστερά στο μέλλον είναι βέβαιο πως οι διαρροές του προς τα δεξιά θα είναι ισόποσες, ίσως και μεγαλύτερες.

Σε αυτό το κόμμα θαύμαζα πάντοτε το "ένστικτο της αυτοσυντήρησης". Έτσι αμφιβάλλω αν ποτέ θα αποτολμούσε κάτι τέτοιο τη δεδομένη στιγμή και με οποιοδήπτε αρχηγό.

Η αριστερή ρητορεία ήταν πάντοτε γοητευτική στην Ελλάδα, έφερνε ψήφους. Κυβερνήσεις όμως συντηρούσε μιας άλλης κατεύθυνσης πολιτική.
Κι αυτό είναι ένα ακόμη από τα χαρίσματα του ΠΑΣΟΚ. Άλλα να υπόσχεται, άλλα να πράττει και στο τέλος να παρουσιάζει πως "ο αγώνας τώρα δικαιώνεται".