Οικολογική δημοκρατία;

Η φετινή επέτειος του εορτασμού της αποκατάστασης της Δημοκρατίας σκιάστηκε από την ανυπολόγιστη καταστροφή των δασών μας, ιδιαίτερα της Πάρνηθας. Σε αυτό το φόντο, στην καθιερωμένη ομιλία του στη δεξίωση στον κήπο του Προεδρικού Μεγάρου, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας μίλησε για την ανάγκη μιας «οικολογικής δημοκρατίας». Είπε ο Πρόεδρος: «οι ευπορότεροι έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, σπίτια κοντά στο πράσινο, φυγές στην ύπαιθρο, πρόσβαση στη θάλασσα. Γι' αυτό η προστασία του περιβάλλοντος είναι πλέον ζήτημα δημοκρατίας. Και η συμμετοχή στον αγώνα για τη σωτηρία της φύσης είναι υψηλό δημοκρατικό καθήκον του πολιτικού μας συστήματος, κάθε πολίτη που δεν θέλει απλώς να ευημερήσει, αλλά να ευτυχήσει κυνηγώντας το όνειρο ενός καλύτερου και βιώσιμου κόσμου».

Ο συλλογισμός του Προέδρου Παπούλια είναι ενδιαφέρων. Η προστασία του περιβάλλοντος είναι θέμα δημοκρατίας γιατί η κατανομή των ωφελειών που απορρέουν από ένα υψηλής ποιότητας περιβάλλον είναι άνιση. Οι ευπορότεροι μπορούν και αγοράζουν καλύτερο περιβάλλον. Αντιστρόφως: τις δυσμενείς συνέπειες του κακού περιβάλλοντος τις υφίστανται εντονότερα οι λιγότερο εύποροι. Αυτός που μένει στην Εκάλη δεν απολαμβάνει την ίδια ποιότητα περιβάλλοντος με αυτόν που μένει στο Μεταξουργείο. Αυτός που διαθέτει εξοχική κατοικία στη Μύκονο απολαμβάνει περισσότερα περιβαλλοντικά οφέλη από αυτόν που είναι κολλημένος στο δυάρι του στην Κυψέλη. Ωστόσο, η ιδιαιτερότητα του φυσικού περιβάλλοντος, σε αντίθεση με άλλα δημόσια αγαθά, είναι ότι μας περιέχει όλους, φτωχούς και πλούσιους – κανείς δεν δραπετεύει, τελικά, από τις περιβαλλοντικές συνέπειες. Η καταστροφή της Πάρνηθας θα μολύνει τον αέρα που αναπνέουμε όλοι στην Αθήνα, από την Πολιτεία μέχρι το Μεταξουργείο.

Για να υπάρξει, όμως, οικολογική δημοκρατία πρέπει να θεωρηθεί το περιβάλλον ένα δημόσιο αγαθό - απαιτείται δηλαδή η νοηματοδότηση του περιβάλλοντος ως αγαθού που ανήκει σε όλους, για το οποίο μεριμνούμε όλοι, τόσον ως άτομα όσον και ως οργανισμοί, επιχειρήσεις και αρμόδιοι δημόσιοι θεσμοί. Δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι αυτό συμβαίνει στη σημερινή Ελλάδα. Κατ΄ αρχήν, μια ματιά να ρίξει κανείς στον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες διαθέτουν τα σκουπίδια τους θα πεισθεί ότι η κύρια μέριμνα του νεοέλληνα είναι να απαλλαγεί από τα σκουπίδια του παντοίω τρόπω. Καθημερινά βλέπω ανθρώπους να μην μπαίνουν καν στον κόπο να ανοίξουν το καπάκι του δημοτικού κάδου απορριμμάτων, αλλά αρκούνται να αποθέτουν τις σακούλες τους δίπλα στους κάδους, στο έδαφος. Ό,τι κάνουμε ως άτομα, πράττουμε και ως χώρα. Η Ελλάδα πληρώνει τακτικά πρόστιμα στην ΕΕ για μη τήρηση των κοινοτικών περιβαλλοντικών κανόνων. Οι χωματερές πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, είμαστε πρωταθλητές στην Ευρώπη σε σπατάλη ενέργειας και τελευταίοι στην ανακύκλωση. Τα αυθαίρετα συνεχώς πολλαπλασιάζονται, ενώ ακόμα κι αυτά που έχουν χαρακτηρισθεί κατεδαφιστέα δεν κατεδαφίζονται. Οι αναδασωτέες εκτάσεις βρίθουν εξαιρέσεων και οι καταπατήσεις δημοσίων εκτάσεων είναι συνήθεις. Η χώρα ακόμη δεν έχει Εθνικό Κτηματολόγιο, ούτε ολοκληρωμένους δασικούς χάρτες. Υπάρχει κανείς που να πιστεύει ότι το περιβάλλον στην Ελλάδα θεωρείται δημόσιο αγαθό;

Αν όμως έτσι έχουν τα πράγματα, τότε πόσο εφικτή είναι μια «οικολογική δημοκρατία» στην Ελλάδα σήμερα; Ελάχιστα. Γιατί, τότε, μιλάμε για «οικολογική δημοκρατία»; Μα γιατί μας έπληξαν οι φωτιές και δεν μπορούμε να μη μιλήσουμε για τα περιβαλλοντικά μας προβλήματα. Η γλώσσα μας, όμως, δεν αποτυπώνει, ούτε νοηματοδοτεί τις πρακτικές μας. Μιλάμε για το περιβάλλον κυρίως για να καταπραΰνουμε τη συνείδησή μας. Το πολιτικό μας σύστημα δεν κόπτεται ιδιαίτερα για το περιβάλλον και το αποδεικνύει. Αυτό για το οποίο κόπτεται είναι η ψήφοι. Αντιστοίχως, όταν οι ψηφοφόροι προστρέχουν στους πολιτικούς δεν το κάνουν συνήθως για να προστατεύσουν δημόσια αγαθά, αλλά για να προάγουν τα ιδιωτικά, συνήθως παράνομα, μικροσυμφέροντά τους – να αποσπάσουν ρουσφέτια. Από ένα τέτοιο σύστημα γιατί να περιμένουμε την προστασία των δημοσίων αγαθών; Από λαθρεπιβάτες ψηφοφόρους γιατί να περιμένουμε κοινωνικά προσανατολισμένη συμπεριφορά;

Φοβούμαι ότι η οικολογική δημοκρατία, αξιοθαύμαστη καθώς είναι ως όραμα, άλλο τόσο ανεδαφική είναι ως πολιτικό πρόταγμα στη σημερινή Ελλάδα. Πριν αποκτήσουμε οικολογική δημοκρατία, χρειαζόμαστε να αποκτήσουμε επειγόντως ένα σοβαρό κράτος που να εφαρμόζει τους νόμους του. Πριν γίνουμε οικολόγοι ας μαζεύουμε πρώτα τα σκουπίδια μας στις παραλίες κι ας μάθουμε να κάνουμε στοιχειώδη ανακύκλωση στα οικιακά μας απορρίμματα. Πριν στρατευθούμε στον αγώνα για τη σωτηρία της φύσης, ας πασχίσουμε πρώτα να χτίζουμε νόμιμα. Όταν δεν συντρέχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις, χρήσιμοι και οραματικοί κατά τα άλλα όροι, όπως η «οικολογική δημοκρατία», εκπίπτουν σε συνθήματα-σαπουνόφουσκες: διαγράφουν μια σύντομη τροχιά και στη συνέχεια εξαφανίζονται.